زمینه های توسعه بخش چهاردانگه ( بخش سوم – اکوتوریسم )

بخش چهاردانگه با ۱۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت با ۹۹ روستا و آبادی و یک شهر و جمعیت ساکن ۲۰۰۰۰ نفر در جنوب شهرستان ساری واقع شده و یکی از وسیع ترین بخش های استان مازندران می باشد. بخش چهاردانگه با قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی مازندران – سمنان – مشهد و یزد ( از طریق طریق جاده جندق ) و همچنین با توجه به تنوع آب هوایی ( دارای آب هوای معتدل خزری در قسمت شمالی بخش، آب هوای کوهستانی در قسمت میان بند بخش و نیمه بیابانی در قسمت جنوبی بخش ) ، جنگل های انبوه، چشمه های آب معدنی، آبندان ها، آبشار ها، اماکن تاریخی و زیارتی، گیاهان دارویی و فرهنگ بومی غنی پتانسیل بسیار مناسبی برای گذراندن تعطیلات را دارد تا دور از هیا هوی شهر در فضای دلربای آن تجدید قوا نمایند. در این مقاله اهم اماکن گردشگری بخش چهاردانگه معرفی می شود.

چشمه سورت

در نزدیکی این چشمه در گذشته های نه چندان دور روستایی وجود داشت به نام سورت. اکنون تقریبا اثری از این روستا وجود ندارد، اما کسانی از این روستا به پا خاستند که در تاریخ مازندران ماندگار شدند و یا فامیلی های زیادی در شهر ساری و جا های دیگر زندگی می کنند که خواستگاهشان سورت بوده است . نمونه آن مسجد مصطفی خان ساری می باشد که توسط یکی از همین سورتیجی ها ساخته شده است.

این چشمه در نزدیکی روستای اروست واقع شده است و با شهر ساری نزدیک به ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد.آن چه این چشمه را از هر نظر منحصر به فرد نموده است ساختار پلکانی و طلایی رنگ این چشمه می باشد که چشم هر تماشگری را خیره می نماید.

چشمه های اسرار آمیز باداب سورت مشتمل بر سه چشمه با آب های کاملاً متفاوت از لحاظ رنگ بو مزه می باشند. یکی از این چشمه ها دارای آبی بسیار شور می باشد و دارای دریاچه ای کوچک است که عمدتاً در تابستان برای شنا و آب درمانی استفاده می شود. در قسمتی از کف این دریاچه حفره ای عمیق به نام برمودای اروست وجود دارد.

در کناره های این دریاچه نیز رسوبات سیاه رنگی وجود دارد که همراه با آب دریاچه جهت درمان دردهای کمر و پا٬ امراض پوستی٬ روماتیسم و میگرن سودمند است. همچنین به علت شوری زیاد این دریاچه و دارا بودن املاح و مواد معدنی فراوان به هیچ عنوان در فصل زمستان یخ نمی زند و هیچ جانوری نیز در آن زیست نمی کند. دو چشمه دیگر که در مجاورت این چشمه قرار دارند، بسیار کوچکتر هستند و به اکسیر حیات معروف اند. همچنین دارای آبی به رنگ نارنجی و کمی ترش مزه اند که به صورت دائمی و نشتی همانند نوشابه ایی گاز دار از دل زمین می جوشند. همچنین در اطراف دهانه چشمه ها کمی رسوب اکسید آهن نشسته است. آب های رسوبی چشمه های باداب سورت در مسیر جریان خود از بالای کوه به پائین طی هزاران سال مانند آبشاری پلکانی با هنرنمایی خود دهها حوضچه کوچک بسیار زیبا در رنگ های نارنجی، زرد، قرمز و طلایی در اندازه های مختلف ایجاد کرده است که اسراری از دنیای مستور و پوشیده طبیعت بکر و دل انگیز را به نمایش گذاشته است. در یکی از این حوضچه ها که عمق نسبتا خوبی دارد و شبیه به یک جکوزی طبیعی است برخی از گردشگران وارد آن می شوند و در آن آبتنی می کنند. چشمه های باداب سورت از نوع ژئوپارک محسوب شده و همزمان با آخرین چین خوردگی البرز در پلیوستوسن و پلیوسن که دوران چهارم زمین شناسی می باشد، شکل گرفته است. البته این چشمه ها بسیار جوان هستند چرا که اگر چشمه های باداب سورت اروست را پیاده صدها متر به سمت شمال طی مسیر کنید در ارتفاعات به باداب سورت قدیمی می رسید که به گودال زمان معروف است بطوریکه اگر وارد آن شوید به قدری مبهوت خلقت خداوند می شوید که گذر زمان را فراموش می کنید. البته این چشمه صدها سال است که خشک شده است، اما آثار بسیار زیبایی از آن باقی است و اگر این چشمه جوشان بود بدون شک جزو عجایب هستی به شمار می رفت.

دیدار از چشمه و حوضچه های باداب سورت خستگی را از جان گردشگران بیرون می کند و چشمان کنجکاو و حقیقت جو در کنکاش مناظر طبیعی جنگلی و کوهستانی پیرامون تا دوردست ها مبهوت و خیره می ماند. خیال انگیزترین صحنه های منطقه به هنگام طلوع و غروب خورشید است که تلالو نور خورشید در حوضچه ها و انعکاس نور آنها همراه با سایه روشن طبیعت اطراف جلوه های تحسین برانگیز از موهبت خداوندی را به جلوه گری می گذارد که این چشم اندازهای چشم نواز هیچگاه از روح و ذهن فراموش نمی شود و بارها و بارها طبیعت دوستان را به تماشای خود فرا می خواند.

از آنجائیکه آب چشمه از هر مسیری حرکت کند پلکان ها و آثار زیبایی از خود بر جای می گذارد، در گذشته های خیلی دور که آب چشمه بسیار زیاد بوده است بر روی سرزمینی به مساحت حدود سه هکتار پلکان ها و آثار بسیار زیبایی ایجاد کرده است. البته در ۲۰۰ سال اخیر آب چشمه کمتر شده است و فقط آب بر روی حدود ۱۰۰۰ متر مربع از پلکان ها جریان دارد و بقیه پلکان ها که آب از روی آن جاری نیست مانند چشمه های پاموکاله ترکیه به رنگ سفید خود نمایی می کند.

– در کشور ترکیه مشابه این چشمه ها با نام پاموکاله به صورت رسوبات سفید رنگ آهکی وجود دارد که نسبت به چشمه های اروست خواص درمانی و وسعت کمتری دارد و در زبان محلی به آن قلعه سفید یا قصر سفید می گویند که البته به علت اینکه منطقه آزاد گردشگری است و حمایت های زیادی از آن شده است، گردشگران زیادی را جذب خود می کند. ما نام برند چشمه های باداب سورت اروست را به علت طلایی رنگ بودن، قصر طلایی انتخاب کرده ایم. البته این امر به معنای وجود کاخ در کنار چشمه ها نمی باشد! در برخی از کشور ها نیز آثاری شبیه به باداب سورت وجود دارد که طبق بررسی های به عمل آمده به هیچ عنوان چشمه نیستند و حداکثر تا ۱۰ درصد شبیه این اثر هستند. در مجموع چشمه های باداب سورت اروست با توجه به ویژگی های منحصر بفردش در دنیا بی نظیر است و می توان ادعا کرد که در این کره خاکی چشمه دیگری مانند این وجود ندارد.

– پیگیری برای ثبت این اثر بی نظیر از سال ۱۳۸۵ا آغاز و سرانجام در سال ۱۳۸۷ به عنوان دومین اثر طبیعی ملی ایران به ثبت رسید و هم اکنون در انتظار ثبت جهانی و خواهر خوانده شدن با چشمه های پاموکاله ترکیه می باشد.

آب بندان پله ( الندان )

منطقه ی گردشگری پله (الندان) که از بی نظیر ترین مناطق گردشگری در ایران است مانند یک تابلوی نقاشی می باشد. فصل بهار آن تمام مکان سبز سبز و پاییز آن مانند تابلوی نقاشی و زمستان آن پوشیده از برف و مثل مردمان این دیارسفید و پاک است. درختان سر به فلک کشیده و آبندان پله جلوی خاصی به این منطقه داده است.

آب بندان پله که در نزدیکی روستای ازنی واقع شده است در دل جنگل های سر به فلک کشیده و وسیع پله قرار گرفته است. جنگل های پهن برگ با ارتفاع بسیار زیاد و آب بندان وسیع داخل آن منظره ای بی بدیلی را خلق کرده است.وسعت این آب بندان ۱۷ هکتار می باشد که در موقع بارندگی به ۳۰ هکتار نیز می رسد.

نزدیک ترین را ه رسیدن به این آب بندان از طریق روستای ازنی می باشد . جاده تا روستای ازنی آسفالت می باشد و از آنجا تا آب بندان تقریبا فاصله یک و نیم کیلومتری دارد که آسفالت نیست.

اطراف آبندان در اوایل بهار محل رویش گل بنفشه، الزی (پیازچه وحشی)و انواع سبزی های معطر ودارویی می باشد. در نزدیکی آبندان پله درختچه های ازگیل و ولیک وجود دارد که پذیرای مهمان خود در فصل پاییز می باشد.

جالب است بدانید آب این آب بندان فقط از طریق نزولات آسمانی تامین می شود و هیچ رود خانه ای به سمت آن جریان ندارد. نحوه قرار گیری و نوع خاک آن باعث شده است در اثر اندک بارانی تمام آب های باران و برف به سمت آن جریان پیدا کند و عدم نفوذ پذیری خاک آن باعث شده است ماندگاری آب را در این آب بندان زیاد نماید.

در فصل زمستان محل سکونت اردک های وحشی می باشد .و سال های اخیر با رها سازی ماهی در این دریاچه کاربرد های آن افزایش پیدا کرده است.

در آن سوی آب بندان پله، رود خانه ای جریان دارد که آب گواری آن برای نوشیدن بسیار مناسب است ، چون از سرچشمه ی این رودخانه تا محل اتصال آن به زمین های کشاورزی هیچگونه سکونت گاه انسانی وجود ندارد تا آب آن را آلوده نماید.

نقل قولی جود دارد و ریش سفیدان محل آن را مطرح می نمایند آنچه امروز آب بندان پله را تشکیل می دهد قبلا شهر بوده که از بین رفته است.

اما در گذشته های نه چندان دور محل فعلی آب بندان پله محل رویش گیاهی به نام گاله ( galeh)بوده که مردم روستاهای اطراف در گذشته برای پوشش بام های خود از آن استفاده می کردند.

آب بندان پله دارای امکاناتی از قبیل: دستشویی، قایق موتوری و پدالو می باشد که می تواند در ایام تعطیلات برای مسافرین محترم خاطره انگیز باشد.

دریاچه چورت (میان شه)

دریاچه میان شه ( چورت ) در ارتفاع ۱۲۰۰ متری در عمق جنگل های انبوه چورت در فاصله ۵ کیلومتری روستای چورت واقع شده است.

آنچه‌ هم‌اکنون به عنوان دریاچه چورت یا همان میانشه شناخته می‌شود، یک عارضه طبیعی به نسبت جدید است. بومیان و بویژه سالمندان می‌گویند در یاچه چورت در سال ۱۳۲۰ بر اثر زمین لرزه و رانش زمین مسیر آب چشمه‌ای که در کنار دریاچه قرار داشت، بسته می‌شود و همین امر موجب شکل‌گیری این دریاچه شده است. وسعت دریاچه حدود ۵/۲ هکتار است. و محلی ها به آن، دریاچه میانشه هم می گویند اما به دلیل نزدیکی آن به روستای چورت به این نام خوانده می شود.

وقتی به دریاچه می‌رسی اولین چیزی که نگاه هر کسی را به خود جلب می‌کند، باقیمانده تنه درختان در میان دریاچه است که سایه آن در شفافیت آب باعث عظمت دریاچه شده است.

متاسفانه این دریاچه فاقد امکانات گردشگری می باشد و اما حسن بزرگ آن در بکر بودن دریاچه و اطراف آن است که تا اندازه از دست درازی انسان مصون مانده است.

آب بندان کیاسر

این آب بندان با وسعت ده هکتار در سه کیلومتری جاده ساری کیاسر به سمت روستای لالا قرار گرفته است . قرار گرفتن در یک دشت همواره و جاده آسفالته آن، می تواند زمینه ساز یک سرمایه گذاری مناسب برای جذب گردشگری در منطقه باشد . به خصوص در فصل بهار که دشت کیاسر لبریز از گل لاله و شقایق است و مناظر فوق العاده ای ایجاد می شود.از آب این آ بندان برای کاشت صیفی و زمین های شالیزاری مورد استفاده قرار می گیرد. متاسفانه در این مکان، امکانات لازم برای گردشکری مهیا نشده است.

دشت شقایق و لاله چهاردانگه

یکی دیگر از جاذبه های گردشگری منطقه رویش گلهای لاله ، شقایق و بنفشه می باشد که به دشت های وسیع منطقه جلوی ویژه ای می بخشد. در بیشتر روستاهای بخش چهاردانگه در فصل بهار قابل مشاهده است دبه خصوص در دشت کیاسر، عالیکلا و ….

قله و قلعه شاه دژ

قله شاه دژ با ارتفاع ۲۸۰۲ متر، بلند ترین قله شهرستان ساری می باشد . در بالای این قله ،قلعه ای تاریخی خود نمایی می کرد که مربوط به دوره مازیاربن قارن می باشد.

قلعه شاه دژ:

این اثر تاریخی ارزشمند بر بالای قله ای به همین نام قرار دارد. از تاریخ بنا و بانیان آن اطلاعاتی در دست نیست.با توجه به اهمیت این دژ تا کنون کار باستان شناسی بر روی آن انجام نگرفته تا از زاویه های پنهان آن مطلع شویم. گرچه غارتگران میراث فرهنگی هر از چند گاهی اقدام به حفاری آن نموده و این اثر تاریخی ارزشمند را در حال نابود نمودن هستند.

در کتاب های تاریخی از قلعه شاه دژ به قلعه اولاد و ایلال نیز نام برده شده است.

ظهیرالدین مرعشی در کتاب تاریخ مازندران، طبرستان و رویان این قلعه را در هزار جریب می داند و چنین می نویسد:« ….. نایب داعی سید قاسم را بگرفت و به شاه دز هزار جریب فرستاد» ( مرعشی ص ۹۴)

اعتما د السلطنه در کتاب التدوین چنین می نویسد:«قلعه ایلال که اکنون به قلعه اولاد می گویند در سواد کوه است…»( التدوین ص ۲۹۹)

عباس اقبال آشتیانی در تاریخ مغول در مورد این قلعه چنین می نویسد:«قلعه ایلال که یکی از قلاع ولایت لاریجان است» ( تاریخ مغول ص ۴۷)

ملا شیخ علی گیلانی مولف تاریخ مازندران دژ ایلال را قلعه اولاد می داند.

اسماعیل مهجوری در کتاب تاریخ مازندران جلد اول قلعه شاه دژ را همان قلعه ایلال می داند و به شرح ذیل معرفی نموده است. ( تاریخ مازندران – مهجوری ج ۱ ص ۲۲۸)

کوهستانی که در جنوب مازندران گسترش یافته و از مرز باختر به شکل قوسی به خاور کشیده شده است در هر بخشی به نامی خوانده می شود . در حد فاصل سوادکوه و استراباد هزار جریب نام داردو سرزمین آن به دو بخش تقسیم شده است . چهاردانگه و دودانگه. چهاردانگه نیز سه قسم است : چهاردانگه سورتچی،چهاردانگه مسعودالملک و چهاردانگه شهریاری. قسمت مهم دشت دودانگه که از جنوب و شمال به کوهستان متصل است فریم نام دارد و بخشی از کوه که پایین پایه آن دره سعید آباد و دهکده بند بن است و از سوی دیگر به دهکده های فینسک و تلاجیم و تمام کوه و ملاده منتهی می شود و به شهریار کوه موسوم بوده امروز به نام سوته رجه مشهور است و شاید نام قدیم آن به اسپهبد شهریار باوند منسوب باشد.بخش دو دانگه به روزگاران اسپهبدان باوندی هزاران حوادث گوناگون به خود دیده است و حکیم فردوسی راجع به سپید دز آن اشعاری دارد. خلاصه اینکه در برابر و پیوست به کوه ایلال دودانگه کوهی است سر به فلک کشیده که آن را شاهدز می گویند. این دژ بسیار بلند و سهمگین تنها یک راه دارد،آن هم سخت و دشوار و بربالای گردنه آن نزدیک به محوطه داخلی دیواری است که بیرون آن با سنگ و درونش با آجر ساخته شده است. در بالای گردنه نشانی از دروازه دژ دیده میشود. قسمت داخلی کوه که اکنون چراگاه گوسفندان است، روزی پناهگاه و سنگرگاه اسپهبدان باوندی بوده است. داخل دژ در یک گوشه آخور سنگی دیده می شود و در سوی دیگر تونلی است دراز که دژ را به محلی اتصال می دهد(در سال های اخیر چند نفر برای پیدا کردن پایان آن قسمتی راه پیمودند و مقداری هم با طناب رفتند، ولی چون احتمال خطر وجود داشت برگشتند)قسمت دیگر این کوه چاهی است به عمق تقریبی ۵۰ متر. داخل این چاه طاقی بزرگی است که از آنجا اطراف بیرون به خوبی دیده میشود.خط ارتفاع طاق بر برپایه کوهی عمود است و در میان دره راهی است به روستاهای لنگر و بالا ده. احداث طاق نشان می دهد که این محوطه در روزگار اسپهبدان جای دید بانان بوده و مسلما محیطی که امروز به شکل چاه در آمده است در آن سال ها پلکانی داشته که از دژ به دیدگاه رفت و آمد می شده است.

افزون بر این از دیواره بیرونی این کوه تا دره و دیواره کوه مقابل لوله های ساروجی یا فلزی کشف شده است و می رساند که در آن سال ها آب چشمه باریک ایلال،یا کوهی دیگر با این لوله های مصنوعی به شاهدژ می رفته است.با این توضیح دور نیست که زنان حرمسرای محمد خوارزمشاه به این دژ آمده باشند که هم به کوه قارن و دهستان و هم به آبسکون وتمیشه(امروزه ویرانه های شهر تمیشه در محل آبادی سَرکلاته ، مرکز دهستان چهار کوه ، در بخش مرکزی شهرستان کُردکوی ، در استان گلستان ، در حدود یازده کیلومتری جنوب غربی شهر کردکوی و شش کیلومتری جنوب راه اصلی کردکوی ـ بهشهر واقع است (ایران . وزارت کشور، ص ۵۷؛ رزم آرا، ج ۳، ص ۱۵۳؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج ۲۹، ص ۸۸) نزدیک است و شاهراه قدیم عراق و خراسان اتصال دارد.

* مشکلات گردشگری منطقه چهاردانگه

۱- نداشتن راه های دسترسی مناسب به اکثر مناطق گردشگری

۲- کمبود اقامتگاه و مراکز پذیرایی در مناطق گردشگری

۳- عدم معرفی جاذبه های گردشگری منطقه

۴- عدم سرمایه گذاری و امکانات لازم در مراکز گردشگری

۵- عدم استقرار اداره میراث فرهنگی و گردشگری در منطقه

۶- عدم ثبت بسیاری از مناطق گردشگری با توجه به منحصر به فرد بودن آن در میراث فرهنگی مانند قلعه شاهدژ

*راههای جذب گردشگر در منطقه چهاردانگه

۱- ایجاد زیر ساخت های لازم در مناطق گردشگری از جمله احداث جاده های مناسب برای دسترسی راحت تر گردشگران

۲- سرمایه گذاری مناسب برای احداث امکانات رفاهی و تفریحی

۳- معرفی اماکن گردشگری از طریق صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران

۴- حمایت از سرمایه گذاران با توجه به محرومیت منطقه