میرزا محمد خان سورتیجی معروف به اشجع الملک دوم حاکم چهاردانگه

میرزا محمد خان فرزند فضل الله خان نوه حاج مصطفی خان سورتیچی ( حاج مصطفی خان بنیان گذار مسجد و حوزه علمیه مصطفی خان ساری) در سال ۱۲۶۲ ه ش متولد شد اصالت آنها از روستای سورت چهاردانگه بود( اکنون اثری از این روستا وجود ندارد . اما چشمه زیبای سورت در منتها علیه جنوب شرقی ساری نام خود را از این روستا به یادگار دارد) او مدتی حاکم چهاردانگه بود و در سال ۱۳۱۰ ه ش فوت نمود. ایشان یک فرزند ذکور داشت که در ۱۲ سالگی قبل از فوت پدر از دنیا رفت.

میرزا محمد خان سال ها حکومت چهاردانگه سورتیجی به مرکزیت کیاسر را داشت اما خود او ساکن روستای زرین آباد نزدیکی ساری بود و امور حوزه حکومتی او را نایب الحکومه های و مباشرانش اداره می کردند. به همین دلیل بعضا ظلم و ستم هایی از جانب آنها انجام می گرفت و موجب نارضایتی مردم منطقه چهاردانگه می گردد.

در سال ۱۲۹۶ هش از طرف حکومت مرکزی حسن اعظام قدسی معروف به اعظام الوزاره حاکم چهاردانگه می شود. حسن قدسی در کتاب خاطرات من در این مورد چنین می نویسد:

«آقای وثوق الدله گفتند فلانی شما را به جایی می فرستم که تا کنون مامور دولت در آنجا به عنوان حاکم نرفته است و چون طرز حکومت کردن شما را پسندیدم بهتر از شما کسی برای این کار در نظرم نیامد، بدانید در چهاردانگه حکومت محلی یعنی اشجع الدله خدای آن ناحیه و مردم سالی یک بار آن هم چند دقیقه با تقدیم تحفه و هدایا از هر قبیل او را می بینند . بقیه با کدخدا ها و خوانین جزء است. شما باید طوری رفتار کنید که خود مجبور به فرار و آنجا را ترک نماید. همین طور در هزار جریب مسعودالملک همین طرز برقرار است.»(اعظام قدسی حسن. (۱۳۴۹) . خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله. تهران: انتشارات ابوریحان. چاپ اول ، ص ۵۲۰) و (سند شماره۲۴۰/۲۹۹۹۷ مرکز اسناد کتاب خانه ملی ایران )

حسن اعظام قدسی تا سال ۱۲۹۹ حاکم چهاردانگه بود و بعد به تهران بر گشت. و مجددا اشجع الملک حاکم چهاردانگه شدند. اشجع الملک نامه ای به عنوان حاکم چهاردانگه در سال ۱۳۰۳ ه ش به محمد سلطان از مباشران خود در روستای سوچلما می نویسد. که این نامه در کتاب فقیه عامل آورده شده است.( مبینی ، حسن ، فقیه عامل، ۱۳۹۰، ص۱۳۳)

حکومت چهاردانگه ی هزار جریب با جناب اشجع الملک بود و حکومت دودانگه با جناب اسمعیل خان صارم الملک پسر مرحوم ابراهیم خان معروف بود که تمام دودانگه از املاک ایشان و خواهرش حاجیه خانم می باشد.بین این دو امیر مازندرانی ضدیت نقاضت بود. من حمایت از صارم الممالک کرده خیلی تقویت نمودم. نگذاشتم که حکومت و فوج سرباز دودانگه از ایشان خارج شود.( افضل الملک ، رکن الاسفار ص ۱۴۶)

علی نقی رمدانی وصی میزا محمد خان اشجع الملک بودند. بعد از فوت میرزا محمد خان اموالش به برادرش خان باباخان رسید.

میرزا محمد خان ثلث اموال خود را وقف بیمارستان پهلوی ساری (امام خمینی ) و جمعیت شیر و خورشید سرخ (هلال احمر) می نماید که البته این عمل هم امر خیر بود و هم موجب می گشت تا اموال ایشان در معرض حیف و میل قرار نگیرد.

موقوفات میرزا محمد خان به شرح ذیل بود:

روستاهای چهارگانه شویلاشت : ۱-روستای کرسام سه دانگ و هجده سیر ۲- روستای سرخ ولیک سه دانگ هجده سیر، روستای خان خیل(خالخیل) دو دانگ و بیست و هشت سیر۴- روستای الیرد دو دانگ و بیست هشت سیر

۵- مرتع باریک آب شیش دانگ ۶- مرتع ورش کنده شش دانگ ۷- مرتع مش تپه شش دانگ ( سه دانگ موقوفه اشجع الملک و سه دانگ موقوفه برادرش خان باباخان) ۸- مرتع خال کومه شش دانگ دانگ ( سه دانگ موقوفه اشجع الملک و سه دانگ موقوفه برادرش خان باباخان) ۹- روستا جناسم شش دانگ دانگ ( سه دانگ موقوفه اشجع الملک و سه دانگ موقوفه برادرش خان باباخان) ( اسلامی حسین، ساری در نهضت مشروطه ، شلفین ، ۱۳۸۳، ص ۳۲۴)

چرایی لقب اشجع الملک

در زمان شاه قاجار یکی از رسم های رایج دادن عنوان و لقب های خاصی به بزرگان از جانب شاه بود ، بعضا این القاب حتی خرید و فروش می شد.

حبیب الله خان فرزند اسدالله خان از طرف شاه قاجار ملقب به اشجع الملک می شود . ایشان مدتی حاکم مازندران بود و در سال ۱۳۳۲ ه ق از دنیا رفت . از آنجایی که فرزند نداشت بعد از حبیب الله خان همه املاک و اموال و حتی لقب او به پسر عمویش میرزا محمد خان می رسد و به همین دلیل میرزا محمد خان ملقب به اشجع الملک دوم می شود. میرزا محمد خان البیته به قدرت و سیاست پسر عموی خود نبود. ( سورتیجی ، مصطفی خان ، سفرنامه جاج مصطفی خان ، ۱۳۹۱، ۲۹ و ۳۰ و ۳۱)

نویسنده: حامد خلیلی ازنی

منبع : وبلاگ چهاردانگه ساری با تاریخ کهن