پایگاه خبری چهاردانگه
بخش چهاردانگه شهرستان ساري

فریم‏ پایگاه اسپهدان باوندی کجاست؟

در محدوه ی فریم دهات معمور و مخروب بسیار است.شهر کوچک فریم که‏ دارای حصاری از آجر و دژی استوار بوده در کنار رودخانه ی اشک از شعب‏ رود تجن قرار داشته و یاقوت حموی آنرا در سال 600 هجری مسکون ذکر کرده است.

0

 

چهاردانگه نیوز: مقاله ای که در ذیل خواهد آمد مقاله است با نام « فریم‏ پایگاه اسپهدان باوندی کجاست؟ » از آقای چراغعلی اعظمی سنگسری در مورد منطقه ی « فریم » یا در زبان عامیانه مردم منطقه « پریم » که البته اکنون از توابع بخش دودانگه ی شهرستان ساری است، ولی به واسطه ی این که این دو بخش یعنی چهاردانگه و دودانگه در چند سال گذشته از لحاظ تقسیمات سیاسی و وسعت و قلمرو دچار تغییر شده اند می توان گفت که تاریخ این دو بخش از خیلی جهات بسیار به هم نزدیک بوده و تشابهات فرهنگی و تاریخی بسیاری با هم دارند.

 

………………………………………………………………….

 

فریم‏ پایگاه اسپهدان باوندی کجاست؟

نویسنده : چراغعلی اعظمی سنگسری

 

پروفسور George.C.Miles رئیس موزه انجمن سکه‏شناسی‏ آمریکا در مقاله‏ای که تحت‏ عنوان « مسکوکات باوندیان‏ تبرستان » در کتاب « ایران و اسلام » در سال 1971 منتشر نموده نوشته است: پریم یا فریم نام ضرابخانه‏ای‏ که در سکه‏ های ذیل از آن یاد شده دژی بوده است در کوه های‏ قارن در دامنه‏ های شمالی دماوند در جنوب آمل. جای این دژ که‏ پایگاه و خزانه ی شاهزادگان‏ باوندی بوده به درستی معلوم‏ نیست. پاول چاسانوا معتقد بود که این دژ همان فیروزکوه است‏ که در راه تهران به ساری واقع است و نظر خود را با شیوایی و بتفصیل نگاشته است، اما این عقیده را باید شواهد باستان شناسی تأیید نماید. مینورسکی در کتاب حدود صفحه ی 387 فریم را که در آن کتاب « پریم » گفته شده در حوالی شعبه غربی رود تجن دانسته است.(1)

 

اینک با ذکر مقدمه ه‏ایی درباره ی باوندیان که به پادشاهان جبال مشهور و دارای لقب اسپهبد بودند،(2) معلوم می داریم که فریم در کجای تبرستان قرار گرفته است.شجره ی نسبت باوندیان به قباد اول شهریار ساسانی(499-531 میلادی) پدر انوشیروان عادل می رسد. او در سال 529 میلادی فرزند دیگر خود کیوس‏ را به حکومت مازندران گماشت. کیوس پس از هفت سال فرمانروایی در سال 536 میلادی درگذشت و بعدها خسرو انوشیروان (531-579) زرمهر را به فرمانروایی مازندران منصوب‏ کرد. خاندان زرمهر به مدت یکصد و ده سال یعنی تا حدود 685 میلادی برابر 66 هجری بر قسمتی از مازندران حکومت کردند.(3)

 

در سال 665 میلادی برابر 45 هجری یعنی 129 سال پس از مرگ کیوس‏ و 14 سال پس از کشته شدن یزدگرد سوم آخرین شهریار ساسانی مردم بخشی از تبرستان«باو»را که از نوادگان کیوس بود بفرمانروایی خود برگزیدند و مرگ و زندگی خود را باو سپردند.(4)«باو»بمدت 14 سال یعنی تا سنه 59 هجری‏ بر آن نواحی فرمان راند و فرزندان او که مشهور به«آل باوند»و«ملوک جبال»می باشند تا سال 750 هجری در سه دوره بافترتی کوتاه در فواصل دوره‏های‏ اول و دوم و سوم با نام باوندیان کیوسی،اسپهبدی و کینخواری بر طبرستان‏ فرمانروائی کردند.از برخی از آنان که نام برده می شوند مسکوکاتی از زر (دینار)و سیم(درهم)بدست آمده است:

 

الف- باوندیان کیوسی 45-466 هجری

1. رستم بن شروین(353-369 هجری)اولین شهریاری از ایرانیان است‏ که«علی ولی الله»را زینت سکه نموده و این افتخار را نصیب خود ساخته است. بی‏مناسبت نیست بدانیم با اینکه پادشاهان بویه‏ای نیز از شیعیان امیر المؤمنین‏ علی علیه السلام بودند برای رعایت احترام خلفای عباسی فقط بذکر نام آنان‏ بر سکه‏ های خود اکتفا می کردند.

 

سکه‏ هایی از رستم بن شروین در Cabinet des Me?dailles پاریس موجود است که در اولین سال حکومت او در فریم به سیم ضرب شده است که عبارت پشت‏ آن باین شرح است:

 

sekeh

الله-محمد رسول الله-علی ولی الله(‏5)

 

2. شهریار بن دارا (358-396-هجری) سکه‏ های از او در Ashmolean Museum آکسفورد انگلستان موجود است که در فریم در سال 376 هجری ضرب شده‏ است.نگارنده ی این مقاله با استناد سکه‏ای که از شهریار در اختیار دارد معتقد است که پدر شهریار،رستم بن شروین بوده اما چون بعد از برادر خود«دارا» ابن رستم به فرمانروایی رسیده است مورخین اشتباها تصور کرده‏اند فرزند او بوده است.بنظر میرسد که سکه او را در آکسفورد درست نخوانده باشند.به عقیده ی نگارنده سالهای حکومت باوندیان و شجره ی نسبت آنان با انطباق با سکه‏ های آنان باید مورد تجدید نظر قرار گیرد.مرحوم پروفسور«سموئیل- اشترن»استاد دانشگاه آکسفورد نیز پس از اطلاع از سکه ی نگارنده در نامه‏ای‏ به وی نوشته است:«…..سکه شهریار بن رستم جالب است.من کاملا با نظر شما موافقم که با پیدایش مسکوکات و سایر مدارک موثق مکررا ثابت شده است‏ فهرست فرمانروایان سواحل دریای کاسپیان قابل اعتماد نیست….» (6)

 

ب- باوندیان اسپهبدی 466-606 هجری.

1. از شهریار بن قارن(466-504 هجری)که اولین فرمانروای‏ اسپهبدی و دارای لقب«حسام الدوله» بوده در سالهای اخیر سکه‏هائی‏ بدست آمده که کلا به زر است و در زمان سلطنت رکن الدین ابو المظفر بر کیارق‏ (487-498 هجری) و غیاث الدین ابو شجاع محمد (498-511 هجری) فرزندان ملکشاه سلجوقی ضرب شده است.(7)

 

2. علی بن شهریار (511-534 هجری) فرزند حسام الدوله‏ شهریار بن قارن و ملقب به «علاء الدوله»بوده. سکه‏ های او به زر است و در زمان خلافت المسترشد باللّه(512-529 هجری)و سلطنت ابو الحارث سنجر (511-552 هجری)بن ملکشاه سلجوقی ضرب شده است و جای ضرب آن‏ باستناد سکه‏ ای که در کلکسیون نگارنده است در ساری است. تاکنون‏ محل ضرب سکه‏ های او نامعلوم بوده است.

 

3. نصرت الدین شاه غازی رستم بن علی بن شهریار بن قارن(534-560- هجری)که مورخین او را ثروتمندترین فرمانروای باوندی دانسته‏اند.او بر ری نیز حکومت داشته و نوشته‏اند یکصد و بیست هزار دینار(پول زر) خرج ساختمانهایی در«زاد مهران»در آن ناحیه کرده است.

 

می گویند دیناری از او که بسال 551 یا 552 هجری ضرب شده دیده‏ شده است اما اکنون معلوم نیست که این سکه در کدام موزه یا مجموعه است.(8)

 

ج- باوندیان کینخواری-5 63-750 هجری.

از این دوره تاکنون سکه‏ای بدست نیامده است.

جای ضرب سکه‏ های زر باوندیان«سارویه»یا«ساری»فعلی و محل‏ ضرب سکه های سیم آنان«فریم»بوده است.

 

حال ببینیم فریم چگونه جایی است و کجاست:

در کتاب مازندران و استرآباد تألیف هـ.ل.رابینو ترجمهء غلامعلی وحید مازندرانی از فریم چنین تعریف شده است:«قلعه بزرگ پناهگاه قارن‏وندها که ایشان از زمان قدیم در تصرف داشتند فریم بود…»همچنین در همین کتاب ذکر شده است ابو خزیمه یکی از حکام عرب در دوره ی عباسی در آنجا نیز ساخلو گذاشته بود.(9)قارت‏وندها یا سوخرائیان‏ لقب«جر شاه»و«ملک الجبال»داشتند و اخلاف یکی از نجیب‏ترین‏ تیره‏های هفتگانه ساسانیان بودند که مورخان عرب آنها را«اهل البیوتات» می خواندند.آنان از 50 سال قبل از هجرت تا 224 هجری که آخرین شهریار آنها مازیار در زمان معتصم خلیفه عباسی(218-227 هجری)بقتل رسید بر قسمتی از تبرستان حکومت داشتند. (10)پیداست که پس از انقراض این‏ خاندان دژ فریم بتصرف باوندیان کیوسی درآمده و چنانکه دیدیم آنان‏ باستحکام آنجا کوشیده و آن را تبدیل به یکی از ضرابخانه‏های خود نمودند.

 

فریم منطقه ی وسیعی است در جنوب ساری و جزیی از دودانگه ی هزار جریب(معرب هزار گری)بوده و هست و هم‏اکنون نیز به همین نام مشهور می باشد.برخی از ساکنان نواحی اطراف،آنرا«پریم»می خوانند.

 

هزار جریب از شمال به بلوک استرآباد و جلگه مازندران و از مشرق‏ به ساور و دامغان از جنوب به سمنان و از مغرب به فیروزکوه و سوادکوه‏ محدود است و شامل دو قسمت عمده یکی چهاردانگه و دیگری دودانگه‏ بوده و می باشد.اهالی آن مرز و بوم می گویند این ناحیه کلا به فخر عماد- الدوله پسر امام زین العابدین علیه السلام تعلق داشته و او در زمان حیات خود آنرا میان سه پسر خود تقسیم نموده باین ترتیب که چهاردانگ را به دو برادر تنی و دو دانگ بقیه را به برادر ناتنی سپرده است و بهمین دلیل مناطق مذکور چهار دانگه و دودانگه نامیده شده است.(11)

 

حدود دودانگه که در جنوب چهاردانگه قرار گرفته و فریم نیز جزیی‏ از آن است عبارت است از:بلوک«یانسر»از چهاردانگه در شمال،کوه‏ «دیوتنگه»(یا گیوتنگه)که تا دهکده«نودروار»دامغان امتداد آن است‏ در مشرق،کوه«بشم»در شمال شهمیرزاد(از توابع سمنان)در جنوب و «شاه در کوه»که آن را از سوادکوه جدا می کند در مغرب.

 

دو دانگه دارای چهار بلوک بشرح زیر بوده است:

 

1.پشت‏کوه

2.نهرمان

3.بنافت

 

4.فریم(گاهی بنافت نیز جزیی از فریم بشمار آمده است).(12)

فریم خود ناحیه وسیعی است از کوه و دشت که حدود پانزده فرسنگ عرض‏ و هیجده فرسنگ طول دارد و دشت آن را«پریم‏صحرا»می گویند.از شمال محدود است به«پرکوه»-«افراچال»-«ورکی»-«گردشی»-«لاک‏تراشان»و شهرستان ساری و از مشرق به«شن‏دره»-«دینه‏سر»و«سیدآباد»چهاردانگه، حد جنوبی آن-«پاجی میانه»و معبر کوهستانی«گونگلی»و«هیکوه»(که‏ ساکنان آن به دلیری مشهور بوده‏اند)و در غرب آن«پیوندر»-«کلیج‏کلا» و بنافت واقع شده و به سوادکوه پایان می یابد.(13)

 

در محدوه ی فریم دهات معمور و مخروب بسیار است.شهر کوچک فریم که‏ دارای حصاری از آجر و دژی استوار بوده در کنار رودخانه ی اشک از شعب‏ رود تجن قرار داشته و یاقوت حموی آنرا در سال 600 هجری مسکون ذکر کرده است. احتمال میرود که این شهر در زلزله حدود سال 700 هجری‏ ویران شده باشد گرچه هنوز آثاری از آن برجای است.از دهات پرجمعیت‏ سابق فریم مثل«بولا»که دارای سواران مشهور بوده است و«کهنه‏ده»و «کاکلو»امروزه اثری باقی نیست.(14)

 

از جمله دهات معمور فریم « علی‏آباد » – « پیوندر » – « واودره » – « تراوک » – « شن‏دره » – « مرگایین » – « رسکتین » – « خوش‏رودبار » – « کرچا » و « گندلک » است.(15)

 

فاصله ناحیه فریم تا شهر سمنان که در جنوب آن واقع است در حدود هشت فرسنگ و مسیر آن به این شرح است:

 

– از سمنان به سنگسر سه فرسنگ

– از سنگسر به شهمیرزاد یک فرسنگ

– از شهمیرزاد به ده«چاشم»و معبر کوهستانی«زرانگیس»در دامنه کوه‏ مشهور«نیزوا»دو فرسنگ.

– از «زرانگیس» به معبر کوهستانی«گونگلی»و«هیکوه»که حد جنوبی فریم است دو فرسنگ.

 

نتیجه:

بنابر آنچه که گذشت:

1. می توان قبول کرد که فریم دژی در کوههای مشهور به«قارن»بوده چه‏ «شهریار کوه»که ابن اسفندیار آنرا کوهی واقع در فریم در جنوب ساری و سر راه دامغان به تبرستان ذکر کرده،کوهی از رشته جبال قارن بوده است. (16)

 

2.  ذکر اینکه فریم در دامنه‏های شمالی دماوند و در جنوب آمل بوده‏ است صحیح نیست.بلکه چنانکه دیدیم فریم در دامنه ‏های شمالی کوه«نیزوا» و در جنوب ساری بوده است.

3. عقیده ی«پاول چاسانوا»که فریم همان فیروزکوه است که در مسیر تهران به ساری واقع شده صحیح نیست.

4. نظر«مینورسکی»بیشتر به حقیقت نزدیک است زیرا شعبه غربی رود تجن در فریم جاری است.

5. فریم» و «پریم» نوشته ی مستشرقین هر دو درست است اما حرف«ر» مشدد نیست.

 

 

پانوشتها

1- مقاله ی«مسکوکات باوندیان طبرستان»ص 444

2-الف-کتاب مازندران و استرآباد ص 180

ب- معجم الانساب ص 286 و 287

3-الف-معجم الانساب ص 288 و 289

ب- کتاب مازندران و استرآباد ص 178 و 179

4- کتاب مازندران و استرآباد ص 180

5- مسکوکات باوندیان طبرستان ص 445

6- الف- مسکوکات باوندیان طبرستان ص 451

ب-مقاله ی«درهم های یافت شده در اردکان»ص 220

7-الف-مسکوکات باوندیان طبرستان ص 452-456

ب- طبقات سلاطین اسلام ص 135

8-مسکوکات باوندیان طبرستان ص 458

9- مازندران و استرآباد ص 199 و 223

10- مازندران و استرآباد ص 179 و 223

11- مازندران و استرآباد ص 83 و 84

12-مازندران و استرآباد ص 84

13 -یادداشتهای نگارنده ی این مقاله

14-مازندران و استرآباد ص 84

15-الف- مازندران و استرآباد ص 84

ب- یادداشتهای نگارندهء این مقاله

16-کتاب مازندران و استرآباد ص 19

 

منابع:

1-The Coirage of The Ba^wandids of Tabaristan-Prof.G.C.Miles

2-کتاب مازندران و استرآباد تألیف«هـ.ل.رابینو»ترجمه ی غلامعلی وحید مازندرانی.

3-طبقات سلاطین اسلام تألیف«استانلی لین پول»ترجمه ی عباس اقبال.

4-معجم الانساب و الاسرات الحاکمه فی التاریخ الاسلامی للمستشرق زامباور.

5-Ahoard of Dirhams From Ardekan Helen W.Mitchell,Ashmolean Museum,Oxford(England).

6- نامه مورخ 31 ژوئیه 1966 مرحوم پروفسور سموئیل‏ام.اشترن‏ استاد دانشگاه آکسفورد به نگارنده.

7- یادداشتهای نگارنده از منابع محلی

8- کلکسیون سکه ی نگارنده

 

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.