تنوع زیستی عرصه­ های منابع طبیعی شمال کشور در معرض خطر است

“اولین همایش تجلیل از حامیان تنوع زیستی” توسط اداره کل محیط زیست استان مازندران و با همکاری اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ساری و سازمان های مردم نهاد استان و شهرستان ساری در تاریخ 19 خرداد ماه 1394 در سالن اجتماعات اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران به انجام رسید. در این همایش آقایان مهندس فغانی رئیس اداره حفاظت محیط زیست ساری، آقای دکتر شیرزاد محمدنژاد کیاسری استادیار پژوهش مرکز تحقیقات مازندران، نماینده سمن­های شهرستان ساری در فرمانداری و مدیر عامل موسسه مردم نهاد “توسعه فضای سبز پایدار شمال”، آقای مهندس عبادی دبیر علمی شبکه سمن­های زیست محیطی استان مازندران، آقای دکتر فلاح مشاور استاندار در امور سمن­ها، نماینده سمن­های استان مازندران و مدیر عامل موسسه مردم نهاد ” آسان ان جی او” و آقای دکتر ناصر مهردادی رییس اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران سخنرانی داشتند. شایان ذکر است به پاس قدردانی از فعالان محیط زیستی و حامیان تنوع زیستی استان مازندران از 65 نفر آنان تقدیر شد.

گزارش حاضر خلاصه سخنرانی آقای دکتر شیرزاد محمدنژاد کیاسری در این همایش است (تصاویر 1 و 2 ).

الف- تعریف تنوع زیستی:

تنوع زیستی حاصل دو متغییر غنا و یکنواختی است. چنانچه دو جعبه در اختیار داشته باشیم که در هر یک چهار نوع مهره رنگی وجود داشته باشد، آن دو جعبه دارای غنای یکسانی هستند. اگر در یک جعبه هریک از این چهار مهره رنگی دارای 25 عدد باشد اما در جعبه دوم و

علی­رغم دارا بودن 100 مهره، فراوانی مهره­های سبز و قرمز به ترتیب برابر با 40 و 50 عدد باشد و دو مهره رنگی دیگر هر کدام 5 عدد باشند،. جعبه دوم از یکنواختی کمتری نسبت به جعبه اول برخوردار است و با دارا بودن غنای یکسان (4 مهره رنگی در هر جعبه)، جعبه اول با دارا بودن یکنواختی بیشتر از مقادیر تنوع زیستی بالاتری نیز برخوردار خواهد بود.

تصویر 1- برگزاری اولین همایش”تجلیل از حامیان تنوع زیستی”

بشر برای افزایش تنوع زیستی که ضامن پایداری و سلامت اکوسیستم های زیستی است، نیازمند به افزایش تنوع گونه­ای و همراه با فراوانی قابل قبولی است که موجب افزایش یکنواختی باشد. در استان مازندران و براساس تحقیق انجام پذیرفته در طول مدت 10 سال مشخص گردید این استان دارای 2400 گونه گیاهی است (امینی اشکوری، 1386)،. در سطح کشور ما نیز 8254 گونه گیاهی وجود دارد (مظفریان، 1377) که از این­رو استان مازندران 29.08 درصد گونه­های گیاهی کشور را دارا است. از سوی دیگر از تعداد 164 گونه پستاندار در کشور تعداد 61 گونه در استان مازندران وجود داشته (39 درصد)، از 504 گونه پرندگان در کشور تعداد 270 گونه به استان مازندران تعلق دارد (53 درصد)، از 20 گونه دوزیست در کشور 9 عدد در این استان بوده (45 درصد) و از 196 گونه خزندگان در کشور تعداد 26 گونه (13 درصد) متعلق به استان مازندران است (مهردادی، 1394). شایان ذکر است اگرچه استان مازندران و دیگر استان های متعلق به منطقه هیرکانی شمال کشور به دلیل فراوانی گونه­های مختلف جانوری و گیاهی نسبت به سایر استان های کشور رتبه های قابل توجه­ای را به خود اختصاص داده­اند، لیکن روند رو به رشد تبدیل اراضی منابع طبیعی به دیگر کاربری­ها، احداث معادن و به ویژه معادن شن و ماسه، پدیده زمین­خواری و ویلا­سازی به همراه تبدیل عرصه­های منابع­طبیعی به محل انباشت زباله­های خانگی، بهره­برداری­های غیر اصولی، افزایش مصرف سموم و کودهای کشاورزی و برخی پدیده­های جهانی همانند گرم شدن کره زمین منجر به کاهش سطح و همچنین کاهش فراوانی بسیاری از گونه­های گیاهی و جانوری در این خطه سرسبز شده است،. از همین رو با کاهش یکنواختی گونه­های مختلف گیاهی و جانوری می­توان اذعان داشت که عرصه­های منابع طبیعی شمال کشور نسبت به دهه­های گذشته از مقادیر کمتر تنوع زیستی و کاهش پایداری اکوسیستم مواجه شده­اند. لازم به یادآوری است وجود غنای بالا و البته همراه با کاهش فراوانی تعدادی از گونه­های زیستی (کاهش یکنواختی)، موجب تشدید کاهش مقادیر تنوع زیستی است.

تصویر 2- سخنرانی در اولین همایش”تجلیل از حامیان تنوع زیستی”

ب- کاربرد مقادیر تنوع زیستی:

حفظ تنوع زيستي در هر منطقه کليد پايداري و سلامت محيط زيست طبيعي است. در یک تحقیق ارزیابی تنوع بی­مهرگان خاکزی یک هکتار از عرصه­های گندم زار، کشت کلزا، باغ مرکبات تامسون و جنگلکاری بلندمازو در منطقه کیاپی ساری انجام شد. مطالعه در ارتباط با کرم­های خاکی بالغ با حفر 40 پروفیل یک مترمربعی در اعماق 0 تا 20 سانتی­متری خاک و با با الک نمودن مجموعاً 8 متر مکعب خاک و جداسازی کرم های خاکی بالغ صورت گرفت (تصویر 3). در این بررسی مشخص شد که به طور متوسط فراوانی کرم خاکی در جنگلکاری­ بلندمازو، باغ مرکبات تامسون، عرصه کلزا و عرصه گندم زار این منطقه در فصل تابستان به ترتیب برابر با 185000عدد، 10000 عدد، 4000 عدد و 1000 عدد در هکتار می باشد (محمدنژاد کیاسری و مهرام، 1394).

در تحقیق فوق­الاشاره مشخص گردید که به طور متوسط فراوانی بی­مهرگان خاکزی در جنگلکاری­ بلوط، باغ مرکبات تامسون، عرصه گندم زار و عرصه کلزا به ترتیب برابر با 25/9312 عدد، 10/9954 عدد، 15/9003 عدد و 15/14684 عدد در هر مترمربع بوده است. همچنین متوسط زیوزن بی مهرگان خاکزی در جنگلکاری­ بلوط، باغ مرکبات تامسون، عرصه کلزا و عرصه گندم­زار به ترتیب برابر با 9361/0گرم، 5679/0گرم، 6260/0گرم و 3787/0گرم در هر مترمربع تعیین شده است (تصاویر 4 و 5 ). در مجموع نتايج بررسی تنوع بی مهرگان خاکزی در این تحقیق نشان داد براساس شاخص­هاي تنوع شانون و سيمسون ميزان ميانگين تنوع بي مهرگان خاکزي به ترتيب نزولي شامل عرصه هاي جنگلکاري بلندمازو، باغ مرکبات تامسون، عرصه کلزا و عرصه گندم­زار بوده است (محمدنژاد کیاسری و مهرام، 1394).

تصویر 3- برداشت پروفیل­های جمع­آوری کرم­های خاکی از عرصه کشت کلزا

تصویر 4- برداشت نمونه های خاک جهت تعیین تنوع بی مهرگان خاکزی

تصویر 5- جداسازی بی­مهرگان خاکزی در آزمایشگاه بیولوژی خاک مرکز تحقیقات مازندران

مهندس حسن شهیدی فر ( فرزند شهید ابوالقاسم خانگاه )

چنانچه به نتایج این تحقیق توجه شود، بیشترین میزان تنوع زیستی در سطح جنگلکاری بلوط وجود دارد و از همین رو توصیه می­گردد در کلیه عرصه­های فاقد درخت و به ویژه زمین­های منابع طبیعی حاشیه هزاران روستای شمال کشور عملیات جنگلکاری و ایجاد حصار سبز صورت گیرد. از سوی دیگر از آنجائی­که پس از عرصه جنگلکاری، باغ مرکبات تامسون بیشترین میزان تنوع زیستی را داشته است، برای کلیه زمین­های کشاورزی با شیب بالاتر از 15 درصد و در صورت فراهم بودن منابع آبی، توصیه بر ایجاد باغ با استفاده از گونه­های مثمر مناسب است. برای دیگر زمین­های کشاورزی تاکید بر کاهش مصرف سموم علف­کش و آفت­کش، استفاده از میزان بهینه کودهای شیمیایی براساس توصیه کودی زمین، تناوب کشت، ایجاد آیش و عدم آتش­سوزی کاه کلش می­باشد. شایان ذکر است متوسط تعداد بی مهرگان خاکزی در هر متربع و در عمق تا10 سانتی­متری از زمین های کشاورزی و عرصه­های منابع طبیعی اطراف روستای کیاپی از 15/9003 تا 15/14684 عدد بوده است،. از همین­رو با تخریب حتی یک مترمربع از زمین­های منابع­طبیعی و کشاورزی به نابودی هزاران موجود زنده­ای منجر خواهد شد که ضامن تنوع زیستی و پایداری اکوسیستم های زیستی و همچنین موجب سلامتی افراد در شمال کشور است.

تصویر 6- اهدای جوایز برای دوست­داران طبیعت و حامیان تنوع زیستی

نویسنده: دکتر شیرزاد محمدنژاد کیاسری

استادیار پژوهش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران

و مدیر عامل موسسه مردم نهاد ” توسعه فضای سبز پایدار شمال”

منابع مورد استفاده:

1-    امینی اشکوری طیبه. 1386. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی ” جمع آوری و شناسایی گیاهان استان مازندران جهت تاسیس هرباریوم باغ گیاهشناسی نوشهر”، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، 115 صفحه.

2-    محمدنژاد کیاسری شیرزاد و فرید مهرام. 1394. بررسي تنوع بی مهرگان خاکزی در عرصه هاي جنگلکاري بلندمازو، باغ مرکبات تامسون و اراضي کشت گندم و کلزا (مطالعه موردي: مازندران- کياپي). مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، 15 صفحه.

3-    مظفریان ولی ا…، 1377. فرهنگ نام­های گیاهان ایران. موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور. 740 صفحه.

4-    مهردادی ناصر. 1394. بررسی مسائل زیست محیطی استان مازندران. اولین همایش تجلیل از حامیان تنوع زیستی، اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران. دسترسی در فضای اینترنت: http://mazandaran.doe.ir/Portal/Home/Default.aspx