پایگاه خبری چهاردانگه
بخش چهاردانگه شهرستان ساري

انواع مارهاي سمي و نيمه سمي بخش چهاردانگه

مارها موجوداتی مرموز هستند و با وجود آنکه اغلب مردم از آنها وحشت دارند از پر طرفدارترین جاندارانی می باشند که می خواهیم راجع به آنها اطلاعات کسب کنیم.

5

وب سایت دوسرشمار که اخبار و اطلاعات منطقه ی دوسرشمار از توابع دهستان چهاردانگه را منتشر می کند، در طی گزارشی اقدام به معرفی مارهای منطقه ی دوسرشمار که با بخش چهاردانگه مشترک است کرده است. این سایت در این گزارش چنین نوشت:

( اين مطلب در تاريخ 7 شهريور 1391 در نسخه ي قديمي پايگاه خبري چهاردانگه نيوز منتشر شده بود )

همانگونه که قبلاً وعده داده بودیم در سلسله مطالبی قصد معرفی و پرداختن به گونه های مختلفی از جانوران سمی و نیمه سمی که به دلیل نزدیکی منطقه ی دوسرشمار ( بالاده ، پایین ده ، تیله بن ، قلعه ، میرافضل ، واوسرنو  بخش چهاردانگه ساری ) به کویرهای سمنان و خشک بودن منطقه با وجود ارتفاع نسبتاً زیاد نسبت به سطح دریا، اینگونه جانوران در منطقه ی دوسرشمار کم نیستند، داریم.

در مطلبی که قبلاً خدمت شما تقدیم شد به عقرب و اطلاعاتی از نوع و علت گزش این موجود و البته چگونگی پیشگیری و مقابله با گزش این جانور پرداختیم ( لينك مطلب ). در ادامه ی این سلسله مطالب قصد پرداختن به گونه ی دیگری از این موجودات سمی و نیمه سمی که نسبت به عقرب از تنوع گونه ای بیشتری برخوردار بوده و سم بعضی از آنها نسبت به عقرب صدمات بیشتری برای انسان ایجاد می کند داریم. در این مطلب البته در دو بخش مطالبی را در مورد این موجود عنوان خواهیم کرد، که در بخش اول انواع مارهایی که در منطقه ی دوسرشمار وجود دارند را مورد بررسی قرار خواهیم داد و در بخش دوم مسائلی که در مورد قبل و بعد از گزش مار مفید خواهد بود عنوان خواهیم کرد.

همانگونه که در مطلبی با عنوان ( موجودي دوست داشتني به نام عقرب!  ) خدمت شما عنوان کردیم، بسیاری از گونه های عقرب بی ضرر هستند و نیش آنها باعث بروز درد شدید یا حساسیت و سوزش می شود و اغلب در محل گزش، تورم موضعی و متعاقب آن احساس سوزن سوزن شدن نیز ایجاد می شود که معمولاً بدون هیچ عارضه ای در عرض چند ساعت بهبود می یابد. اما زهر برخی گونه های خطرناک باعث پاره شدن گلبول های قرمز ( همولیتیک) می شود یا برخی عقرب ها زهر مهلک تری دارند و آثار آن روی سیستم عصبی ( نوروتوکسیک ) است که البته این نوع عقرب ها در منطقه ی دوسرشمار وجود ندارند.

ولی این موضوع در مورد مارها کمی متفاوت است. تنوع و همچنین تعداد مارهای سمی ، نیمه سمی و غیر سمی در منطقه ی دوسرشمار به واسطه ی نزدیکی منطقه به کویر استان سمنان و خشک بودن آن زیاد بوده، که این مسئله لزوم مراقبت به ویژه از کودکان را در مواجهه با این موجود سمی توجیه می کند.

مارها موجوداتی مرموز هستند و با وجود آنکه اغلب مردم از آنها وحشت دارند از پر طرفدارترین جاندارانی می باشند که می خواهیم راجع به آنها اطلاعات کسب کنیم.

تا کنون حدود ۳۰۰۰ گونه از این موجودات شناسایی شده اند که در این میان فقط حدود ۴۰۰ گونه آنها سمی می باشند و از میان آنها فقط ۵۰ گونه خطرناک بوده و می توانند برای انسان مشکل ساز باشند. در ضمن باید بدانیم که مارهایی که سمی هم نیستند ممکن است شما را گاز بگیرند که در این صورت جای هیچ نگرانی نیست. این موجودات بجز در قطب جنوب تقریباً در سایر قسمت های دنیا وجود دارند. بزرگترین دلیل ترس مردم از مارها عدم شناخت دقیق می باشد.

مارها در مناطق گستردهای از زمین پراکنده می باشند کشور ما به ویژه در بخش های مرکزی به علت کویری بودن و خشک بودن این مناطق محل مناسبی برای زندگی برخی مارها می باشد که عمدتاً خطر ناک هستند مانند انواع افعی ها از جمله افعی شاخدار، تیر مار ، مار جعفری ، گرزه مار و برخی دیگر از انواع شاید بد نیست بدانید مارها در عین حال اینکه حیواناتی خطرناک و مهاجم هستند، بسیار حیوانات ترسوئی نیز می باشند اگر به آنها زیاد نزدیک نشوید و یا در موقعیت مناسبی قرار داشته باشید که مار نتواند به شما حمله کند این حیوان به سرعت سعی به فرار می کند. اغلب حمله آنها به انسان به دلیل بی احتیاطی است از آنجا که مارها اغلب هم رنگ محیط اطرافشان هستند از این رو دیدن آنها بسیار دشوار است و به همین لحاظ اغلب به دلیل ندیدن آنها بیش از حد به ]نها نزدیک می شویم و حیوان بدون اطلاع از اشتباه ما تنها برای دفاع اقدام به حمله میکند و یا بدون توجه دست در زیر سنگ و یا بوته ها بردن و یا بازی با آنها همه از عوامل حمله این حیوان خوش خط و خال به انسان می باشد. بد نیست اشاره شود احتمال روبرو شدن با مار و حمله آن به انسان بسیار ضعیف است. برای روشن شدن باید بدانید مرگ حاصل از اصابت برق آسمان تلفات بیشتری از گزش این حیوان دارد. جالب توجه است اگر بدانید بیش از ۹۰% افرادی که به علت مارگزیدگی جان می بازند علت مرگ آنها وجود سم مار در بدن مقتولان نیست، بلکه ترس و استرس از این حیوان و وحشت از آن باعث مرگ می شود حتی در بعضی از موارد روی بدن جان باختگان اثری از گزش پیدا نمی شود.

چون در مورد مارها در منطقه ی دوسرشمار و حتی در استان مازندران و سمنان پژوهش های خاصی انجام نشده است و تنها مرجع مهم مارها در ایران کتابی با عنوان « مارهای ایران » اثر دکتر محمود لطیفی است که انواع مارهای ایران را مورد بررسی قرار داده است. در این مطلب ما فقط آن مارهایی که با توجه به زیستگاه مارها که دکتر لطیفی در کتاب خود شرح داده اند، در منطقه ی دوسرشمار وجود دارند و یا ممکن است وجود داشته باشند مورد بررسی قرار می دهیم. پس باید این را مد نظر داشته باشیم این تقسیم بندی كه توسط بنده انجام شده مطمئناً خالی از ایراد و اشکال نخواهد بود.

مارها به سه دسته تقسیم می شوند :

مارهای غیر سمی               مارهای نیمه سمی                   مارهای سمی

تشخیص سمی بودن مار کار خیلی دشواری نیست موارد زیر روش تشخیص سمی بودن مار را به شما آموزش می دهند:

۱- سر مارهای سمی مثلثی شکل و بیرون زده از راستای بدن است در حالی که مارهای غیر سمی سری معمولا گرد و مدور و در راستای بدن دارند.

۲- در مارهای سمی دندان های نیش از سایر دندان ها بزرگترند در نتیجه در نقطه گزش معمولا جای دو دندان به خوبی قابل تشخیص است در حالی که در مارهای غیر سمی دندانه یک اندازه هستند و در نقطه گزش جای دو سری دندان موازی دیده می شود.

۳- مارهای سمی دارای مردمک چشم بیضی شکل هستند در حالی که  مارهای غیر سمی  مردمکی گرد دارند ( مار مرجانی که از مارهای منلطق کویری و بسیار خطرناک است دارای مردمک گرد است ولی حلقه های رنگین موجود در پوست آن را مشخص می کند. )

۴- مارهای سمی دارای پوستی رنگین و پر خط و خال هستند در حالی که مارهای غیر سمی پوستی ساده دارند.

۵- مارهای سمی دارای فرورفتگی در بین دو چشم هستند در حالی که مارهای غیر سمی فروررفتگی در بین دو چشم ندارند.

۶- مارهای کوچک اکثرا سمی هستند و مارهای بزرگ اکثرا غیر سمی هستند. ( البته منظور از مارهای بزرگ مارهایی مانند : بوآ – پیتون – آناکوندا و … است، درصورتی که بلندی شاه کبری هندی ممکن است به ۳ متر هم برسد ولی زهر آن بسیار کشنده است. )

به دلیل طولانی شدن مطلب و همینطور به دلیل خطرات کمتر مارهای غیر سمی و اهمیت خطراتی که از جانب مارهای سمی و نیمه سمی متوجه انسان می شود از عنوان کردن گونه ی های غیر سمی صرف نظر می کنیم. اما باید این را مورد توجه قرار داد که مارهای غیر سمی با وجود اینکه در زمان گزش سمی از آنها به بدن انسان تزریق نمی شود ولی برخی از گونه های مارهای غیر سمی برای دفاع از خود و ترساندن مهاجم اقدام به گاز گرفتن می کنند و با وجود عدم تزریق سم به دلیل ترس انسان از تزریق سم ممکن است دچار حملات قلبی و صدمات دیگری شود که در بخش دوم به این موضوع خواهیم پرداخت.

الف) مار های سمی:

تمام انواع این مارها دارای فنگ یا نیش دندان لوله ای شکل یا مجوف هستند که در قسمت قدامی دهان و در فک بالایی قرار دارد و به غده سمی متصل است. سر این مارها غالباً مثلثی شکل و ناحیه گردن کاملاً مشخص است. اکثراً دمشان کوتاه و در حرکت کمی تنبل هستند. در بعضی از انواع این مارها، ‌حفره ای بین چشم و بینی وجود دارد که به سادگی قابل تشخیص است. اکثراً پولک های ناحیه سرشان ریز و قرینه نمی باشند. در برخی دیگر پولک های ناحیه سر قرینه هستند مانند کفچه مار که هنگام خشم چنبره زده و یک مرتبه به طرف دشمن حمله می کند. در این حال ناحیه گردن متسع می شود و به این ترتیب سطح بزرگی ایجاد می کند. این سطح به نام کفچه نامیده می شود. در مواردی که شناختن مار از نظر شکل ظاهری برای مبتدیان دشوار نباشد، باید غالباً به زیستگاه خاص هر مار توجه شود که کار را آسان تر می کند. منطقه پراکندگی مارها از نظر جغرافیایی ، زیستگاه ،‌رویش‌های گیاهی و دیگر شرایط محیطی فرق می کند و در هر زیستگاهی جز به هنگام مهاجرت مارهای غیر بومی کمتر دیده می شوند.

انواع مارهای سمی منطقه ی دوسرشمار :

۱- افعی البرزی
نام علمی : Vipera ursinii eriwanensis
نام فارسی : افعی البرزی

afei-alborzi

افعی البرزی ( سمی ) – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات: پوزه گرد و باریک و انتهای فوقانی آن پهن ، چشم کوچک و معمولاً کوچکتر از پولک بینی ، پهنا و ارتفاع پولک رسترال با هم برابر و متصل به پولک کوچک در قسمت بالای پوزه و از سمت بالای سر قابل رؤیت ، پولکهای پیشانی و آهیانه مشخص ، پولک بالای چشمی بزرگ ، دارای یک یا دو پولک بین پولک پیشانی و پولک بالای چشمی ، شکل پولکهای قسمت قدامی سر متغیر ، سوراخ بینی در قسمت پائین بینی ، لب بالا دارای ۸ یا ۹ پولک و لب پائین ۹ تا ۱۱ پولک ، بین چشم و لب بالا یک ردیف پولک ،‌دارای پنج پولک در فاصله بین دو چشم ، دور چشم دارای ۹ تا ۱۱ پولک ، پولک سطح پشتی تیغه دار و در ۲۱ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۲۳ تا ۱۴۵ و سطح زیرین دم ۲۱ تا ۳۷ عدد ، پولک مخرجی منفرد.

بدن به رنگ قهوه ای خاکستری ، زرد متمایل به قهوه ای روشن یا تیره متمایل به سیاه یا قهوه ای تیره متمایل به قرمز آجری ، سطح پشتی دارای یک ردیف خال بیضی شکل و گاهی بهم پیوسته و به شکل خط زیگزاک در امتداد بدن ، سطح جانبی دارای دو یا سه سری خال کوچک قهوه ای تیره ، دارای یک خط تیره بین قسمت خلفی چشم و گوشه دهان ، سطح شکمی و زیر دم دارای خالهای ریز سیاه و سفید .
حداکثر طول ۶۵ سانتیمتر ، دم ۵ سانتیمتر .
تغذیه از حشرات ،‌ملخها ، مارمولکها ، جوندگان کوچک .
زاد و ولد : تا ده نوزاد در فصل تابستان .
زیستگاه : مناطق ییلاقی ، جلگه‌ها ، کوهستانها ، علفزارها ، نیزارها.

……………………………………………………………

۲- افعی قفقازی
نام علمی : Agkistrodon intermedius caucasicus
نام فارسی : افعی قفقازی

afei-ghafghazi

افعی قفقازی ( سمی ) – عکس از : پلن فورلند – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات : پوزه باریک و انتهای آن کمی به سمت بالا ممتد ، سطح فوقانی سر دارای پولکهای بزرگ و مشخص ، مردمک چشم عمودی ، دم کوتاه با حرکاتی شبیه مار زنگی (در مار زنده) ، پهنا و ارتفاع پولک رسترال برابر یا کمی پهن تر ،‌دارای دو پولک بین بینی و دو پولک جلو پیشانی و یک پولک پیشانی ، طول پولک پیشانی برابر یا کمی کوتاهتر از پولک آهیانه ، دارای حفره ای بین چشم و بینی و جدا از لب بالا ، دارای سه پولک گیجگاهی ، دارای یک پولک جلو چشمی و یک پولک زیر چشمی و دو پولک عقب چشمی ،‌لب بالا دارای ۷ یا ۸ پولک و لب پائین ۹ تا ۱۲ پولک ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ (به ندرت ۲۱ یا ۲۵) ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۳۵ تا ۱۷۱ و سطح زیرین دم ۳۱ تا ۴۷ عدد ،‌ پولک مخرجی منفرد .

بدن به رنگ خاکستری ،‌قرمز یا قهوه ای روشن ، سطح پشتی دارای لکه‌های حلقه ای شکل یا خطوط عرضی تیره ، سطح جانبی دارای یک یا دو سری خالهای تیره ، پوزه تیره رنگ ، دارای دو خط تیره مورب در قسمت خلفی سر ، دارای یک خال تیره با حاشیه روشن در قسمت گیجگاه ، لبها دارای خالهای ریز قهوه ای ، سطح شکمی تیره رنگ با خالهای تیره رنگ با خالهای کم و بیش خاکستری یا قهوه ای در ایران نوع Agkistrodon intermedius caucasicus (Nikolsky, 1916) پراکندگی بیشتری دارد .
حداکثر طول ۶۷ سانتیمتر ، دم ۶ سانتیمتر.
تغذیه از دوزیستان (قورباغه‌ها) ، جوندگان کوچک ، مارمولکها.
زاد و ولد :‌۳ تا ۹ نوزاد در تابستان .
زیستگاه : بوته زارها ، کوهستانها ، تپه‌ها ، جنگلها ، زیر تخته سنگها.

……………………………………………………………

۳- گرزه مار
نام علمی : Vipera lebetina obtusa
نام فارسی : گرزه مار

gorzeh-mar

گرزه مار ( سمی ) – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات : گردن کاملا مشخص ، سر مثلثی شکل با پولکهای ریز ، مردمک چشم عمودی ، پوزه گرد و پولک رسترال متصل به دو یا سه عدد پولک ، بین فاصله دو چشم ۸ تا ۱۲ پولک ،‌دور چشم ۱۳ تا ۱۹ پولک ، بین چشم و لب بالا ۲ یا ۳ پولک ، سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ یا ۲۵ یا ۲۷ ردیف و سطح زیرین دم ۳۲ تا ۵۴ عدد ،‌ پولک مخرجی منفرد .
رنگ بدن متفاوت و بیشتر به رنگ خاکستری روشن یا تیره یا نقره ای متمایل به سیاه ، ساده و یکنواخت یا با خالهای متفاوت ، خالها گاهی به شکل دایره‌های ناقص یا کامل متمایل به قرمز آجری یا زرد زیتونی همراه با خالهای کوچک تیره ،‌دارای خط پهن قهوه ای تیره در دو طرف گردن و به سمت قسمت خلفی چشم ممتد ، سطح پشتی بعضی نمونه‌ها به رنگ قهوه ای روشن یا خاکستری با خطوط قهوه ای تیره و لکه‌های قرمز آجری ، امتداد این نقوش از ناحیه گردن تا انتهای دم ، سطح شکمی سفید یا زرد روشن و گاهی با خالهای سیاه و سفید .
حداکثر طول ۱۶۸ سانتیمتر ، دم ۲۰ سانتیمتر.
تغذیه از مارمولکها ،‌موشها ، گنجشکها و تخم پرندگان.
زاد و ولد : تا ۳۵ تخم در تابستان و اغلب تخمها حاوی نوزاد است.
زیستگاه : کوهستانها ، لای سنگها و بوته‌ها ، تپه ماهورها ، علفزارها.

……………………………………………………………

۴- مار شاخدار
نام علمی : Pseudocerastes persicus persicus
نام انگلیسی : Persian Horned Viper
نام فارسی : مار شاخدار

mar-shakhdar

مار شاخدار ( سمی ) – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات : پوزه کوتاه ، سر پهن و نسبت به گردن کاملا مشخص ، مردمک چشم عمودی ، پولکهای سطح فوقانی سر کوچک و تیغه دار ، دارای دو زائده شاخی شکل در قسمت بالای چشم ، پولکهای سطح قدامی و فوقانی پوزه صاف ، پولک رسترال کوچک و پهن ، دور چشم ۱۵ تا ۲۰ پولک ، در فاصله بین دو چشم ۱۰ تا ۱۵ پولک، بین چشم و لب بالا ۲ تا ۴ پولک ، لب بالا دارای ۱۱ تا ۱۴ پولک و لب پائین ۱۳ تا ۱۷ پولک، سوراخ بینی درون پولک، بین پولک بینی و پولک رسترال دارای یک سری پولک، پولکهای سطح پشتی کاملا تیغه دار، انتهای پولکها فاقد تیغه، پولکهای سطح جانبی کمی تیغه دار و پولکهای نزدیک سطح شکمی نسبتاً صاف ، پولکهای سطح پشتی ۲۳ یا ۲۵ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۴۴ تا ۱۶۳ و سطح زیرین دم ۳۸ تا ۵۰ عدد و در دو ردیف ، پولک مخرجی منفرد .

رنگ بدن مختلف، خاکستری یا قهوه ای روشن یا خاکستری متمایل به سربی یا آبی، سطح پشتی با چهار سری خال درشت تیره که دو سری از خالهای میانی آن به شکل زیگزاک و تیره رنگ ، در دو طرف سر تا زیر چشم دارای دو خط مورب قهوه ای تیره ، سطح شکمی زرد روشن و گاهی سفید با خالهای ریز تیره رنگ ، سطح جانبی با یک سری خال قهوه ای تیره ، گاهی با رنگهای گفته شده متفاوت.

حداکثر طول ۱۱۶ سانتیمتر ، دم ۱۳ سانتیمتر . تغذیه از مارمولکها ،‌ موشها ، تعداد نوزادان نامعلوم.
حرکت مار مانند مار جعفری ( آکیس کاریناتوس) از پهلو انجام می گیرد.
زیستگاه : مناطق شنی ، صخره ای ، بوته زارها ، زیر تخته سنگها.

……………………………………………………………

۵- مار جعفری
نام علمی : Echis carinatus sochureki
نام انگلیسی : Saw-scaled Viper
نام فارسی : مار جعفری

mar-jafari

مار جعفری ( سمی ) – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات : پوزه پهن و کوتاه ، سر و گردن کاملا مشخص ، سر کمی باریک و مثلثی شکل ، پولکها تیغه دار ،‌مردمک چشم عمودی ، سوراخ بینی درون دو یا سه پولک ، گاهی دارای پولک باریک فوق چشمی ، بینی متصل به پولک رسترال ، بین چشم و لب بالا ۱ تا ۳ پولک ،‌در فاصله بین دو چشم ۹ تا ۱۴ پولک ، دور چشم ۱۴ تا ۲۱ پولک ، لب بالا ۱۰ تا ۱۲ پولک و لب پائین ۱۰ تا ۱۳ پولک ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و بطور مورب و در سطح جانبی باریکتر و امتداد آن به سمت پائین و در ۲۷ تا ۳۹ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۶۴ تا ۱۸۶ عدد ، پولکهای سطح زیرین دم در یک ردیف (منفرد) و از ۲۸ تا ۳۸ عدد ، پولک مخرجی منفرد .

رنگ بدن خاکستری نقره ای ، شنی ، زرد ،‌قهوه ای خاکستری متمایل به آجری ، در سطح جانبی دارای خط سفید زیگزاک همراه با لکه‌های سفید با کناره‌های تیره متمایل به سیاه ، در ناحیه خلفی سر دارای دو لک یا خط سفید صلیبی شکل ، سطح شکمی روشن یا سفید گاهی با خالهای کوچک قهوه ای روشن یا تیره یا سیاه .
حداکثر طول ۹۸ سانتیمتر ، دم ۷ سانتیمتر .

تغذیه از حشرات ،‌عقربها ،‌ رتیل‌ها، موشها ،‌مارمولکها ، پرندگان کوچک .
زاد و ولد : تا ۲۳ نوزاد در فصل بهار .
حرکت مار جانبی است و از پهلو به صورت حلقه حلقه حرکت می کند .
زیستگاه : مناطق شنی ، صخره ای ، خاک رسی ،‌بوته زارها ، زیر تخته سنگها ، معمولاً از مناطق باطلاقی و جنگلی دوری می کنند.

نکته: مار جعفری از جمله مارهای سمی و خطرناک ایران است. طول این مار از ۹۰ سانتی متر تجاوز نمی کند. ممکن است این مار در منطقه ی دوسرشمار وجود نداشته باشد ولی به واسطه ی وجود این مار در استان سمنان و نزدیکی منطقه ی دوسرشمار و شرایط زیت محیطی مشابه منطقه ی دوسرشمار به ویژه در بخش های شرقی آن با استان سمنان ممکن است این مار در منطقه ی دوسرشمار نیز یافت شود. خوشبختانه این مار از انسان فراری است و به همین خاطر کمتر می توان آن را دید، ولی اگر در شرایطی خاص به انسان حمله کند سم آن از مهلک ترین سم ها در بین مارهای ایرانی است.


ب) مارهای نیمه سمی :

این مارها کم و بیش شبیه مارهای غیر سمی هستند و یکی از وجوه تمایز آنها داشتن فنگ Fang یا نیش دندان خلفی شیار دار است. فنگ که از سایر دندان‌ها بزرگتر و دارای کانال باز یا شیار است در قسمت عقب دهان، در فک بالایی قرار دارد و به غده سمی متصل است . از نظر ظاهری مردمک چشم این مارها عمودی یا گرد است. تیر مار که یکی از انواع این مارها محسوب می شود با داشتن چهار خط سفید رنگ که در سر تا سر بدنش امتداد دارد مشخص می شود . آلوسر (سگ مار) هم کم و بیش حرکات مار جعفری را تقلید می کند و از نظر شکل ظاهری خیلی شبیه به آن است. آلوسر فاقد علامت صلیبی شکل در ناحیه سر می باشد . ناحیه سر این مار کلاً سیاه رنگ است.

انواع مارهای نیمه سمی منطقه ی دوسرشمار :

۱- افعی پلنگی
نام علمی : Telescopus rhinopoma
نام انگلیسی : Cat Snake
نام فارسی : افعی پلنگی

afie-palangi

افعی پلنگی ( نیمه سمی ) – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات: سر پهن و مثلثی شکل ، گردن مشخص ، پوزه پهن ، ظاهرا دارای دو پولک بینی ، پولک گونه ای طویل و متصل به چشم ، پولک جلو چشمی متصل به پولک پیشانی ، دارای دو پولک عقب چشمی ، پولکهای گیجگاهی کوچک و همانند سایر پولکها ۴+۲ یا ۴+۳ ، لب بالا دارای ۸ تا ۱۰ پولک و لب پائین ۱۰ تا ۱۲ پولک، چهار یا پنج پولک لب پائین متصل به پولک چین خلفی ، پولکهای سطح پشتی ۲۳ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۲۲۹ تا ۲۷۰ و سطح زیرین دم ۶۸ تا ۷۸ عدد ، پولک مخرجی منفرد .

بدن به رنگ خاکستری زیتونی روشن با لکه‌های قهوه ای چهار گوش و پهنای بیش از فواصل آنها در سطح پشتی ، سر با لکه‌های قهوه ای همراه با خالهای ریز تیره ، لبها تیره رنگ ، سطح شکمی به رنگ قهوه ای تیره با سایه روشن در قسمت پولکهای چین و گلو .
حداکثر طول ۱۳۹ سانتیمتر ، دم ۱۸ سانتیمتر .
تغذیه از مارمولکها .
زاد و ولد : تخمگذار .
زیستگاه : مناطق صخره ای ، کوهستانها ، بوته زارها.

……………………………………………………………

۲- تیر مار
نام علمی : Psammophis lineolatus
نام فارسی : تیر مار

tireh-mar

تیر مار ( نیمه سمی ) – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات : بدن باریک و سر اریبی شکل ، یک پولک جلو چشمی متصل به پولک پیشانی ، دارای دو یا سه پولک عقب چشمی ،‌ سه پولک لب بالا متصل به چشم ، پولکهای گیجگاهی ۲+۲ یا ۲+۳ عدد ، لب بالا دارای ۹ پولک و لب پائین ۱۰ یا ۱۱ پولک ، پولکهای سطح پشتی ۱۷ ردیف ف پولکهای سطح شکمی ۱۷۵ تا ۱۹۷ و سطح زیرین دم ۷۱ تا ۱۰۱ عدد ، پولک مخرجی منقسم .

بدن به رنگ زرد زیتونی متمایل به خاکستری ، حاشیه پولکها روشن تر ، دارای دو خط تیره متمایل به سیاه از پشت چشم و قسمت لب بالایی در سر تا سر بدن گاهی نامشخص ، سطح شکمی زرد لیمویی روشن یا زیتونی خاکستری با خالهای خاکستری متمایل به قهوه ای ، خالها در قسمت قدامی بدن بزرگتر .
حداکثر طول ۱۰۰ سانتیمتر ، دم ۲۶ سانتیمتر .
تغذیه از مارمولکها .
زاد و ولد : تخمگذار .
زیستگاه : صحراهای شنی ، تپه ماهورها ، بوته زارها .

……………………………………………………………

۳- سوسن مار
نام علمی : Telescopus fallax iberus
نام انگلیسی : Iberian cat snake
نام فارسی : سوسن مار

susan-mar

سوسن مار ( نیمه سمی ) – منبع تصویر : وب سایت درگاه کویر

مشخصات : سر پهن و گردن کاملا مشخص ، مردمک چشم عمودی ،‌ پولک پیشانی طویل و قسمت خلفی آن متصل به چشم ، ظاهرا دارای دو پولک بینی یا نیمه تقسیم شده (Nasal semidivided)، دارای یک یا دو پولک جلو چشمی و دو یا سه پولک عقب چشمی ، پولک گونه ای در زیر پولک جلو چشمی و متصل به چشم ، لب بالا دارای ۸ یا ۹ پولک و لب پائین ۹ یا ۱۰ پولک، پولکهای گیجگاهی ۲ یا ۳+۳ یا ۴ عدد ، پولک سطح پشتی ۱۹ و به ندرت ۲۱ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۲۰۱ تا ۲۲۰ و سطح زیرین دم ۵۰ تا ۶۹ عدد ، پولک مخرجی منفرد و به ندرت منقسم .

بدن استوانه ای شکل ، به رنگ خاکستری یا خاکستری زیتونی با خالهای تیره یا سیاه رنگ ، خالهای سطح پشتی در قسمت قدامی بزرگ و مشخص تر، خالهای سطح جانبی کوچکتر و یک در میان با خالهای سطح پشتی ، حد متوسط خالهای پشتی ۳۶ عدد ،‌سطح شکمی یکنواخت با خالهای تیره قهوه ای متمایل به سیاه رنگ و نقطه‌ها سیاه رنگ و کوچک .
حداکثر طول ۷۴ سانتیمتر ، دم ۱۱ سانتیمتر .
تغذیه از مارمولکها ، شب و صبح زود در تعقیب شکار هستند و روزها در زیر سنگها مخفی می شوند .
زاد و ولد : تخمگذار .
زیستگاه : مناطق خشک و صحرایی ، کوهستانی ، گاهی منازل مسکونی .

……………………………………………………………

آقای کمیل قاسمپور لطف کردند و تعدای از عکس هایی که از مارهای منطقه تهیه کرده بودند را برای وب سایت دوسرشمار ارسال کردند. آقای قاسمپور که کوهنورد و غار نورد و صخره نورد قابلی هستند در سفرهایی که به منطقه ی چهاردانگه و دودانگه و اطراف آن داشته اند تعدای عکس از مارها گرفته اند. اگر چه این سه عکسی که آقای قاسمپور برای ما ارسال کرده اند در منطقه ی چهاردانگه گرفته نشده و در مناطق دودانگه و سواد کوه بوده است اما با توجه به نزدیکی این مناطق به چهاردانگه و همچنین منطقه ی دوسرشمار می توان با اطمینان گفت که این سه گونه مار در منطقه ی دوسرشمار نیز وجود دارد. یکی از مهمترین مسائل در مورد مارها این است که تقریباً همه ی مارها موجوداتی هستند که هیچگاه مهاجرت نمی کنند پس می توان گفت که مارهای هر منطقه بومی بوده و خاص همان منطقه است، اگر چه شاید گستره ی زیستگاه آن گونه از مار بسیار وسیع و در حد کشور و یا قاره باشد. متاسفانه گونه ی مارهایی که آقای قاسمپور تصویر آن را برای ما ارسال کرده اند برای بنده قابل تشخیص نیست. البته شاید بتوان حدس زد ولی با اطمینان نمی توانم راجع به آن نظری بدهم. به همین خاطر از دوستانی که در مورد گونه ی این مارها اطلاعی دارند تقاضا دارم آن را به ما از طریق اعلام نظر اطلاع دهند.

تصاویر آقای کمیل قاسمپور از مارها :

ghasempoor-achoo

تصویر ماری گرفته شده در منطقه ی آچو در بخش دودانگه – عکاس : کمیل قاسمپور

ghasempoor-dodangeh

تصویر ماری گرفته شده در منطقه ی نرو در بخش دودانگه – عکاس : کمیل قاسمپور

ghasempoor-savad-kuh

تصویر ماری گرفته شده در منطقه ی سوادکوه – عکاس : کمیل قاسمپور


اطلاعات این مقاله از کتاب « مارهای ایران » اثر دکتر محمود لطیفی و به نقل از وب سایت درگاه کویر ( www.irandeserts.com ) استخراج شده است. بنده با توجه به زیستگاه اینگونه مارها در ایران که توسط آقای دکتر لطیفی در کتاب خود شرح داده اند اقدام به نوشتن این مقاله کرده ام. متاسفانه هیچ پژوهش علمی و عملی در رابطه با مارهای منطقه ی دوسرشمار و حتی استان مازندران و سمنان انجام نشده است و خود این مساله و عدم آگاهی مردم نسبت به مارها و انواع آنها باعث ترس بی مورد مردم در رابطه با این موجود شده است. ترس عده ای از این موجود تا به آنجاست که فکر می کنند که اگر ماری را حتی در خارج از محیط زندگی انسان دیدند باید آن را از بین ببرند تا مبادا مورد گزش آنها قرار گیرند! مارها ی سمی و نیمه سمی اکثراً از انسان گریزان بوده و کمتر مایل به حمله هستند مگر در زمانی که انسان بخواهد به طور آگاه و یا به شکل اتفاقی و ناخودآگاه به آن نزدیک شود و مار هم فرصت و یا امکان فرار نداشته باشد و یا انسان به شکل اتفاقی بدن خود را روی آنها قرار دهد اقدام به نیش زدن می کند.
در بخش دوم این مقاله به چگونگی شناسایی و تشخیص مارهای سمی و نیمه سمی و غیر سمی و اقدامات لازم پس از گزش مار و مطالبی دیگر در رابطه با مارها خواهیم پرداخت.

با توجه به اینکه بنده جانور شناس و متخصص در شناسایی گونه های مارها نیستم و همچنین همانگونه که عرض کردم پژوهش خاصی در رابطه با آن انجام نشده است پس مطمئناً این مقاله خالی از ایراد و اشکال نیست. از دوستان و خوانندگان تقاضا دارم اگر در رابطه با مارهای منطقه ی دوسرشمار اطلاعات کامل تری دارند و به شکل تجربی با مارها در منطقه مواجه شده اند و یا گونه های دیگری از آنها را در منطقه دیده اند که در مقاله ذکر نشده است و یا عکسی از مارها در منطقه تهیه کرده اند می توانند آن را با ما در بخش نظرات و یا با آدرس ایمیل : info@2sarshomar.ir در میان بگذارند.

علی نظری

۵ شهریور ۱۳۹۱

…………………………………………………………………..

منابع :

۱- کتاب « مارهای ایران » اثر دکتر محمود لطیفی

۲- انواع مارها : رضا چهکنوئی

۳- تشخیص مارهای سمی و غیر سمی : محسن ادیب

۴- وب سایت در گاه کویر ( www.irandeserts.com )

5 نظرات
  1. حامد خلیلی می گوید

    مطالب بسیار ارزشمند بود . با توجه به شرایط منطقه و وجود انواع مار، اطلاعات خوبی در اختیار خواننده قرار می دهد.

  2. من می گوید

    خیلی ترسناکن …

  3. محسن می گوید

    سلام
    تصویر مار اول قرمز که در منطقه ی آچو گرفته شده احتمالا از خانواده افعی ها باشد من امروز در منطقه مشند شهرستان آستارا مرده ی همین مار را از نزدیک دیدم

  4. ناشناس می گوید

    دوست عزیز چرا به کبرای مازندران اشاره نکردید مارهایی بسیار خطرناکی هستند و بنده بدون هیچ فکری در صورت مواجه شدن با آنها قطعا انها رو می کشم حالا چه سمی و چه غیر سمی
    چون برای جان انسانها بسیار خطرناک هستند و برعکس عاشق گربه ها هستم که دقیقا تمام رژیم غذایی مارها رو دارند بدون اینکه آسیب به انسان ها برسونن

    1. علي نظري می گوید

      دوست عزیز، اگر آنها برای جان انسانها خطرناک هستند صدها برابر بیشتر ما برای جان آنها خطرناک هستیم. یادمان نرود که ما هم مثل همه ی موجودات دیگر مهمان زمین هستیم. ما حق گرفتن زندگی هیچ حیوانی را به هر دلیلی نداریم.
      خواهش می کنم در رفتار خود با مارها تجدید نظر کنید و فرقی هم بین موجودات قائل نشوید. چون خداوند هم برای زندگی بخشیدن به این موجودات و برای حق زیستن آنها بر روی سیاره زمین هیچ فرقی قائل نشده.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.