مرگ خاموش ۳۳ هزار روستا

در شلوغی های متنوع شهری ، رویدادها و حوادث پرشمار مدنی گویا بیش از پیش روستاها به فراموش سپرده شده اند. شهرها با جمعیت های متراکم همه نظرها و توجه ها را به خود معطوف می کنند و سنگینی تصمیم ها و چاره یابی ها پیرامون مشکلات و دردها و نارسایی ها را نصیب خویش می سازند. روستا ها که با کشاورزی و دامپروری زیربنای بخش مهمی از اقتصاد کشور را در دست دارند در این میانه به انزوا گرفتار می شوند ومهاجرت بلای جانشان می شود 

خالی شدن روستاها از سکنه هر چه بیشتر شود افزون بر افزایش مشکلات شهری، کشور را از بسیار از سرمایه ها وظرفیت های خویش محروم می کند.

مردم هر جا باشند خصوصا اگر براثر موقعیت شناسی درست و صحیح استقرار یابندآبادی وآبادانی بیشتر می شود وبیابان زایی که فاجعه ای هولناک است کنترل می شود.

از سوی دیگر از بعد فرهنگی هم اگر روستا ها کم شوند و روستانشینی محدود گردد جامعه بطور کلی از طبیعت فاصله خواهد گرفت و این فاصله او را از اصلیت وتازگی و طراوتش دور خواهد کرد.

شهرها که جنگلی از آهن و بتن و دیوار و آسفالت و دود را تشکیل می دهند نهاد طبیعت گرای انسان را افسرده می سازند و چه بسا او را با خویش بیگانه سازند. با همه پیشرفت ها وکسب نسبی رفاه توسط بشر هنوز هم روستا رکن جوامع هستند ونقش پایه های یک اجتماع اصیل را بازی می کنند. با این همه و با همه اهتمام زبانی که به نهاد روستا می شود متاسفانه روند انزوا ، تضعیف و تخریب روستاهای کشور ادامه دارد و شنیده نشده است که مهاجرت معکوس و قابل ملاحظه ای به وجود آمده باشد

معاون توسعه روستایی و مناطق محروم وزارت کشوراعلام کرد: درحال حاضر بیش از ۳۳ هزار روستا در کشور تخلیه شده‌ است. به گزارش ایلنا، ابوالفضل رضوی در نخستین همایش علمی مدیریت روستایی و توسعه پایدار با اشاره به اهمیت بحث توسعه علمی مدیریت روستایی گفت: « در نگاه ما به روستا مشکل وجود دارد ما در تعریف خود را از روستا عنوان کرده‌ایم که روستا سکونتگاهی است که میان ۱۰۰ تا ۳ هزار و ۵۰۰ نفر ساکن دارد و با این تعریف نمی‌توانیم انتظار تولید و حمایت از تولیدکننده را داشته باشیم. اکنون به این نتیجه رسیده ایم که روستا واحدی تولیدی، فرهنگی، مسکونی و میراثی است. روستا‌ها فضاهایی دارند که در شهرهای ما وجود ندارد برای نمونه آثار تاریخی بیش از ۳۰ هزار ساله در روستا‌ها وجود دارد که شهر‌های ما از آن بی‌بهره‌اند.»

افزون بر تعداد روستاهای تخلیه شده حدود ۲۵ هزار روستا نیز در کشور کمتر از ۲۰ خانوار جمعیت دارند. اگر هر روستا به طور متوسط ۳۰۰ هکتار زمین کشاورزی داشته باشد یعنی در واقع ۱۰ میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی بلااستفاده مانده‌اند.« شاید همین اطلاعات از وضع وخیم روستاهاست که رییس جمهورهم به آن اشاره می کند ومی گوید :دولت می‌فهمد تخلیه روستا از کشاورز چقدر خطرناک است، نگرانی از تخریب منابع آب، خاک و محیط زیست در کشوری با تمدن کهن ناشایست است و متاسفانه امروز در کشور حتی بین بخش کشاورزی و محیط زیست هم اصطکاک وجود دارد که این به هیچ وجه مطلوب نیست.

به گزارش فارس؛ حجت الاسلام روحانی با تاکید بر اینکه باید روستاهای ما زنده و آباد بمانند، می گوید : سخن گفتن درباره اولویت و ترجیح داشتن صنعت یا کشاورزی حرف منطقی نیست؛ کشاورزی و صنعت نه رودر روی یکدیگر، بلکه در کنار هم هستند. نباید اجازه دهیم خاک تخریب شود. باید برای حفاظت و مراقبت از خاک همه آموزش ببینند و نباید بگذاریم اراضی مرغوب کشور تبدیل به مناطق مسکونی و تجاری شود.»

اما کدام سیاست ها ، غفلت ها و عوامل محیطی و اجتماعی و جغرافیایی وضع نابسامان این سال های روستا را ایجاد کرده است؟ در این زمینه سایت کیاربیدار به قلم مهدی بهزادی می نویسد: سیاست‌های برنامه‌ریزی شده دولت برای روستاها در چند سال اخیر به گونه‌ای بوده که نشان از نگاه دولت‌مردان به روستاها و روستائیان با اولویت و اهمیتی درجه چندم دارد، امری که آسیب جدی به روستاها وارد کرده است .

وجود برخی مشکلات قابل حل در روستاها و رفع نشدن آن‌ها توسط مسئولان باعث شده است که روستانشینان اقبالی به سکونت در روستای آبا و اجدادی خود نداشته باشند و آهنگ کوچ و مهاجرت به نقاط شهری کشورتشدید شود .

در بررسی اجمالی مشکلات روستائیان می توان به چند عامل مهم و اساسی اشاره کرد که توجه دولتمردان در حل آن‌ها می تواند حائز اهمیت باشد.

همین ۱۰ – ۱۵ سال پیش بود که روستائیان در خانه‌هایی زندگی می کردند که علاوه بر فراهم آوردن محیط آرام و سالم زندگی، امکان نگهداری حیوانات اهلی و محلی برای ذخیره غذای دام‌ها و …را هم برای آن‌ها ممکن می ساخت و کمتر خانه ای بود که محلی برای نگهداری مرغ و گاو و گوسفند و ….در آن وجود نداشته باشد اما در دهه گذشته طراحی خانه‌های روستایی به گونه‌‌ای انجام شده است که امکان دامداری از روستائیان سلب شده است و روستائیانی که زمانی خود به عنوان تولیدکنندگان لبنیات و مواد پروتئینی بودند اکنون تبدیل به مصرف‌کنندگان همین دسته از محصولات شده اند.

در حال حاضر آنچه ما از روستاها می بینیم فقط ظاهر و پوسته است و بر اثر سیاست‌های نادرست، آداب و رسوم و فرهنگ و سبک زندگی روستائیان در حال تغییری بزرگ است که متاسفانه خود روستائیان از این تغییر بیشترین آسیب را می‌بینند.

شاید هنوز عده‌ای فکر می کنند شغل اصلی روستائیان کشاورزی و دامداری است اما سال‌هاست که دیگر این مساله در روستاها واقعیت ندارد.

افزایش شدید هزینه‌ها، تغییر سبک زندگی، درآمد پائین حاصل از کشاورزی و دامداری و نبود امکان کار و اشتغال در روستاها باعث آن شده است که اغلب جوانان و مردان روستائی برای کسب درآمد و گذران امور زندگی به فکر مهاجرت از روستاها باشند و راهی دیار غربت همچون شهرهای بزرگ و کشورهای حاشیه خلیج فارس شوند.

سیاست های دولت ها در خصوص احداث کارخانه ها در سال های گذشته باعث آن شده است که اکثر کارخانه‌ها و کارگاه‌ها و ….. در حاشیه شهرها و اغلب استان هایی خاص جمع شوند و مردم دیگر شهرها و روستاها از آن‌ها بی‌بهره باشند و برای اینکه بتوانند شغلی بیابند راهی شهرهای بزرگ و برخوردار شوند.

در راستای گسترش کشاورزی هم دولت ها چندان مثبت عمل نکرده است و سیاست‌گزاری نادرست در زمینه حمایت از کشاورزی و تولیدات حاصل از این شغل استراتژیک باعث شده است جوانان اقبالی به کشاورزی و دامداری نداشته باشند و اکثر جوانان به دنبال مشاغلی با درآمد بالا باشند امری که حق جوانان است و نباید به دلیل نیل به درآمد بیشتر جوانان را سرزنش کرد.

هنوز اغلب روستاها با وجود داشتن خانه های بهداشت از امکانت بهداشتی درمانی محروم هستند، گواه این مدعی آن است که در اغلب روستاها پزشک دائمی ساکن نیست و اغلب در روزهایی خاص آن هم در ساعاتی محدود پزشکان عمومی در روستاها حاضر می شوند و انبوه جمعیت معطل در خانه های بهداشت را معاینه می‌کنند اما نه امکانات موردنیاز درمانی را در اختیار دارند و نه زمان لازم جهت معاینه کامل بیماران را.

_ اگرچه اکثر روستاها از نعمت وجود مدرسه برخوردارند اما چند عامل باعث شده است دانش آموزان مدارسروستایی روز به روز کم و کمتر شوند:

الف:فقدان حداقل امکانات ورزشی،هنری و….در مدارس روستایی

ب:چندپایه و مختلط شدن مدارس ابتدایی:

در پی کاهش جمعیت روستاها به دلیل عوامل مختلف همچون مهاجرت، کاهش زاد و ولد و ….جمعیت کودکان و نوجوانان روستایی هم به سرعت در حال کاهش است امری که باعث شده است کلاس های درس مدارس روستایی چند پایه و مختلط شوند.چندپایه و مختلط شدن کلاس‌های درس عاملی شده است که والدین دانش آموزان رنج رفت و آمد کودک خود به دیگر نقاط برخوردار را به جان بخرند و مانع از حضور فرزندشان در کلاس درس چند پایه یا مختلط شوند.

در کنار مشکلات سنتی موجود در روستاها متاسفانه عامل مهم دیگری طی سال های اخیر گریبان روستا های کشور را گرفته است که خود تاثیر زیادی در مهاجرت روستائیان به شهرها و دیگر نقاط داشته است :خشک سالی ! در این زمینه داریوش مختاری، کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی،ایرج صالح، استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران طی تحقیقی می نویسند: ‌خشک سالی بوجود آورنده شبکه ای از اثراتی است که بسیاری از بخش های اقتـصادی را در برگرفتـه و تـاثیری بـسیار فراتـر ازخشکسالی فیزیکی تجربه شده دارد.

این پیچیدگی به دلیل آن اسـت کـه آب از جملـه ملزومـات اساسـی بـرای تولیـدکالاها و ارائه خدمات است. اثرات خشکسالی به طور عادی به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شـود. کـاهش سـطح زیـرکشت و تولید محصولات زراعی، کاهش حاصلخیزی مراتع و جنگل ها، افزایش آتشسوزی ها، کاهش سطح آب، افزایش مـرگ و میـردام ها و خسارت وارده به حیات وحش و زیستگاه های ماهیان، نمونه هائی از اثرات مستقیم این پدیـده هستند.

از سـوی دیگـرکاهش تولید و سطح زیرکشت محصولات زراعی می‌تواند منجر به کاهش درآمد کشاورزان و شاغلین این بخـش، افـزایش قیمـت غذا، رشد بیکاری، کاهش درآمدهای مالیاتی ناشی از کاهش مخارج مصرفی، افزایش جرائم و اعلام دعوی و مـشکلات حقـوقی درزمینه تأخیر در بازپرداخت وام های بانکی شود که این موارد نیز نمونه هایی از اثرات غیر مستقیم خشکسالی محسوب مـی شونـد که به نحوی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالی نیز محسوب می شوند.

اثرات مستقیم یـا غیـر مـستقیم معمـولاً زیـست-فیزیکی هستند. در یک تقسیم بندی دیگر اثرات خشکسالی را می توان به اثرات اقتصادی، زیـست محیطـی و اجتمـاعی تقـسیم کرد. به عنوان مثال کاهش درآمد کشاورزان اثر زنجیره ای به همراه دارد. به این ترتیب که خرده فروشان و دیگر افرادی کـه کالاهـا و خدمات را به کشاورزان عرضه می کنند، با کاهش خرید و فروش و معاملات مواجه می‌شوند.

این امر منجر بـه بیکـاری، افـزایش ریسک سرمایه گذاری برای موسسات مالی، کاهش سرمایه و کاهش درآمدهای مالیاتی بـرای دولـت مـی گـردد. اثـرات اجتمـاعی خشکسالی عمدتاً شامل تـاثیرات ایـن پدیـده بـر سـلامتی و کـاهش کیفیـت زنـدگی، امنیـت عمـومی، درگیـری و رقابـت بـین مصرف کنندگان آب و بی عدالتی های ناشی از گسترش اثرات خشکسالی است. بسیاری از اثراتی که به عنوان اثـرات اقتـصادی و محیطی شناخته می شوند نیز به طرز مشابه دارای جنبه‌های اجتماعی هستند. مهـاجرت در بـسیاری از کـشورها یـک مـسئله قابل توجه است که گاهی با در دسترس بودن قابلیت های تامین غذا و آب در سایر نقاط بـر شـدت آن افـزوده مـی شـود.

مهـاجرت معمولاً از مناطق آسیب دیده به مناطق شهری یا به مناطق خارج از ناحیه خشکسالی انجـام مـی شـود. جریـان مهـاجرت حتـی ممکن است به سوی کشورهای مهاجرپذیر باشد که در این صورت مشکلات مربوط به پناهندگان را نیز در پی خواهد داشت.در همین زمینه مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری سمنان با بیان این‌که روستاهای حاشیه کویـــر سمنان از خشونت طبیعت رنج می‌برند، می گوید : به خاطر این مقوله خطرساز، بسیاری از روستاهای استان از لحاظ سکونت، دچار مشکل شده است.

به گزارش ایسنا، زینب کرکه آبادی در اولین همایش توسعه روستایی افزود: به دلیل این‌که روستاهای حاشیه کویر در سمنان دچار خشونت طبیعت در بحث خشکسالی، کمبود آب و… شده‌اند، خالی از سکنه شده‌اند….

به هر حال خطر تخلیه روز افزون روستاها چیزی نیست که به سادگی امکان عبور از کنار آن وجود داشته باشد، اگر چه در این زمینه نیاز به تصمیم ها و اراده ها و برنامه های بلند مدت بشدت احساس می شود ولی نباید فراموش کنیم کـــه روستاها هم کنون هم منتظر بسیاری از تصمیم ها، پرو‌ژ ه ها، توجه ها و تمرکز های ریز و درشت هستند تا حداقل اینکه روند مهاجرت بیشتر از این شتاب نگیرد.

منبع:  روزنامه اطلاعات