پایگاه خبری چهاردانگه نیوز: جنگل‌های منحصر به‌فرد هیرکانی در شمال ایران از لحاظ زمین‌شناسی بیش از ۳ میلیون سال قدمت دارد و دارای تنوع زیستی گیاهی و جانوری بسیار بالایی است.
جنگل‌های هیرکانی از ارزشمندترین جنگلها در جهان است که به دلیل قدمت دیرینه لقب فسیل زنده و یا موزه طبیعی گرفته است، این جنگلها پس از ۱۴ سال کش‌وقوس‌های فراوان بالاخره در چهل و سومین اجلاس یونسکو ثبت جهانی شد.
سایت‌های زیادی از ایران برای ثبت جهانی معرفی شدند که در نهایت ۱۲ نقطه از جنگل‌های هیرکانی شمال کشور در اجلاس یونسکو ثبت شد تا کورسوی امید و آلامی بر دردهای تکه‌هایی از این جنگلها که همواره مورد تجاوز و غارت قرار گرفته‌اند، باشد.
*6 سایت جهانی‌شده در مازندران
در استان مازندران ۶ سایت از جنگل‌های بولا، الیمستان، واز، خشکه‌داران، چهارباغ و کجور ثبت جهانی شده است.
در گزارش‌های قبلی به ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، مزایای آن و معیارهای انتخاب توسط یونسکو به تفصیل شرح داده و سایت‌های جهانی‌شده استان مازندران به طور اختصار معرفی شد، در ادامه این گزارش‌ها، این سایت‌ها به طور تفصیلی معرفی و برای آگاهی مردم از انتخاب آنها برای ثبت در یونسکو پرداخته می‌شود.
*موقعیت مکانی بولا
اولین گزارش از سلسله گزارش‌های معرفی کامل سایت‌های جهانی شده جنگل‌های هیرکانی به جنگل‌های بولا اختصاص دارد که محمد عموزاد مدیر پروژه ثبت جنگل‌های هیرکانی حوزه ساری در ارتباط با موقعیت این سایت به خبرنگار فارس می‌گوید: مجموعه جنگل‌های بولا که در واقع بخش عمده‌ای از منطقه حفاظت شده بولا و پناهگاه حیات‌وحش دودانگه و چهاردانگه را در بر می‌گیرد در استان مازندران و ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی ساری واقع است.
وی ادامه می‌دهد: این سایت بین طول‌های جغرافیائی ۵۱ درجه و ۱۲ دقیقه و ۵.۹ ثانیه تا ۵۳ درجه و ۳۱ ددقیقه و ۴۶.۸ ثانیه وعرض جغرافیائی ۳۵ درجه و ۵۸ دقیقه و ۴۲.۶ ثانیه تا ۳۶ درجه و ۱۲ دقیقه و ۳۲.۲ ثانیه قرارداشته که بخش کوچکی از ارتفاعات جنوب سایت در استان سمنان است.
وی با بیان اینکه سایت بولا منطقه‌ای کوهستانی- جنگلی بوده و عموما دارای شیب بیش از ۳۵ درصد و دامنه ارتفاعی آن از ۶۲۰ تا ۳ هزار و ۲۲۴ متر از سطح دریای آزاد متغیر است، افزود: سابقه حفاظت این سایت در قالب مناطق حفاظت شده ایران به سال ۱۳۵۲ بر می‌گردد که در آن سال با مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست به عنوان پناهگاه حفاظت‌شده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرارگرفت.
عموزاد در مورد پوشش گیاهی، حیات‌وحش جنگل‌های بولا چنین می‌گوید:
*پوشش گیاهی
جنگل‌های بولا به صورت مناطق جنگلی متراکم و انبوه و شمشادستان است. از گونه‌های مهم درختی منطقه می‌توان توسکای ییلاقی، ممرز، گیلاس وحشی، راش، گلابی وحشی، بلند مازو و آلوچه را نام برد. تراکم پوشش گیاهی در زیستگاههای جنگلی متغیر بوده ولی عمدتا میزان تراکم در محدوده اثر و زون بافر، بیش از ۷۵ درصد است.
*حیات‌وحش
از بین گونه‌های حیات‌وحش منطقه می‌توان به مرال، بز و پازن، گوسفند‌وحشی، پلنگ، خرس‌‌قهوه‌ای، کبک‌‌دری و کبک اشاره کرد که به عنوان گونه‌های شاخص مورد تاکید بیشتر قرار گرفته‌اند.
زیستگاه جنگلی که تقریبا کل سطح سایت را می‌پوشاند این جنگلها از گونه‌های متنوع درختان و درختچه‌های جنگلی نظیر بلند مازو، آزاد، توسکا، راش، ممرز، بلوط، لور، شمشاد، نوش و زربین تشکیل شده است.
گونه‌های مهم جانوری علفخوار در این زیستگاه به طور معمول روزها در قسمت متراکم جنگل پنهان شده و شب‌ها در جاهای باز که دارای گیاهان متنوع است به چرا و فعالیت می‌پردازند. در واقع منطقه دارای دو زیستگاه جنگلی و در وسعت بسیار محدودی کوهستانی- صخره ای و زیستگاههای آبی- رودخانه‌ای است.
زیستگاه جنگلی از ارتفاع تقریبی ۶۰۰ متر شروع و تا ۲ هزار و ۵۰۰ متر از سطح دریا و یا کمی بیشتر گسترش یافته است. آسیب‌پذیری این زیستگاه به دلیل شیب زیاد، نسبت به تغییر کاربری و تخریب عرصه‌های جنگلی بالا است.
جنگل‌های مرتفع در صورت حفاظت، زیستگاه بسیار مناسبی برای گونه‌های جانوری به ویژه پستانداران بزرگ جثه محسوب می‌شود که به دلیل دور از دسترس‌‌بودن، جانوران بسیار با ارزشی را در خود نظیر مرال، شوکا، خرس و پلنگ جای داده است.
زیستگاه کوهستانی- صخره‌ای ارتفاعات بالاتر از ۲ هزار و ۵۰۰ متری و پرتگاهی و شیب تند بوده و از مشخصات این زیستگاه وجود مناطق مرتفع به صورت تیغه‌های صخره‌ای یا تپه‌های بلند است که بالاتر از سر حد رویش جنگلها قرار گرفته است.
پوشش گیاهی منطقه، مرتعی و در نواحی بالاتر از ۷۰ درصد است و حالت صخره‌ای دارد. گیاهان علفی و بوته‌ای گیاهان غالب این زیستگاه هستند. در این زیستگاه گونه‌های خرگوش، گرگ، روباه، گربه‌وحشی وخرس قهوه‌ای، پلنگ و پازن دیده می‌شوند.
در عرصه‌های نسبتاً محدودی از منطقه که مرز تقریبی زیستگاههای جنگلی و کوهستانی را تشکیل می‌دهد تنوع پوشش گیاهی و جانوری چشمگیر است. وجود این‌پدیده بر پایه اصل حاشیه‌ها یا (Ecoton) استوار است.
از مهمترین خانواده‌هایی که از این گروه در منطقه زیست می‌کنند می‌توان خانواده گوزنها، گاوسانان و خرگوش‌ها را نام برد.
گروه گوشتخواران که شامل حیواناتی در اندازه و شکل‌های مختلف است منحصراً از گوشت حیوانات دیگر تغذیه می‌کنند و دارای دستگاه گوارش ساده‌ای هستند.
مهمترین خانواده‌هایی که از این گروه در منطقه زندگی می‌کنند می‌توان گربه‌سانان، سگ‌سانان و سمورها را نام برد.همه چیزخواران نیز شامل گروهی از حیوانات کوچک و بزرگ هستند که قادرند از منابع غذایی مختلف گیاهی و جانوری استفاده کنند. از این گروه می‌توان خانواده خرس‌ها، خارپشت‌ها و گرازها را نام برد.
*مدیریت فعلی سایت
عموزاد در ادامه در ارتباط با مدیریت فعلی سایت می‌گوید: با توجه به اینکه این سایت در حال حاضر تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست است، طبق ضوابط و قوانین حاکم بر مناطق حفاظت شده مدیریت می‌شوند. مطالعات اجمالی در منطقه انجام شده است ولی طرح مدیریت منطقه توسط سازمان حفاظت محیط زیست اجرائی نشده و در قالب برنامه‌های صرفا حفاظتی مدیریت می‌شود.
با توجه به بکربودن بخش‌های وسیعی از منطقه، انجام بازبینی در زون‌بندی فعلی منطقه الزامی است، با این‌حال مدیریت در این زون بایستی در برگیرنده موارد ی مانند حفظ گونه‌ها و تنوع ژنتیکی، حفظ خدمات زیست محیطی، استفاده پایدار از منابع و اکوسیستمهای طبیعی، حفظ دست‌نخوردگی، حفظ و نگهداری ویژگی‌های بارز سنتی و فرهنگی، پژوهش علمی، حفظ سیماهای طبیعی و فرهنگی ویژه، توریسم و تفرج، آموزش باشد.
*ساختار فعلی مدیریت حفاظتی سایت
در سایت پیشنهادی ۲ محیط بانی در منطقه وجودارد که دارای تعدادی پرسنل حفاظتی بوده که تحت نظر فرماندهی یگان و ریاست منطقه حفاظت‌شده هستند.
*طرح مدیریت جنگل‌های بولا براساس ناحیه‌بندی و ضوابط میراث جهانی
وی در ارتباط با ثبت جهانی بولا اظهار کرد: براساس معیارهای ثبت اثر، محدوده اصلی سایت دارای حداقل یکی از معیارهای چهارگانه ثبت اثر را داشته و همچنین دست‌نخوردگی و بکربودن آن بسیار مهم است.
براساس بازدیدهای میدانی و استفاده از فناوری ماهواره‌ای و مطالعات کتابخانه‌های سایت اصلی اثر با وسعتی معادل ۱۷ هزار و ۵۱۶ هکتار در محدوده به عنوان میراث طبیعی جهانی شناسائی شد. همچنین ناحیه حریم یا بافرزون برای مدیریت بهتر و کارآمد سایت تعیین و مرز آن نیز مشخص که مانند هاله‌ای دور ناحیه اصلی را دربرگرفته است.
بخش‌های وسیعی از این ناحیه دارای ارزش‌های بالای زیستی و حفاظتی بوده ولی به‌دلایل برخی دست‌اندازی‌ها در بخش‌هائی تخریب و برداشت چوب به صورت محدود وجود دارد. وسعت بافرزون ۱۲۳۴۴ هکتار وسعت دارد و در واقع ۲۹ هزار هکتار از جنگل‌های بولا ثبت جهانی شده است.
عموزاد آتش‌سوزی، برداشت چوب بطور محدود در اراضی پیرامونی و تغییرکاربری اراضی در اطراف روستاهای پیرامونی، تغییرات اقلیمی، شکار، عدم شناسائی خدمات اکوسیستمی منطقه برای مردم منطقه و تنویر آن از سوی سازمان محیط زیست و سازمان جنگلها، عدم وجود برنامه آمایشی و فقدان یک گروه کاری متشکل از گروه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط، دسترسی آسان برای ورود به منطقه بویژه در زون بافر را عمده چالش‌ها و مشکلات در مدیریت سایت اعلام کرد.
مدیر پروژه استانی ثبت جنگل‌های هیرکانی حوزه ساری در پایان با اشاره به مزایای ثبت جهانی اظهار کرد: با ثبت جهانی ردیف بودجه جداگانه برای این سایت‌ها اختصاص می‌یابد که می‌تواند برای حفاظت و اجرای برنامه‌های پژوهشی و اقدامات مدیریتی تأثیرگذار باشد.
