پایگاه خبری چهاردانگه: بزرگ‌ترین طاق طبیعی جهان به نام اسپهبد خورشید در سال ۸۱ به شماره ۸۷۳۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و جزو بی‌نظیرترین و منحصربه‌فردترین استحکامات نظامی کشور است.
هزار و ۸۰۰ متری جاده دوآب – خطیر کوه و در دل کوه لامپ کمر، غاری رخ می‌نمایاند که بهشتی برای غار نشناسان و پژوهشگران تاریخی است تا با کاوش‌هایشان، لایه‌های رازگونه تاریخ ایران را بازشناسند. این غار طبیعی و باستانی نیز همانند دیگر آثار تاریخی از گزند حفاران غیرمجاز مصون نمانده و زخم‌های ناشی از حفاری بر پیکره‌اش هویداست.
مدیر پروژه مطالعات باستان‌شناسی غار دژ اسپهبد خورشید با اشاره به اینکه سوادکوه با داشتن موقعیت استراتژیک و قرارگرفتن در میانکوه‌های بلند و جنگلهای انبوه از دیرباز جایگاه شاهان و دودمان‌های اشرافی بود، گفت: سوادکوه یکی از مدخل‌های حیاتی تبرستان بود و بر این مدخل‌ها و کوه‌ها، قلاع و استحکامات وجود داشت که در هنگام هجوم اعراب و خیزش‌های ایرانیان بازسازی و گسترش یافت
.
غار طبیعی و باستانی اسپهبد خورشیدی همانند دیگر آثار تاریخی از گزند حفاران غیرمجاز مصون نمانده و زخم‌های ناشی از حفاری بر پیکره‌اش هویداست
سامان توفیق بابیان اینکه غار دژ اسپهبد خورشید کانون این استحکامات و یک شاهکار منحصربه‌فرد با ساختار معماری دفاعی دوره ساسانی است، اظهار داشت: اوج نبوغ و هنر معماران ایرانی در این بنا مشاهده می‌شود که یک طاق طبیعی را تبدیل به یک دژ تمام و بی‌همتا با ساختار معماری پلکانی و قائم با مصالح لاشه‌سنگ و گچ نیم کوب و آهک و ساروج به شیوه معماری پارتی و به‌ویژه ساسانی قرار دارد
.
وی با اعلام اینکه ساختارهای معماری در دو جناح قوس طاق جای گرفته و دو مسیر سنگ و ساروجی این تأسیسات را به هم مرتبط می‌کند، افزود: برج و باروهای این دژ مخوف در ارتفاعی هولناک بناشده است و برخی دیگر در اعماق زمین و با تونل‌های ممتد باهم مرتبط‌اند
.
مدیر پروژه بررسی، مستند کاری و ساماندهی محور تاریخی، فرهنگی و طبیعی دوآب- خطیر کوه تصریح کرد: غارهایی که کاربرد فضاهای معماری و انبار داشتند، مخازن نگهداری مایعات، عسل، پلکان‌های تراشیده در سنگ، شاه‌نشین یا ارگ و تالار و نگهبانی، ساختارهای بجا مانده از این اثر بی‌همتاست.
توفیق با اشاره به اینکه سیستم هدایت آب‌های جاری از کوه‌های مشرف‌به دژ از طریق مجراهای پنهانی و ذخیره آن در آب‌انبارها شگفت‌انگیز است، اذعان داشت: آنچه می‌توان در مورد این دژ رازآلود ابراز کرد، این است که هنوز هم با بیش از ۱۰ سال مطالعه روی این بنا بسیاری از مجهولات آشکارنشده و به‌مراتب مجهولات و رازهایش بیش ازآنچه تاکنون شناسایی‌شده، هستند
.
وی تصریح کرد: موقعیت استراتژیک مکانی ممتاز، امنیت و استحکام بالای منطقه از ویژگی‌های این دژ است و این غار آخرین سنگر در ایران بود که جانانه در برابر اعراب ایستاد و سقوط کرد
.
غار اسپهبد خورشید جز بی‌نظیرترین و منحصربه‌فردترین استحکامات نظامی است که در کشور وجود داردتوفیق از ثبت آثار ملی آر اسپهبد خورشید سوادکوه در سال ۸۱ به شماره ۸۷۳۹ خبر داد و افزود: غار اسپهبد خورشید جز بی‌نظیرترین و منحصربه‌فردترین استحکامات نظامی است که در کشور وجود دارد
.
وی موقعیت جغرافیایی اثر را مازندران، شهرستان سوادکوه، منطقه دوآب ۱۸۰۰ متری جاده دوآب – خطیر کوه در دل کوه لامپ کمر اعلام کرد و گفت: این غار کارستی رسوبی با عمر ۳۰۰ میلیون سال است که دارای بزرگ‌ترین طاق طبیعی جهان که ابعاد دهانه غار ۸۵×۹۵ است
.
توفیق در خصوص نام این غار، اظهار داشت: غار اسپهبد خورشید، غار عایشه کرکیل در، لاپ کمر، دژ طاق، غار دربند کولا، دکان داوود، طاق ونداد هرمزد، دیوکلی و قلعه دیو سفید نام‌های مختلفی است که در زمان‌های مختلف بر روی آن گذاشته‌اند
.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه این اثر از تجاوز حفاران غیرمجاز در امان نمانده است، گفت: آسیب‌های وارده، زیر حریم درجه‌یک اثر و محل مسکونی ساکنین دژ بوده است که با غلطک برای احداث میدان تیر پادگان دوآب آن را صاف کردند
.
توفیق بابیان اینکه متأسفانه سمت چپ اراضی که توسط میراث تعیین حریم شده و جزو اراضی ملی و منابع طبیعی است، تصرف‌شده افزود: تخریب منظر و تجاوز به حریم و عرصه اثر توسط معادن فلوئورین روی سقف غار و دهانه طاق مشهود است.
تخریب منظر و تجاوز به حریم و عرصه اثر توسط معادن فلوئورین روی سقف غار و دهانه طاق مشهود استوی بابیان اینکه در خصوص تصمیم‌گیری برای فعالیت معادن در اطراف غار اسپهبد خورشید بارها با سازمان صنعت، معدن و تجارت نشست داشته‌ایم، اظهار داشت: معدن شن و ماسه پای دژ و منطقه حریم برداشت کرده است و میراث فرهنگی و سازمان‌های مردم‌نهاد رایزنی‌هایی برای تعطیلی معادن داشته‌اند که تاکنون هیچ اقدامی صورت نگرفته است
.
توفیق بیان کرد: باید برای معادن اطراف دژ سریعاً تعیین و تکلیف صورت گیرد چراکه یک این غار یک دژ جهانی و تخت جمشید مازندران است
.
دکتری باستان‌شناسی بابیان اینکه در حدفاصل گدوک در جنوبی‌ترین بخش شهرستان تا پل سفید بخش مرکزی بالای ۱۰۰ آثار ارزشمند تاریخی، فرهنگی و مذهبی داریم و این آثار فقط نزدیک به نیمی از وسعت شهرستان سوادکوه را در برمی‌گیرد، افزود: غار دژ اسپهبد خورشید به‌عنوان بزرگ‌ترین طاق طبیعی جهان در همین مسیر قرارگرفته و مهم‌ترین جاذبه باستانی، طبیعی، فرهنگی و گردشگری منطقه است
.
توفیق با اعلام اینکه در اثر توجه و تخصیص اعتبارات پژوهشی و عمرانی به این اثر،در صورت ساماندهی وضع موجود و جابجایی معادن پیرامون آن، این شاهکار منحصربه‌فرد قابل بهره‌برداری برای به گردش درآوردن چرخ‌های گردشگری شهرستان و استان است، تصریح کرد: اقتصاد منطقه با ورود گردشگران داخلی و خارجی رونق گرفته و با نگاه کارشناسانه به ظرفیت‌های بی‌نظیری که در منطقه وجود دارد سود سرشاری در بخش گردشگری تاریخی، علمی و سلامت نصیب استان و کشور خواهد شد
.
وی پیشنهاد‌ها و راهکارهای بهره‌برداری بخش میراث فرهنگی و توسعه صنعت گردشگری ازجمله شناسایی و بررسی آسیب‌های موجود، لغو پروانه بهره‌برداری، تعطیلی معادن در منطقه، عدم صدور مجوز برای فعالیت‌های که موجب آسیب‌های مختلف، از بین رفتن منابع طبیعی و بروز بیماری برای دام، انسان و آلودگی‌های زیست‌محیطی، ایجاد پایگاه پژوهشی و مطالعاتی غار، طرح جامع شناسایی و بررسی جاذبه‌های گردشگری و تاریخی محور گدوک، جانمایی تابلوهای معرفی در سراسر محور برای آثار تاریخی، جاذبه‌های گردشگری، طبیعی و حیات‌وحش، ساماندهی ساخت‌وسازها در اطراف محور و بازسازی و نجات بخشی آثار باستانی عنوان کرد
.
همچنین مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران با اشاره به ثبت غار اسپهبد خورشید در آثار ملی در سال ۸۱ گفت: این غار در منطقه خطیر کوه سوادکوه که دارای بلندترین طاق‌های طبیعی جهان با ابعاد ۸۵ × ۹۵ متر واقع‌شده است.
دلاور بزرگ نیا بابیان اینکه این دژ فوق‌العاده و بی‌همتاست، اظهار داشت: با توجه به سوابق و قدمت غار اسپهبد خورشید برخی اتفاقات انسانی و بهره‌برداری معادن در اطراف، غار را مورد تهدید قرار داده است
.
وی بیان کرد: گزارش‌های ارائه‌شده از تخریب منظر، تجاوز به حریم، عرصه و اثرات مخرب ناشی از فعالیت‌های معدنی در مکان‌های تاریخی غار اسپهبد خورشید موجب نگرانی و تأسف کارگروه گردشگری است
.
میدان تیر از حاشیه غار منتقل شود
بزرگ نیا با اعلام اینکه میدان تیر پادگان دوآب باید از حاشیه غار خارج شود، اذعان داشت: این میدان تیر در اطراف غار موجب تهدید و آسیب شده است.
وی بابیان اینکه طرح‌های گردشگری در منطقه غار اسپهبد خورشید تهیه‌شده است، تصریح کرد: تمام عواملی که موجب تهدید غار شده است مورد شناسایی قرارگرفته است
.
مدیرکل میراث فرهنگی مازندران با تأکید به انتقال و جابجایی معادن روی کوه غار اسپهبد خورشید، اذعان داشت: نشست کارشناسی با سازمان صنعت، معدن و تجارت و اداره کل راه و شهرسازی برای تعیین حریم و جابجایی معادن صورت گرفته است.
بزرگ نیا بیان کرد: باید عواملی همچون تمدید پروانه معادن که موجب تهدید و آسیب آثار تاریخی می‌شود، ممنوع اعلام شود.
غاراسپهبد خورشید ازجمله غارهای با دیواره سنگی جهان است که اکنون در محاصره معادن مجاز و غیرمجاز قرارگرفته است و حیات این غار افسانه‌ای مستلزم رفع نگرانی‌های فراروی و اتخاذ تصمیم اساسی برای حفظ این میراث باستانی است تا به سرنوشت دیگر بناهای میراثی کشور و استان دچار نشود.
قلعه اسپبد خورشید یک کوه سنگی است که در کمرکش ارتفاع بالا یک غار طبیعی دارد که یکی از مهم‌ترین غارهای جهان با دیواره‌های سنگی به شمار می‌رود./مهر
سلام
بابت اطلاعاتی که در مورد این اثر تاریخی از این نوشتار کسب کردم متشکرم