تنوع زیستی عرصه­ های منابع طبیعی شمال کشور در معرض خطر است

“اولین همایش تجلیل از حامیان تنوع زیستی” توسط اداره کل محیط زیست استان مازندران و با همکاری اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ساری و سازمان های مردم نهاد استان و شهرستان ساری در تاریخ ۱۹ خرداد ماه ۱۳۹۴ در سالن اجتماعات اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران به انجام رسید. در این همایش آقایان مهندس فغانی رئیس اداره حفاظت محیط زیست ساری، آقای دکتر شیرزاد محمدنژاد کیاسری استادیار پژوهش مرکز تحقیقات مازندران، نماینده سمن­های شهرستان ساری در فرمانداری و مدیر عامل موسسه مردم نهاد “توسعه فضای سبز پایدار شمال”، آقای مهندس عبادی دبیر علمی شبکه سمن­های زیست محیطی استان مازندران، آقای دکتر فلاح مشاور استاندار در امور سمن­ها، نماینده سمن­های استان مازندران و مدیر عامل موسسه مردم نهاد ” آسان ان جی او” و آقای دکتر ناصر مهردادی رییس اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران سخنرانی داشتند. شایان ذکر است به پاس قدردانی از فعالان محیط زیستی و حامیان تنوع زیستی استان مازندران از ۶۵ نفر آنان تقدیر شد.

گزارش حاضر خلاصه سخنرانی آقای دکتر شیرزاد محمدنژاد کیاسری در این همایش است (تصاویر ۱ و ۲ ).

الف- تعریف تنوع زیستی:

تنوع زیستی حاصل دو متغییر غنا و یکنواختی است. چنانچه دو جعبه در اختیار داشته باشیم که در هر یک چهار نوع مهره رنگی وجود داشته باشد، آن دو جعبه دارای غنای یکسانی هستند. اگر در یک جعبه هریک از این چهار مهره رنگی دارای ۲۵ عدد باشد اما در جعبه دوم و

علی­رغم دارا بودن ۱۰۰ مهره، فراوانی مهره­های سبز و قرمز به ترتیب برابر با ۴۰ و ۵۰ عدد باشد و دو مهره رنگی دیگر هر کدام ۵ عدد باشند،. جعبه دوم از یکنواختی کمتری نسبت به جعبه اول برخوردار است و با دارا بودن غنای یکسان (۴ مهره رنگی در هر جعبه)، جعبه اول با دارا بودن یکنواختی بیشتر از مقادیر تنوع زیستی بالاتری نیز برخوردار خواهد بود.

تصویر ۱- برگزاری اولین همایش”تجلیل از حامیان تنوع زیستی”

بشر برای افزایش تنوع زیستی که ضامن پایداری و سلامت اکوسیستم های زیستی است، نیازمند به افزایش تنوع گونه­ای و همراه با فراوانی قابل قبولی است که موجب افزایش یکنواختی باشد. در استان مازندران و براساس تحقیق انجام پذیرفته در طول مدت ۱۰ سال مشخص گردید این استان دارای ۲۴۰۰ گونه گیاهی است (امینی اشکوری، ۱۳۸۶)،. در سطح کشور ما نیز ۸۲۵۴ گونه گیاهی وجود دارد (مظفریان، ۱۳۷۷) که از این­رو استان مازندران ۲۹.۰۸ درصد گونه­های گیاهی کشور را دارا است. از سوی دیگر از تعداد ۱۶۴ گونه پستاندار در کشور تعداد ۶۱ گونه در استان مازندران وجود داشته (۳۹ درصد)، از ۵۰۴ گونه پرندگان در کشور تعداد ۲۷۰ گونه به استان مازندران تعلق دارد (۵۳ درصد)، از ۲۰ گونه دوزیست در کشور ۹ عدد در این استان بوده (۴۵ درصد) و از ۱۹۶ گونه خزندگان در کشور تعداد ۲۶ گونه (۱۳ درصد) متعلق به استان مازندران است (مهردادی، ۱۳۹۴). شایان ذکر است اگرچه استان مازندران و دیگر استان های متعلق به منطقه هیرکانی شمال کشور به دلیل فراوانی گونه­های مختلف جانوری و گیاهی نسبت به سایر استان های کشور رتبه های قابل توجه­ای را به خود اختصاص داده­اند، لیکن روند رو به رشد تبدیل اراضی منابع طبیعی به دیگر کاربری­ها، احداث معادن و به ویژه معادن شن و ماسه، پدیده زمین­خواری و ویلا­سازی به همراه تبدیل عرصه­های منابع­طبیعی به محل انباشت زباله­های خانگی، بهره­برداری­های غیر اصولی، افزایش مصرف سموم و کودهای کشاورزی و برخی پدیده­های جهانی همانند گرم شدن کره زمین منجر به کاهش سطح و همچنین کاهش فراوانی بسیاری از گونه­های گیاهی و جانوری در این خطه سرسبز شده است،. از همین رو با کاهش یکنواختی گونه­های مختلف گیاهی و جانوری می­توان اذعان داشت که عرصه­های منابع طبیعی شمال کشور نسبت به دهه­های گذشته از مقادیر کمتر تنوع زیستی و کاهش پایداری اکوسیستم مواجه شده­اند. لازم به یادآوری است وجود غنای بالا و البته همراه با کاهش فراوانی تعدادی از گونه­های زیستی (کاهش یکنواختی)، موجب تشدید کاهش مقادیر تنوع زیستی است.

تصویر ۲- سخنرانی در اولین همایش”تجلیل از حامیان تنوع زیستی”

ب- کاربرد مقادیر تنوع زیستی:

حفظ تنوع زیستی در هر منطقه کلید پایداری و سلامت محیط زیست طبیعی است. در یک تحقیق ارزیابی تنوع بی­مهرگان خاکزی یک هکتار از عرصه­های گندم زار، کشت کلزا، باغ مرکبات تامسون و جنگلکاری بلندمازو در منطقه کیاپی ساری انجام شد. مطالعه در ارتباط با کرم­های خاکی بالغ با حفر ۴۰ پروفیل یک مترمربعی در اعماق ۰ تا ۲۰ سانتی­متری خاک و با با الک نمودن مجموعاً ۸ متر مکعب خاک و جداسازی کرم های خاکی بالغ صورت گرفت (تصویر ۳). در این بررسی مشخص شد که به طور متوسط فراوانی کرم خاکی در جنگلکاری­ بلندمازو، باغ مرکبات تامسون، عرصه کلزا و عرصه گندم زار این منطقه در فصل تابستان به ترتیب برابر با ۱۸۵۰۰۰عدد، ۱۰۰۰۰ عدد، ۴۰۰۰ عدد و ۱۰۰۰ عدد در هکتار می باشد (محمدنژاد کیاسری و مهرام، ۱۳۹۴).

در تحقیق فوق­الاشاره مشخص گردید که به طور متوسط فراوانی بی­مهرگان خاکزی در جنگلکاری­ بلوط، باغ مرکبات تامسون، عرصه گندم زار و عرصه کلزا به ترتیب برابر با ۲۵/۹۳۱۲ عدد، ۱۰/۹۹۵۴ عدد، ۱۵/۹۰۰۳ عدد و ۱۵/۱۴۶۸۴ عدد در هر مترمربع بوده است. همچنین متوسط زیوزن بی مهرگان خاکزی در جنگلکاری­ بلوط، باغ مرکبات تامسون، عرصه کلزا و عرصه گندم­زار به ترتیب برابر با ۹۳۶۱/۰گرم، ۵۶۷۹/۰گرم، ۶۲۶۰/۰گرم و ۳۷۸۷/۰گرم در هر مترمربع تعیین شده است (تصاویر ۴ و ۵ ). در مجموع نتایج بررسی تنوع بی مهرگان خاکزی در این تحقیق نشان داد براساس شاخص­های تنوع شانون و سیمسون میزان میانگین تنوع بی مهرگان خاکزی به ترتیب نزولی شامل عرصه های جنگلکاری بلندمازو، باغ مرکبات تامسون، عرصه کلزا و عرصه گندم­زار بوده است (محمدنژاد کیاسری و مهرام، ۱۳۹۴).

تصویر ۳- برداشت پروفیل­های جمع­آوری کرم­های خاکی از عرصه کشت کلزا

تصویر ۴- برداشت نمونه های خاک جهت تعیین تنوع بی مهرگان خاکزی

تصویر ۵- جداسازی بی­مهرگان خاکزی در آزمایشگاه بیولوژی خاک مرکز تحقیقات مازندران

مهندس حسن شهیدی فر ( فرزند شهید ابوالقاسم خانگاه )

چنانچه به نتایج این تحقیق توجه شود، بیشترین میزان تنوع زیستی در سطح جنگلکاری بلوط وجود دارد و از همین رو توصیه می­گردد در کلیه عرصه­های فاقد درخت و به ویژه زمین­های منابع طبیعی حاشیه هزاران روستای شمال کشور عملیات جنگلکاری و ایجاد حصار سبز صورت گیرد. از سوی دیگر از آنجائی­که پس از عرصه جنگلکاری، باغ مرکبات تامسون بیشترین میزان تنوع زیستی را داشته است، برای کلیه زمین­های کشاورزی با شیب بالاتر از ۱۵ درصد و در صورت فراهم بودن منابع آبی، توصیه بر ایجاد باغ با استفاده از گونه­های مثمر مناسب است. برای دیگر زمین­های کشاورزی تاکید بر کاهش مصرف سموم علف­کش و آفت­کش، استفاده از میزان بهینه کودهای شیمیایی براساس توصیه کودی زمین، تناوب کشت، ایجاد آیش و عدم آتش­سوزی کاه کلش می­باشد. شایان ذکر است متوسط تعداد بی مهرگان خاکزی در هر متربع و در عمق تا۱۰ سانتی­متری از زمین های کشاورزی و عرصه­های منابع طبیعی اطراف روستای کیاپی از ۱۵/۹۰۰۳ تا ۱۵/۱۴۶۸۴ عدد بوده است،. از همین­رو با تخریب حتی یک مترمربع از زمین­های منابع­طبیعی و کشاورزی به نابودی هزاران موجود زنده­ای منجر خواهد شد که ضامن تنوع زیستی و پایداری اکوسیستم های زیستی و همچنین موجب سلامتی افراد در شمال کشور است.

تصویر ۶- اهدای جوایز برای دوست­داران طبیعت و حامیان تنوع زیستی

نویسنده: دکتر شیرزاد محمدنژاد کیاسری

استادیار پژوهش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران

و مدیر عامل موسسه مردم نهاد ” توسعه فضای سبز پایدار شمال”

منابع مورد استفاده:

۱-    امینی اشکوری طیبه. ۱۳۸۶. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی ” جمع آوری و شناسایی گیاهان استان مازندران جهت تاسیس هرباریوم باغ گیاهشناسی نوشهر”، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، ۱۱۵ صفحه.

۲-    محمدنژاد کیاسری شیرزاد و فرید مهرام. ۱۳۹۴. بررسی تنوع بی مهرگان خاکزی در عرصه های جنگلکاری بلندمازو، باغ مرکبات تامسون و اراضی کشت گندم و کلزا (مطالعه موردی: مازندران- کیاپی). مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، ۱۵ صفحه.

۳-    مظفریان ولی ا…، ۱۳۷۷. فرهنگ نام­های گیاهان ایران. موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور. ۷۴۰ صفحه.

۴-    مهردادی ناصر. ۱۳۹۴. بررسی مسائل زیست محیطی استان مازندران. اولین همایش تجلیل از حامیان تنوع زیستی، اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران. دسترسی در فضای اینترنت: http://mazandaran.doe.ir/Portal/Home/Default.aspx