ميرزا محمد خان سورتيجي معروف به اشجع الملك دوم حاكم چهاردانگه

ميرزا محمد خان فرزند فضل الله خان نوه حاج مصطفي خان سورتيچي ( حاج مصطفي خان بنيان گذار مسجد و حوزه علميه مصطفي خان ساري) در سال 1262 ه ش متولد شد اصالت آنها از روستاي سورت چهاردانگه بود( اكنون اثري از اين روستا وجود ندارد . اما چشمه زيباي سورت در منتها عليه جنوب شرقي ساري نام خود را از اين روستا به يادگار دارد) او مدتي حاكم چهاردانگه بود و در سال 1310 ه ش فوت نمود. ايشان يك فرزند ذكور داشت كه در 12 سالگي قبل از فوت پدر از دنيا رفت.

ميرزا محمد خان سال ها حكومت چهاردانگه سورتيجي به مركزيت كياسر را داشت اما خود او ساكن روستاي زرين آباد نزديكي ساري بود و امور حوزه حكومتي او را نايب الحكومه هاي و مباشرانش اداره مي كردند. به همين دليل بعضا ظلم و ستم هايي از جانب آنها انجام مي گرفت و موجب نارضايتي مردم منطقه چهاردانگه مي گردد.

در سال 1296 هش از طرف حكومت مركزي حسن اعظام قدسي معروف به اعظام الوزاره حاكم چهاردانگه مي شود. حسن قدسي در كتاب خاطرات من در اين مورد چنين مي نويسد:

«آقاي وثوق الدله گفتند فلاني شما را به جايي مي فرستم كه تا كنون مامور دولت در آنجا به عنوان حاكم نرفته است و چون طرز حكومت كردن شما را پسنديدم بهتر از شما كسي براي اين كار در نظرم نيامد، بدانيد در چهاردانگه حكومت محلي يعني اشجع الدله خداي آن ناحيه و مردم سالي يك بار آن هم چند دقيقه با تقديم تحفه و هدايا از هر قبيل او را مي بينند . بقيه با كدخدا ها و خوانين جزء است. شما بايد طوري رفتار كنيد كه خود مجبور به فرار و آنجا را ترك نمايد. همين طور در هزار جريب مسعودالملك همين طرز برقرار است.»(اعظام قدسي حسن. (1349) . خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله. تهران: انتشارات ابوریحان. چاپ اول ، ص 520) و (سند شماره۲۴۰/۲۹۹۹۷ مركز اسناد كتاب خانه ملي ايران )

حسن اعظام قدسي تا سال 1299 حاكم چهاردانگه بود و بعد به تهران بر گشت. و مجددا اشجع الملك حاكم چهاردانگه شدند. اشجع الملك نامه اي به عنوان حاكم چهاردانگه در سال 1303 ه ش به محمد سلطان از مباشران خود در روستاي سوچلما مي نويسد. كه اين نامه در كتاب فقيه عامل آورده شده است.( مبيني ، حسن ، فقيه عامل، 1390، ص133)

حكومت چهاردانگه ي هزار جريب با جناب اشجع الملك بود و حكومت دودانگه با جناب اسمعيل خان صارم الملك پسر مرحوم ابراهيم خان معروف بود كه تمام دودانگه از املاك ايشان و خواهرش حاجيه خانم مي باشد.بين اين دو امير مازندراني ضديت نقاضت بود. من حمايت از صارم الممالك كرده خيلي تقويت نمودم. نگذاشتم كه حكومت و فوج سرباز دودانگه از ايشان خارج شود.( افضل الملك ، ركن الاسفار ص 146)

علي نقي رمداني وصي ميزا محمد خان اشجع الملك بودند. بعد از فوت ميرزا محمد خان اموالش به برادرش خان باباخان رسيد.

ميرزا محمد خان ثلث اموال خود را وقف بيمارستان پهلوي ساري (امام خميني ) و جمعيت شير و خورشيد سرخ (هلال احمر) مي نمايد كه البته اين عمل هم امر خير بود و هم موجب مي گشت تا اموال ايشان در معرض حيف و ميل قرار نگيرد.

موقوفات ميرزا محمد خان به شرح ذيل بود:

روستاهاي چهارگانه شويلاشت : 1-روستاي كرسام سه دانگ و هجده سير 2- روستاي سرخ وليك سه دانگ هجده سير، روستاي خان خيل(خالخيل) دو دانگ و بيست و هشت سير4- روستاي اليرد دو دانگ و بيست هشت سير

5- مرتع باريك آب شيش دانگ 6- مرتع ورش كنده شش دانگ 7- مرتع مش تپه شش دانگ ( سه دانگ موقوفه اشجع الملك و سه دانگ موقوفه برادرش خان باباخان) 8- مرتع خال كومه شش دانگ دانگ ( سه دانگ موقوفه اشجع الملك و سه دانگ موقوفه برادرش خان باباخان) 9- روستا جناسم شش دانگ دانگ ( سه دانگ موقوفه اشجع الملك و سه دانگ موقوفه برادرش خان باباخان) ( اسلامي حسين، ساري در نهضت مشروطه ، شلفين ، 1383، ص 324)

چرايي لقب اشجع الملك

در زمان شاه قاجار يكي از رسم هاي رايج دادن عنوان و لقب هاي خاصي به بزرگان از جانب شاه بود ، بعضا اين القاب حتي خريد و فروش مي شد.

حبيب الله خان فرزند اسدالله خان از طرف شاه قاجار ملقب به اشجع الملك مي شود . ايشان مدتي حاكم مازندران بود و در سال 1332 ه ق از دنيا رفت . از آنجايي كه فرزند نداشت بعد از حبيب الله خان همه املاك و اموال و حتي لقب او به پسر عمويش ميرزا محمد خان مي رسد و به همين دليل ميرزا محمد خان ملقب به اشجع الملك دوم مي شود. ميرزا محمد خان البيته به قدرت و سياست پسر عموي خود نبود. ( سورتيجي ، مصطفي خان ، سفرنامه جاج مصطفي خان ، 1391، 29 و 30 و 31)

نويسنده: حامد خليلي ازني

منبع : وبلاگ چهاردانگه ساري با تاريخ كهن