مدیریت بحران امروز؛ مسابقه‌ای برای ارائه آمار
پایگاه خبری چهاردانگه نیوز:
به گزارش خبرگزاری فارس از مازندران، ایران به واسطه شرایط خاص جغرافیایی، زمین شناسی و آب و هوایی، همه ساله شاهد حوادث و بحران‌های متعدد ناشی از آن در جای جای این سرزمین پهناور می‌شود که استان مازندران نیز از آن بی‌بهره نبوده است.
طبیعی بودن این حوادث از یک طرف و دخالت‌های انسانی که باعث تشدید آن می‌شود، از سوی دیگر باعث شده تا ضرورت توجه به بحران‌های رخداده که توسعه کشور را در حوزه‌های مختلف و مناطق مختلف تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، بیشتر شود.
طی سال‌های اخیر کمتر جایی از ایران وجود دارد که دو حادثه بزرگ سیل و زلزله را به خود ندیده باشد، حال بماند بحران‌های ناشی از خشکسالی، رانش زمین، ریزگردها و … و در ماه‌های اخیر نیز بحران ناشی از ویروس کرونا.
بهزاد پورمحمد یک کارشناس و مطلع در امور بحران در این‌باره در گفت‌وگو با فارس، اظهار کرد: از طرح جامع امداد و نجاتی که در سال ۸۲ به تصویب رسید، تا قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور در سال ۸۶ که آن هم بیشتر در رسانه‌ها و کشوی میز دستگاه‌های اجرایی باید دنبال آن گشت، تا قانون مصوب جدید سال ۹۸ در خصوص مدیریت بحران کشور از سوی مجلس که استان‌ها را نیز در برمی‌گیرد، معمولاً اراده‌ای محکم برای اجرایی شدن آنها وجود ندارد و شاید گاهاً برای رفع تکلیف تدوین شده است.
وی افزود: این مسئله به این دلیل است که عزمی راسخ برای اجرای آنها و یا عدم قابلیت اجرایی به دلیل نداشتن برنامه‌ای عملیاتی موثر، یادگار دولت‌ها و تدوین کنندگان آنها به عنوان آرمان‌هایی دست‌نیافتنی و شعارهایی زیبا بوده است.
*تاکید بر جبران خسارت و بازسازی پس از بحران
این کارشناس مدیریت بحران با بیان اینکه در مدیریت علمی بحران بیشتر توجه به کاهش ریسک بجای اقدامات مقابله‌ای و جبران خسارت توصیه شده که ضرورت آن انکارناپذیر است، تصریح کرد: یعنی اینکه باید اقدامات پیشگیرانه و آمادگی پررنگ‌تر از اقدامات مقابله‌ای، جبران خسارت و بازسازی پس از بحران باشد، هر چند که این اقدامات نیز در اکثر بحران‌ها کامل نیست.
*مدیریت ارائه آمار
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه امروز کار در مدیریت بحران بیشتر شده مدیریت ارائه آمار، بیان کرد: یعنی اینکه زلزله بیاید بگوئیم آمد و کجا را خراب کرد، سیل بیاید بگوییم حجم آب چقدر بود و چقدر خسارت زد، خشکسالی بیاید آمار مقایسه ای ارائه بدیم، ریزگردها بیاید میزان دید در سطح شهرها را ارائه کنیم و مواردی از این قبیل، البته همیشه مقصر اصلی مشخص است طبیعت و دیگر هیچ و اگر بهانه‌ای هم نداشتیم، مردم مقصر خواهند بود مثل همیشه.
*مدیریت بحران موثر همان مدیریت بحران جامعه محور است
پورمحمد بیان کرد: اینکه دستگاه‌های اجرایی مرتبط چه در حوزه حاکمیتی و چه در حوزه تخصصی چه نقشی داشته و یا اینکه چه نقش موثری می‌توانستند داشته باشند و با انجام اقدامات موثر قبل از بحران از اثرات آن بکاهند، مهم نیست؛ واقعاً مردم کجای مدیریت بحران هستند، هر کجا که منابع و توان دولت ناچیز بود، باید به مردم روی آورد یا اینکه واقعاً مردم نقش کلیدی در مدیریت بحران دارند، یعنی مدیریت بحران موثر همان مدیریت بحران جامعه محور است.
وی یادآور شد: هر چند ارائه آمار دقیق در زمان بحران برای برنامه‌ریزی و اقدامات مقابله‌ای خوب است، ولی می‌تواند به گونه‌ای باشد که بر سر آمار ارائه شده نیز دعوا شود؛ یعنی یا مردم روی صحت آمار نقد دارند و یا اینکه دعوا بین دستگاه‌های اجرایی رخ داده و یا اینکه از آمار توسط فرصت طلبان سوء استفاده‌های فراوانی برای تشویش اذهان عمومی شود.
* مدیریت بحران، شده مسابقه برای هر که زودتر آمار ارائه داد
این کارشناس تصریح کرد: امروزه مدیریت بحران، شده مسابقه برای هر که زودتر آمار ارائه داد و هر که شیک‌تر پوشید و روبروی دوربین قرار گرفت تا مردم به به، چه چه کنند، گوئی مدیریت بحران میدان مسابقه ارائه آمار زودتر است، نه میدان مسابقه ارائه اقدامات موثرتر و بیان توانمندی‌ها جهت کاهش آلام مردم. واقعاً مدیریت بحران ارائه آمار زلزله‌های رخداده، سیل‌های به وقوع پیوسته، میزان خسارت‌ها و … هست یا اینکه مدیریت علمی و جامع بحران باید مد نظر قرار گیرد.
*مدیریت کاهش ریسک و کاهش خطر پذیری تنها یک شعار زیباست
پورمحمد بیان کرد: چه مراجع علمی و چه دستگاه‌های حاکمیتی و اجرایی تخصصی، کمتر توجه به چرخه کامل مدیریت بحران که همانا پیشگیری، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی دارند، شاید با قاطعیت بتوان گفت، مدیریت کاهش ریسک و کاهش خطر پذیری تنها یک شعار زیباست که کمتر به آن توجه می‌شود.
وی به طرح این سؤال پرداخت که آیا در کشور حادثه خیزی همچون ایران با این همه توانمندی و تخصص‌های موجود، هنوز باید مدیریت بحران، مدیریت ارائه آمار باشد، آیا نمی‌توان آموزش‌های عمومی و تخصصی در حوزه‌ها و سطوح مختلف کشور را تقویت کرد، آیا نباید قوانین مصوب مرتبط با مدیریت بحران قابلیت عملیاتی شدن داشته باشد و تنها مصرف رسانه‌ای داشته و یا در کشوی میز و کتابخانه ها خاک بخورد و هر از چند گاهی با وقوع یک بحران جدید و نمایان شدن ضعف‌ها و کم کاری‌ها تازه به فکر تدوین قوانین، دستورالعمل‌ها و برنامه‌های عملیاتی باشیم.
وی ادامه داد: واقعاً برنامه‌های عملیاتی دستگاه‌های اجرایی در حوزه مدیریت بحران چیست و چقدر قابلیت اجرایی دارد، آیا مدیریت بحران واقعاً عملیات مقابله حین بحران، بازسازی و جبران خسارت اندک است.
*مردم کجای مدیریت بحران قرار دارند
این کارشناس با اعلام اینکه مردم کجای مدیریت بحران قرار دارند، اظهار کرد: هر وقت کم آوردیم نقش مردم در مدیریت بحران مهم است و چند سوال مهم و اساسی دیگر که سالهاست برای مردم بدون پاسخ مانده و عدم پاسخگویی به آنها همان خواهد شد که علی رغم توان بالای کشور، با وقوع هر بحران یا مقصر طبیعت است و یا مردم. حال آنکه مدیریت بحران موثر شامل مجموعه اقدامات مستمر مشترک از سوی دولت و مردم است، خواه در یک روستا باشد و یا در شهر، شهرستان، استان و یا کشور.
*وجود خلاهای زیاد در حوزه مدیریت بحران
پورمحمد ادامه داد: در حوزه مدیریت بحران چه در سطح کشوری، چه در سطح استانی و شهرستانی خلأهای زیادی وجود دارد که برنامه‌ریزی موثر جهت رفع کاستی‌ها و نقاط ضعف و ضرورت توجه بیشتر به آن، باعث تقویت اقدامات مدیریت بحران در سطوح مختلف کشوری شده که از این خلأها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* عدم عملیاتی شدن قوانین، آئین نامه ها و دستور العمل‌های مصوب و فقدان سندهای راهبردی و عملیاتی کاربردی موثر با قابلیت اجرا در سطح کشوری، استانی و شهرستانی به نحوی که مردم آن را با کاهش اثرات بحران حس کنند.
* نگاه غلط و غیرعلمی به مدیریت بحران یعنی کم رنگ بودن اقدامات پیشگیرانه و آمادگی و پررنگ بودن اقدامات مقابله ای و ارائه آمار آنچه رخداده و یا خسارت‌های به وقوع پیوسته (خسارت مالی و جانی).
* فقدان آموزش‌های مستمر، مداوم و موثر در سطوح مختلف جامعه، چه در حوزه آموزش‌های عمومی برای مردم و پرسنل دستگاه‌های اجرایی و چه در حوزه
آموزش‌های تخصصی برای مدیران و پرسنل دستگاه‌های اجرایی و صنوف موثر و مرتبط با مدیریت بحران؛ آموزش‌ها عموماً غیر مستمر، سمبلیک و برای رفع تکلیف و یا جذب سریع منابع مالی پیش‌بینی شده است،البته بسیاری از مانورها نیز که باید شبیه سازی واقعیت‌ها باشد به همین نحو اجرا می‌شود.
* روزمره‌گی و عدم توجه به تحقیقات و تدوین و اجرای برنامه‌های عملیاتی در حوزه مدیریت بحران در سطوح مختلف کشوری (ملی، استانی و شهرستانی). عموماً از محققین، صاحب‌نظران و برنامه‌ریزان با تجربه کمتر استفاده شده و به همین دلیل با وجود پتانسیل‌های بالای منابع انسانی متخصص و مجرب در مناطق مختلف کشور، یا برنامه‌ای در بسیاری از حوزه‌های کاری مدیریت بحران وجود ندارد و یا اینکه قابلیت اجرایی و اثرگذاری ندارد.
* کم رنگ بودن نقش موثر مردم در مدیریت بحران و عدم حمایت از مردم جهت تحقق اهداف مدیریت بحران. شاید بتوان گفت هر کجا کمبودهای مدیریت بحران حس می‌شود، مردم مهم‌اند و باید وارد عمل شوند که حقاً مردم همیشه در صحنه حضور داشته و آبروهای از باد رفته را حفظ می کنند. تجارب جهانی نشان داده است، مدیریت بحران موثر مدیریت بحران جامعه محور است و در مدیریت بحران اقدامات مستمر و مشترک دولت و مردم با هم اثربخش‌تر است.
* عدم احساس مسؤولیت برخی دستگاه‌های اجرایی متولی امر، چه در حوزه حاکمیتی و چه در حوزه تخصصی، شاید در بسیاری موارد توجه به مدیریت جامع بحران اولویت آخر کاری آنها باشد و دستگاه‌های نظارتی نیز این مهم را عموماً خواسته یا ناخواسته فراموش می‌کنند.
پورمحمد خاطرنشان کرد: هرچند که در سال‌های اخیر اقداماتی در حوزه مدیریت بحران انجام شده است، ولی سوال اینجاست چقدر موثر بوده، چقدر از تلفات و خسارت‌ها در حوادث مشابه بعدی در همان منطقه و مناطق دیگر کاسته است، چقدر منابع عظیم کشور که می‌توانست صرف توسعه و آبادانی شود، صرف جبران خسارت‌ها و بازسازی‌ها شده است.
وی گفت: آیا قوانین مصوب کامل است یا اراده‌ای محکم برای اجرای آن وجود ندارد، برنامه‌های عملیاتی تک تک دستگاه‌های اجرایی عمومی و دولتی در سطوح مختلف ملی، استانی و شهرستانی در حوزه مدیریت بحران چیست و چقدر این برنامه‌ها اجرا شده و یا قابلیت اجرایی دارد، خلاًهای آموزشی حوزه مدیریت بحران کی پر خواهد شد.
وی همچنین اظهار کرد: مدیریت بحران جامعه محور که هم دولت در آن نقش دارد و هم مردم، یک شعار زیباست یا واقعا یک نیاز واقعی جامعه ما برای کاهش اثرات بحران، نظر مردم در مورد مدیریت بحران چیست، آیا ارزیابی موثری از عملکرد مدیریت بحران و اقدامات دستگاه‌های اجرایی توسط دستگاه‌های نظارتی و یا تیم‌های ترکیبی مردم و دولت صورت گرفته یا اینکه خود ارزیابی که همیشه بهترین هستیم، ملاک عمل است، جای جای ایران زمین محل وقوع حوادث و بحران‌های متعددی در گذشته بوده و تکرار آن در آینده انکار ناپذیر است، چقدر از افراد مجرب که از سرمایه‌های همین کشور تجربه کسب کرده‌اند در حال حاضر استفاده می شود و سوالاتی از این قبیل.
*شروع اقدامات موثر در حوزه مدیریت بحران از همین امروز نیز دیر نیست
این کارشناس یادآور شد: با توجه به جمیع جهات و نظر به حادثه‌خیزی کشور و حادثه خیزی استان مازندران، شروع اقدامات موثر در حوزه مدیریت بحران از همین امروز نیز دیر نیست و شاید فردایی بیاید که ما حسرت امروز را بخوریم، اگر اقدام موثری تا کنون توسط دستگاه‌های اجرایی و تک تک افراد موثر جامعه انجام شده است، باید گفت احسنت و قطعاً اثرش را در بحران‌های بعدی با کاهش خسارت‌ها و تلفات خواهیم دید و یا قبلاً دیده‌ایم و اگر هم ضعف‌ها و کاستی‌هایی وجود دارد، داشتن برنامه‌ای عملیاتی و اجرای آن برای رفع تدریجی موانع قطعاً از همین امروز مفید است.
این کارشناس گفت: هر چند که از دولت و مجلس انتظار می‌رود، حمایت‌های کافی و لازم برای اقدامات مرتبط با مدیریت بحران انجام داده و در تأمین و نظارت بر مصرف منابع مورد نیاز همت و اقدام موثرتری داشته باشند، به امید جامعه‌ای ایمن‌تر از حال، در جای جای این مملکت بزرگ در برابر حوادث و بحران‌های ناشی از آنها.
/۸۶۰۳۴/ج
