کابوسی به نام فینِسک که دست از سر مازندران بر نمی دارد

سد فینسک، سد مخزنی سنگریزه‌ای با هسته رسی است که با هدف تامین ۷.۵ میلیون مترمکعب آب آشامیدنی شهر‌های مهدی‌شهر و سرخه استان سمنان، روی رودخانه سفیدرود در مازندران در حال ساخت است.

مطالعات ساخت این سد از سال ۱۳۸۶ آغاز شد و در سال ۱۳۸۹ نیز مصوبه زیست‌محیطی را از سازمان حفاظت محیط زیست دریافت کرد پیش از آغاز عملیات اجرایی برخی کارشناسان نسبت به ساخت این سد بر روی یکی از سرشاخه‌های اصلی رودخانه تجن و سد شهید رجایی در ساری هشدار دادند و اعلام کردند با ساخت این سد منابع آبی دشت مازندران و حتی مناطق شرق استان گلستان در خطر قرار خواهد گرفت.

عملیات ساخت سد فیسنک بدون توجه به این نظرات کارشناسی در دولت دهم و یازدهم آغاز شد و اعتباراتی نیز برای ساخت آن اختصاص یافت، اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم نظرات کارشناسان دوباره روی میز مسئولان قرار گرفت و علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست گفت سد فینسک از لحاظ محیط زیستی باید مورد بازبینی قرار گیرد و در ادامه وزارت نیرو نیز۲۶ خردادماه ۱۴۰۰ مخالفت خود را با احداث این سد در نامه شماره ۱۴۰۰/۱۰۰/۴۹۳۵ اعلام و تصریح کرد احداث سد مخزنی فینسک به‌سبب خسارات مخزن و تنش‌های اجتماعی و چالش‌های دیگر باید حذف و گزینه جایگزین اجرایی شود.

ساخت طرح پرحاشیه سد فینسک که یکی از نقاط اختلاف بین مسئولان دو استان مازندران و سمنان و مورد انتقاد کارشناسان حوزه آب و محیط زیست بود در نهایت در دولت سیزدهم و با دستور رئیس جمهور وارد مرحله جدیدی شد

در سفر آقای رئیسی به مازندران با درخواست مسئولان استان و فعالان محیط زیستی، رئیس جمهور دستور دادند این طرح توسط یک مرکز علمی و دانشگاهی معتبر به طور کامل بررسی شود، متن دستور صریح ریاست محترم جمهوری این بود

«اعتراضات موجود در خصوص سد‌های دارای حوضه آبریز بین‌حوضه‌ای با اولویت بررسی وضعیت سد فینسک، بر مبنای اصول علمی و فنی فارغ از تمایلات منطقه‌ای، استانی و اقلیمی توسط مراکز علمی و پژوهشی اقدام شود.» پیرو دستور رئیس جمهور و ابلاغ موضوع به وزارت نیرو و استانداری مازندران، دانشگاه شهید بهشتی برای انجام بررسی مجدد همه ابعاد طرح و تصمیم‌سازی انتخاب شد و در نهایت استاندار مازندران در ۱۸ اردیبهشت امسال اعلام کرد از همان ابتدا به وزارت نیرو گزارش‌هایی مبنی بر غیرحرفه‌ای بودن طرح ارائه شده بود و دستور توقف سد فینسک از سوی آقای رئیس‌جمهور نیز داده شده است.

بولدوز‌های همچنان خواب را از چشمان مردم می‌ربایند
منطقه پشتکوه چهاردانگه ساری و در محل احداث ساخت سد فینسک ۹ روستا وجود دارد و با ساخت این سد، سه روستای تُم، تلاجیم و مُلّاده با ۶۰۰ خانوار از بین می‌روند و ١٠ هزار اصله درخت نیز زیر آب مدفون خواهند شد، روستا‌هایی که به تازگی بخاطر شرایط توریستی و گردشگری موفق به جذب گردشگر هم شده اند و ساخت این سد این موقعیت روستا‌ها را نیز به خطر خواهد می‌اندازد

اهالی روستای تُم می‌گوید: برای ساخت این سد تاکنون حداقل ۲۰۰ درخت گردو را از ریشه در آوردند و صد‌ها اصله درخت ارس را نیز نابود کردند و کسی نیست پاسخی به این فاجعه محیط زیستی بدهد


آن‌ها می‌گویند با ساخت این سد فقط این سه روستا ازبین نمی‌روند بلکه بسیاری از روستا‌های پایین دست که از آب سپید رود استفاده می‌کنند هم از بین خواهند رفت.

اهالی روستای تم می‌گویند: اگرچه چندین بار دستور توقف ساخت این سد حتی از سوی رئیس جمهور صادر شده است، اما کارگران و بولودوز‌ها بدون وقفه در حال کار هستند.

نابودی کامل حداقل ۲۲ روستا
مشاهدات نیز نشان می‌دهد طبق گفته اهالی منطقه ادوات عمرانی و ساختمانی در منطقه ساخت سد فینسک با چراغ ‏خاموش حضور و فعالیت دارند، در برخی از زمان‌ها پروژه تا مراحلی پیش می‌رود و هرگاه هیاهوی رسانه‌ای ایجاد می‌شود، ساخت آن برای مدت کوتاهی متوقف و دوباره از نو آغاز می‌شود

عبادی کارشناس محیط زیست در تایید این مشاهدات و گواه شاهدان عینی می‌گوید: اعتبارات ساخت این سد اگرچه یک دهه قبل تصویب و در یک پروسه غیرقانونی شروع شد، اما با وجود دستور توقف، همچنان در حال ساخت است

او می‌گوید: رودخانه سفید رود آب آشامیدنی و کشاورزی ۲۲ روستا را تامین می‌کند و ساخت این سد زندگی اهالی انی ۲۲ روستا از بین می‌رود

عبادی افزود: ساخت این سد علاوه بر آسیب به اقتصاد کشاورزی منطقه به لحاظ زیست محیطی هم آسیب‌هایی را به اکوسیستم وارد خواهد کرد و حیات وحش این منطقه را نیز نابود می‌کند

کارشناس محیط زیست با بیان اینکه کم آبی در استان سمنان ریشه ساختاری دارد و سدسازی دردی از آن دوا نمی‌کند، می‌گوید: تنها راه برون رفت از مشکل کم آبی در استان سمنان اصلاح ساختار بهره وری آب در این استان است، چونکه در سمنان ۳۸ درصد آب بیهوده هدر می‌رود و ۸۸ درصد منابع آبی نیز در بخش کشاورزی این استان مصرف می‌شود.

عمادی افزود: در کمیته ارزیابی اثرات زیست محیطی سد فینسک که در سازمان حفاظت محیط زیست و با حضور مسئولان دو استان سمنان و مازندران تشکیل شده بود مقرر شده بود دانشگاه شهید بهشتی نظر کارشناسی خود را ارائه کند که هنوز پاسخی نداده است.

سدی بر علیه یک سد
سد ۱۲ و نیم میلیون متر مکعبی فینسک در ۷۰ کیلومتری سمنان در حال ساخت است و نکته عجیب اینکه در ۲۵ کیلومتری این سد، سد شهید رجایی قرار دارد، سدی که مهمترین منبع تامین آب آن رودخانه سفید رود است که سالانه ۱۶ میلیون متر مکعب آب سد شهید رجایی را تامین می‌کند و حتی با ساده‌ترین محاسبه می‌شود به یقین رسید که با ساخت سد فیسنک، سد شهید رجایی که هم اکنون نیز با کاهش آورد آبی همراه است مهمترین منبع آبی خود را از دست بدهد

طوسی مدیر امور منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران می‌گوید: مازندران امسال تقریبا سخت‌ترین شرایط آبی را دارد و در سد شهید رجایی که بزرگترین سد استان است نیز بدترین وضعیت ذخیره آب را از زمان بهره‌برداری شاهد هستیم.

او افزود: در مخزن این سد اکنون ۲۹ میلیون متر مکعب آب وجود دارد که معادل ۱۸ درصد حجم مخزن است و ۵۲ درصد کاهش نشان می‌دهد.

طوسی ادامه داد: با ادامه این شرایط احتمال بروز کم‌آبی در مازندران به‌ویژه مناطق شرقی استان برای سال زارعی بعدی دور از انتظار نیست.

ضرورت بازنگری در طرح با توجه به تغییرات آب و هوایی
با دستور رئیس جمهور در شهریوررماه امسال کمیته ارزیابی اثرات زیست محیطی سد فینسک با حضور نمایندگان استان‌های سمنان و مازندران در تهران تشکیل شد تا به یک جمع بندی برسند

عطا الله کاویان مدیر کل حفاظت محیط زیست مازندران می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست سال ۱۳۹۱ در قالب ارزیابی زیست محیطی مجوز ساخت سد فینسک را صادر کرد و روندی که طی شده مربوط به دهسال قبل است

او می‌گوید:در کمیته ارزیابی مصوب شد که ساخت سد با توجه به تغییرات آب و هوایی که اکنون استان مازندران با آن درگیر است اصلاح و بازنگری شود

مدیر کل حفاظت محیط زیست مازندران افزود: مقرر شده است تبعات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ساخت این نیز مورد بررسی قرار بگیرد و وزارت نیرو با همکاری یک دستگاه بی طرف مهندسی ارزش این سد را نیز انجام دهد.

کاویان می‌گوید: وضعیت منابع آبی مازندران اکنون محدودیت بسیار زیادی دارد و سد تجن به عنوان تامین کننده نیاز کشاورزی چند شهرستان و آب آشامیدنی شهرستان ساری با مشکل مواجه است و اگر سد مخزنی روی یکی از سرشاخه‌های اصلی آن ایجاد شود این باعث می‌شود که دشت تجن در آینده با خشکی شدید مواجه شود. ‏

جدای از قصه پرسوز و گداز اهالی روستا‌های مجاور سد فینسک و تحولاتی که در این منطقه شاهد هستیم دو سوال اصلی مطرح می‌شود اینکه چرا با وجود دستور رئیس جمهور عملیات اجرایی این سد متوقف نشده است و چرا نظر کارشناسی دانشگاه برای رفع تعارض با گذشت نزدیک به یکسال از دستور رئیس جمهور اجرایی نشده است

با این وجود مردم، کارشناسان و فعالان محیط زیستی همچنان به تجدید نظر اساسی و بازنگری در این طرح امیدوار هستند، چون معتقدند خیر بسیاری از ساکنان مناطق مرکزی مازندران و مناطب شرقی استان گلستان در آن است.

باشگاه خبرنگاران جوان