علت عدم ذکر نام ائمه در قرآن

ولادت باسعادت مولودکعبه امیرالمومنین حضرت علی (ع)وهفته گرامیداشت مقام معلم تبریک وتهنیت باد.

قرآن یک راه و روشی دارد و آن این است که در موضوعات همیشه میخواهد مطلب را به صورت اصل بیان کند نه به صورت فردی و شخصی و این خود مزیتی است در قرآن.

پیغمبر اکرم یا خدای تبارک و تعالی نمی خواست در این مسأله که بالأخره هوا و هوس ها دخالت می کند، مطلبی به این صورت طرح شود ،گو اینکه صورت طرح شده را هم اینها آمدند به صورت توجیه و اجتهاد و این حرفها گفتند که نه، مقصود پیغمبر چنین و چنان بوده است؛ یعنی اگر آیه ای هم به طور صریح در این خصوص وجود داشت، باز آن را توجیه می کردند.

پیغمبر (ص) در گفتار خودش به طور صریح گفت: «هذا عَلیُ مَولاهُ». دیگر از این صریحتر چه می خواهید؟! ولی خیلی فرق است میان گفتار پیغمبر بااین صراحت را زمین زدن و آیه قرآن را با وجود کمال صراحت اسمی در آن، همان روز اول بعد از وفات پیغمبر زمین زدن.

علما و مفسران دلایل گوناگونی بر عدم ذکر نام ائمه نوشته‏اند که مهم‏ترین دلیل آنان جلوگیری از تحریف است. در صدر اسلام دشمنان قسم خورده‏ای وجود داشتند که جریان مستقیم هدایت را عوض کردند و تاریخ را آن گونه وارونه ساختند که نیاز به گفتن آن نیست.

در چنین زمان پر مکر و آشوب و نیز کینه و حسادتی که نسبت به خاندان پیامبر(ص) روا می‏شد، چگونه می‏شد که نام مبارک ائمه اطهار در قرآن باشد و از تحریف و دست کاری به دور باشد؟ قرآنی که در آن روز هنوز جمع آوری نشده و هر قسمتی از آن در دست کسی بود؛این که خداوند وعده داده است که ما قرآن را از تحریفات مصون نگه می‌داریم، به گفته مفسران وحی، این امر راه کار می خواهد، یکی از راه کارهای آن این است که قرآن در امر سیاسی (به این معنا که بعد از پیامبر چه فردی قدرت سیاسی مسلمانان را به دست بگیرد) که از پتانسیل قدرتمندی بهره مند است،‌ با شفّافیّت وارد میدان کارزار نگردد؛ بلکه به گونه ای رهنمود دهد که حساسیّت جناح های سیاسی را برنیانگیزد و حکومت ها به تحریف قرآن رو نیاورند.

با توجه به علم خداوندی از حوادث و رویدادهای بعد از زمان پیامبر(ص) اگر در قرآن به امامت امام علی(ع) و یازده گوهر امامت از نسل آن حضرت با صراحت یاد می‌شد. مخالفان سیاسی این دوازده گوهر امامت به جای گفتن حسبنا کتاب الله می گفتند: ما قرآن را قبول نداریم، یا می گفتند: برخی از آیات قرآن تحریف شده است. و یا در پی مقابله بر می آمدند و می کوشیدند، تا اسم ها را تغییر دهند و به جای امامت امام علی(ع) امامت فلان فرد را مندرج می کردند، در چنین وضعیتی حکومت نه تنها پشتیبان حفظ قرآن نمی شد، بلکه یکی از عوامل بسیار مهم تحریف قرآن به شمار می آورد.

وانگهی در بعضی از آیات قرآن خصوصاً آیه پنجاه و پنج سوره مائده کنایه بسیار ظریفی نسبت به اعطای زکات و کمک به فقیر به وسیله امیرمؤمنان علی(ع) دارد. که این کنایه رساتر از تصریح است. می‏فرماید: ولی و صاحب اختیار شما خدا است و رسول و آنان که ایمان آورده‏اند ؛ که نماز می‏خوانند و در حال رکوع زکات می‏دهند. در این جا کنایه بسیار رساتر از تصریح است. مثلاً به عنوان میهمانی در اتاقی نشسته‏اید و صاحب خانه اگر بگوید هم اینک آقای فلانی با چنین اوصافی وارد خواهد شد و یا بگوید لحطاتی بعد شخصی به اینجا خواهند آمد که چنین است و چنان، کدام یک می‏تواند دارای مفاهیم مهم‏تر و معتبرتر باشد؟ آیا شما از عبارت دوم پی نخواهید که چنین شخصی حتماً باید خیلی مهم و عزیز باشد؟ در این آیه خداوند می‏توانست نام مبارک علی(ع) را به صراحت ببرد، ولی مطلب را در لفّافه و کنایه قرار داد، تا علاوه بر شیرینی مطلب، اهمیت آن نیز معلوم شود.همچنین هدف قرآن درمورد امامت حاصل شده است.

بسیاری ازمسلمات دینی در قرآن اصلا نامی ازآنها نیامده مانند رکعات نماز وطواف ۷ گانه دور خانه خدا وسائر جزئیات واحکام دیناز نظر علم معانی وبیان بلاغت ؛کنایه ابلغ من الصراحه است.
نظر قرآن در بیان کلیات مسائل است نه جزئیات .

خدا وعده داد قرآن را حفظ کند (نه از طریق معجزه) و حفظش به همین نزول کنایه ای بسیاری از امور است.

این روش قرآن مجید (عدم ذکر نام افراد) در مورد پیامبران علیهم السلام نیز اتفاق افتاده است. زیرا در قرآن مجید تنها نام ۲۶ نفر از پیامبران الهی آمده است و از دیگران نامی به میان نیامده است، ولی آیا چنین امری به این دلیل بوده که آنان پیامبر نبوده اند و یا در پیشگاه خداوند اهمیتی نداشته اند؟ هرگز

در اصل ضرورت و لزوم رهبری و امامت برای جامعه ی مسلمین شک و اختلافی بین مسلمانان نیست. یعنی همه ی مسلمانان عقیده دارند که جامعه مسلمان نیازمند حاکم و امام است. و این مطلب از قرآن نیز به خوبی استفاده می شود.

یوم ندعوا کل اناس بامامهم (اسراء/۷۱) از این آیه به دست می آید که هر جامعه انسانی امامی دارد که در روز قیامت فراخوانده می شود.

به هرحال این مسأله عقلی و عقلایی است که جامعه بدون مدیریت و رهبری از هم می پاشد.

کسی که به قرآن و نبوت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ایمان داشته باشد می داند که رهبر و حاکم جامعه ی اسلامی در زمان حیات آن حضرت خود ایشان بود و خداوند نیز در آیات بسیاری به اطاعت و تبیعیت از آن حضرت امر و تأکید کرده است.

از جمله این دو آیه:
قل اطیعوا الله و الرسول فان تولوا فان الله لا یحب الکافرین (آل عمران /۳۲)
و اطیعوا الله و رسوله ان کنتم مؤمنین (انفال / ۱)
شکی نیست که هر رهبر و حاکم خیر اندیشی باید برای تداوم رهبری و اداره ی جامعه پس از خود نیز تدبیری بیاندیشد.

تدبیر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله چه بود؟

آیا جامعه را به حال خود رها کرد و یا جانشینی برای خود تعیین فرمود؟
آیا خود قرآن برای رهبری مسلمانان پس از پیامبر صلی الله علیه و آله چه برنامه ای ارائه داده است؟
آیا خداوند نیز مردم را پس از آن پیامبر خود رها کرده است؟
آیا برای مؤمن این حرف قابل پذیرش است؟

نتیجه گیری

به طور خلاصه می¬توان گفت علت عدم ذکر نام ائمه علیهم السلام در قرآن، ممکن است بخاطر موارد زیر باشد:
1- مبنا و روش قرآن این است که مسائل را به صورت اصول کلی بیان می¬کند و حتی الامکان وارد جزئیات نمی¬شود. این خود بنابر مصالح و حکمت¬هایی نظیر جلوگیری از لجاجت¬ها و عصبیت¬ها و امور دیگر است.

۲- خداوند متعال نمی¬خواسته است در چنین مساله¬ای که بالاخره هوی و هوس¬ها دخالت می-کند، مطلب به صورت صریح ذکر شود، چرا که ممکن بود با توجیه و بهانه¬هایی برای دستیابی به برخی مقاصد، حرمت کلام الهی شکسته شود، چنانچه این امر در مورد سخنان صریح پیامبر «ص» اتفاق افتاده است.

۳- این روش قرآن مجید (عدم ذکر نام افراد) در مورد پیامبران علیهم السلام نیز اتفاق افتاده است. زیرا در قرآن مجید تنها نام ۲۶ نفر از پیامبران الهی آمده است و از دیگران نامی به میان نیامده است، ولی آیا چنین امری به این دلیل بوده که آنان پیامبر نبوده¬اند و یا در پیشگاه خداوند اهمیتی نداشته¬اند؟ هرگز.

۴- قرآن کریم، بعد از پیامبر اکرم «ص» درباره هیچ کس به اندازه حضرت علی علیه السلام سخن نگفته است. آیات زیادی که همه مفسرین از شیعه و سنی، اتفاق نظر دارند که شأن نزول آن حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام بوده است، در جای جای قرآن به چشم می¬خورد. اگر چه در این آیات صریحاً نام آن حضرت ذکر نشده است، اما روایات تصریح کرده که منظور آیه آن حضرت بوده است. ما در اینجا تنها چند آیه را ذکر می¬کنیم:
الف- «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ»[۱]یعنی: سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‏اند؛ همانها که نماز را برپا می‏دارند، و در حال رکوع، زکات می‏دهند.
ب- «فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَی الْکاذِبینَ». یعنی: هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.[۲]
ج- «وَ یَقُولُ الَّذینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ کَفی‏ بِاللّهِ شَهیدًا بَیْنی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ» یعنی: آنها که کافر شدند می‏گویند: «تو پیامبر نیستی!» بگو: «کافی است که خداوند، و کسی که علم کتاب (و آگاهی بر قرآن) نزد اوست، میان من و شما گواه باشند![۳]
د- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی اْلأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی شَیْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً» یعنی: ای کسانی که ایمان آورده‏اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر [= اوصیای پیامبر] را! و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آنها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (کار) برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.[۴]

روایات و اقوالی که در کتاب¬های اهل سنت در بیان شأن نزول این آیات و دهها آیه دیگر است، همگی اتفاق دارند که منظور این آیات، حضرت علی علیه السلام و فرزندان او بوده¬اند و این روایات آن قدر زیادند که ذکر آنها در اینجا به طول می¬انجامد ولی شما می¬توانید در ذیل همین آیات، به کتب تفسیری اهل تسنن و اهل تشیع مراجعه فرمائید.

[۱] -سوره مائده، آیه ۵۵- ترجمه مکارم شیرازی.
[۲] -سوره آل عمران، آیه ۶۱- ترجمه مکارم شیرازی.
[۳] -سوره رعد، آیه ۴۳- ترجمه مکارم شیرازی.
[۴] -سوره نساء، آیه ۵۹- ترجمه مکارم شیرازی.