زلزله‌خیزی مازندران و ضرورت آمادگی برای زلزله بزرگ
به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از فارس ، امروزه زلزله در کنار روند رو به رشد زندگی بشر، گسترده‌ترین نگرانی او تلقی می‌شود.
انسانی که به سوی جامعه‌ای پیشرفته و مترقی حرکت می‌کند، به یک‌باره با یک زلزله مهیب دگرگون شده و علاوه بر مشکلات فراوان برای او و دیگران، رسیدن به کمال مادی زندگی او متوقف یا کند می‌شود.
زلزله به‌دلیل چند خصوصیت بارز از جمله عدم پیش‌بینی وقوع آن به‌صورت دقیق و علمی تا به امروز از نظر زمان، مکان و بزرگی نسبت به سایر بحران‌ها، مدت زمان کوتاه وقوع و اثرگذاری آن (غافل‌گیری انسان) که اجازه کوچک‌ترین اقدامی را از بشر می‌گیرد، قدرت تخریب بسیار زیاد در زلزله‌های بزرگ که معادل ده‌ها و گاهی صدها بمب اتمی است و اثرات فراوان بر جان، مال و محیط زندگی انسان در زلزله‌های بزرگ و مختل شدن روند عادی زندگی از اهمیت خاصی برخوردار است.
زلزله بارها و بارها تجربه می‌شود، ولی برای بار دیگر هم غافلگیرانه می‌آید و در خاطره انسان‌ها اثراتی با شدت به مراتب قوی‌تری نسبت به قبل ثبت می‌کند.
برخی نوعی ترس همراه با انتظار را در برابر آن تجربه می‌کنند و برخی نیز از آن درس گرفته و نوعی آمادگی و توان مهار تخریب‌ها و کاهش تلفات انسانی ناشی از آن را پیشاپیش تدارک می‌بینند. در هر حال، زمین هر از چند گاهی می‌لرزد، تا ساز و کارهای تنظیم طبیعی خود را سامان بخشد.
زلزله خواهد آمد کی، کجا و با چه بزرگی، از نظر علمی فعلاً مشخص نیست. تجربه نشان داده است که زمانی خواهد آمد که ما آن را فراموش کرده‌ایم!!!!. حال چه باید کرد، بنشینیم و منتظر گردش روزگار و وقوع مجدد آن در آینده باشیم و خودمان را به بی‌خیالی بزنیم؟!!! یا آمادگی و تدارک در برابر کاهش اثرات آن، بر تک تک ما، چه دولت و چه مردم، واجب است؟
پهنه ایران زمین، در بخش میانی کمربند کوهزائی و لرزه‌خیز آلپ – هیمالیا، یکی از لرزه‌خیزترین مناطق جهان به شمار می‌رود، در زمین ساخت صفحه‌ای، از جنوب کشور صفحه (ورقه) عربستان با راستای شمالی و با آهنگی میان 30 تا 40 میلی‌متر در سال، به سوی صفحه اوراسیا در شمال کشور در حرکت است.
نتیجه این نزدیک شدن (هم‌گرائی)، کوتاه شدگی پوسته ایران زمین، ایجاد رشته کوه‌های زاگرس (در غرب و جنوب غربی)، البرز (در شمال)، فرونشست و چین خوردگی‌های متعدد، ایجاد گسل‌های فراوان در جای جای این مملکت پهناور و رویداد زمین لرزه‌های به نسبت فراوان در فلات ایران زمین است که شاید بتوان گفت ایران یکی از مستعدترین کشورهای لرزه‌خیز جهان است.
از نظر لرزه‌خیزی، پهنه البرز- آذربایجان (به‌عنوان یکی از پهنه‌های لرزه‌خیز ایران بوده که منطقه وسیعی از کوه‌های بینالود در شرق، تا آذربایجان در غرب را در برمی‌گیرد) که استان مازندران و سایر استان‌های شمالی در آن قرار دارد، دارای الگوی لرزه‌خیزی ناپیوسته با نبود لرزه‌ای درازمدت است که این نبود هر از چند گاهی با وقوع زلزله‌های بزرگ پر می‌شود.
فرونشست کف دریای خزر و رشته‌کوه‌های جوان و به شدت خرد شده البرز، رسوبات آب‌رفتی حاشیه جنوبی خزر موجب شده تا استان مازندران از نظر تکتونیکی، زمین‌شناسی و لرزه زمین‌ساختی دارای موقعیت خاص بوده و گسل‌های فراوانی را به خود اختصاص دهد.
وجود گسل‌های جنبا در محدوده استان که عموماً از نوع گسلش راندگی و همچنین امتداد لغز با آهنگ کرنشی پائین است و تغییر شکل بلوک جنوبی دریای خزر که همانند پوسته اقیانوسی عمل می‌کند، لرزه‌خیزی استان را تقویت می‌کند؛ به گونه‌ای که اکثر مناطق استان مازندران بر روی گسل یا حاشیه آن و در فاصله‌ای نه چندان دور از آن قرار دارد.
استان مازندران که همواره در طول تاریخ دچار تغییرات زمین‌شناسی و تکتونیکی فراوانی شده است، با وجود دو گسل اصلی و فعال لرزه‌خیز، البرز (در بخش شمالی ارتفاعات البرز و جنوب استان) و خزر (در جنوب استان و در بسیاری از مناطق تقریباً در مرز کوه و دشت) و چندین گسل فرعی و فعال (مثل گسل‌های بادله، فریم، له له بند، اوریم، بایجان، سیاه‌بیشه، کوشکک، جواهردشت و…) و سایر شکستگی‌های کوچک و بزرگی که گاها” پنهان و نهفته هستند، هر از چند گاهی شاهد بروز زلزله‌های کم و بیش بزرگی بوده که اثرات مخرب آن در گذشته همواره مشکلات فراوانی را برای مردم این دیار به همراه داشته است.
تاریخچه زمین لرزه‌های استان نشان می‌دهد که عموماً، عمق کانونی زمین لرزه‌ها کمتر از 35 کیلومتر(یعنی در ردیف زلزله‌های کم عمق) بوده و حوادث دیگری (با منشا زلزله) همچون زمین لغزش، ریزش کوه و سنگ، روان‌گرائی و … را نیز با خود به همراه داشته است.
آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که در 100 سال گذشته بیش از 200 زمینلرزه بزرگ‌تر از 4 ریشتر در مازندران به وقوع پیوسته که برخی از زلزله‌های تاریخی و مهیب آن باعث بروز خسارت‌ها و تلفات فراوان نیز شده است، (تصویر زیر آمار زمین لرزه‌های رخ‌داده در استان مازندران و استان‌های تهران و البرز را از سال 1278 تا پایان آبان ماه 1396 که توسط مرکز لرزه‌نگاری کشوری
مشخص نیست زلزله بزرگ بعدی چه زمانی خواهد آمد؟ هر چند که همین الان نیز شاهد زلزله‌های خفیف فراوانی در سطح استان هستیم که تنها دستگاه‌های لرزه‌نگار مؤسسه ژئوفیزیک در حال ثبت آنها هستند و ما آنها را حس نمی‌کنیم.، یک ضرب‌المثل ژاپنی می‌گوید: “زلزله زمانی می‌آید که تو آن را فراموش کرده‌ای”.
حال چه باید کرد؟ منتظر باشیم تا زلزله بیاید و پس از وقوع هر زلزله یک سری اقداماتی را انجام دهیم تا وضع جامعه به تدریج به حالت عادی برگردد و سپس آن را فراموش کنیم؟ یا نیاز است این موضوع را جدی گرفته و از همین الان که آن هم دیر نیست، به مرور یک‌سری اقدامات پیوسته و مداوم و نه مقطعی و گذرا را انجام دهیم، تا در آینده با وقوع یک زلزله مهیب احتمالی در استان شاهد حداقل خسارت‌ها و تلفات و اثرات ناگوار ناشی از آن باشیم.
ایجاد محیطی ایمن در برابر زلزله و آمادگی لازم در برابر آن وظیفه تک تک افراد جامعه است، این وظیفه مهم به تنهایی در توان دولت نیست، نیاز به حضور و همراهی بیشتر مردم و دولت در کنار هم است.
باید این احساس وظیفه مهم و اساسی در تمام بخش‌های جامعه، چه دستگاه‌های دولتی و عمومی، چه بخش خصوصی و چه تک تک افراد جامعه نمایان باشد و اقداماتی موثر توسط هر کدام از ما و آن هم در حد و اندازه خودمان صورت گیرد، نگران مقدار آن نباشیم، نگران سکوت و بی‌تفاوتی در برابر این وظیفه مهم باید باشیم؛ زیرا کوچک‌ترین اقدام مفید توسط هر کدام از ما در زمان حال، بیشترین اثرگذاری و فایده را در حین زلزله به همراه خواهد داشت.
برخی اقدامات که نیاز است در سطح استان برای آمادگی بیشتر و مواجهه بهتر در برابر زلزله انجام شود، به اختصار به شرح مطالب زیر آورده می‌شود؛
شناخت بیشتر زلزله‌خیزی استان از طریق مطالعه و رصد دقیق تر زمین لرزه‌های استان (به‌ویژه خرد لرزه‌ها) توسط مراکز علمی و تحقیقاتی (هم اکنون مؤسسه ژئوفیزیک در استان دارای شبکه محلی لرزه‌نگاری با 6 ایستگاه لرزه نگاری پیشرفته است و در حال رصد زمین لرزه‌های استان است که نیاز به تقویت و توسعه دارد)، بازخوانی و بازنگری نقشه‌ها و طرح‌های پهنه بندی و ریز پهنه‌بندی خطر زلزله استان، با دقت بیشتر و کاربردی‌تر و نیز تهیه طرح‌های جامع ریز پهنه‌بندی و مدیریت بحران شهرها و روستاهای استان (در مقیاسی کاربردی و نه تدوین گزارشی کتابخانه‌ای بلکه ارائه پیشنهاداتی کاربردی).
نظارت و احساس مسؤولیت متولیان امر در اجرای هر چه بهتر و بیشتر آئین‌نامه 2800 در تمامی فعالیت‌های عمرانی: چه نقشه‌های زیبائی که خوب رسم می‌شود و خوب مهر می‌خورد، ولی درست اجرا نمی‌شود. ایراد کجاست؟ بی پولی، عدم نظارت، یا عدم اجرای درست آن؟ ضوابط قانونی وجود دارد، متأسفانه در اجرای آن و نظارت بر اجرای آن ضعف داریم.
ساختمان‌های و بناهای قدیمی غیراستاندارد ساخته شده است، ساختمان‌های و ابنیه نوساز چطور؟ در جریان کارهای عمرانی استان، اجرا و نظارت درست و دقیق حلقه مفقوده عملیات عمرانی در سطح استان است. این کار عمرانی در یک منزل مسکونی در شهر یا روستا باشد، یا یک پل و یا یک سازه مهم و حیاتی فرقی ندارد همه در چرخه بحران دخیل هستند.
آموزش و فرهنگ‌سازی باید تقویت شود؛ آموزش‌های‌های فعلی در مورد آمادگی در برابر زلزله مستمر و مداوم نیست، بلکه مقطعی و گذرا است. چقدر و تا چه حدی عموم مردم و نیروهای سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی آموزش دیده‌اند و آماده هستند؟ یک مانور در سال؟ یک دوره در سال و آن هم برای گرفتن و تمدید مجوز یا امتیاز خاص؟ یک بار در سال برای رفع تکلیف؟ آموزش و فرهنگ‌سازی برای ایجاد جامعه امن و آمادگی بیشتر باید تقویت شود.
نیاز است زیر ساخت‌های استان تقویت شود، در حوزه خدماتی و امدادی زیرساخت‌های استان کافی نبوده و در برخی موارد وضعیت مطلوبی را ندارد، شاید بتوان گفت با وجود دارا بودن نیروهای با تجربه و توانمند در این حوزه، زیرساخت‌های استان کافی و پاسخگوی زمان‌های بحرانی نیست. باید به‌تدریج هم فضاها و هم تجهیزات در این بخش تقویت شود.
در یک کلام، اگر بخواهیم جمع‌بندی کنیم، چند سؤال از خودمان بپرسیم و اگر توانستیم با هم و هر کدام یک یا چند پاسخ درست برای یکی از آنها داشته باشیم، حتماً استانی ایمن در برابر زلزله خواهیم داشت و در صورت وقوع زلزله بزرگ، آمادگی لازم را داشته و کمترین تلفات و خسارت را خواهیم داشت.
اگر همین الان زلزله بیاید چقدر آمادگی داریم (شهروندی که در منزل یا محل کار خودش است و یا شما که در محل کار خود هستید و یا متولی امور مرتبط هستید)، چقدر آموزش دیده‌ایم، چقدر تمرین و مانور واقعی داشته‌ایم، چقدر در ساخت منزل خود دقت کرده‌ایم، چقدر به عنوان ناظر وظیفه خودمان را درست انجام داده‌ایم، چقدر برای ساخت یک مکان مناسب و ایمن همت داشته‌ایم، آیا پاسخگوی پرسش‌های دیگران در برابر اقداماتی که می‌توانستیم انجام دهیم و ندادیم در آینده خواهیم بود، آیا به‌عنوان مسؤول وظیفه خود را خوب انجام داده‌ایم، آیا به‌عنوان مهندس وظیفه‌شناس بوده‌ایم، ساختیم و فروختیم و رفتیم، یا ساختیم اگر خودمان بخواهیم استفاده کنیم نگران نباشیم، آیا میزان اقدامات مجموعه استان (اقدامات دولتی و مردمی) برای پیشگیری و آمادگی در برابر زلزله بزرگ احتمالی و چندین سؤال بی‌پاسخ دیگر کافی است. پس هر کدام از ما ضروری است از همین امروز با وظیفه‌شناسی و احساس مسؤولیت بیشتر و آن هم برای حفظ جان و مال خود و اطرافیان خودمان در آینده، با انجام اقداماتی موثر هر چند کوچک در این زمان، این دغدغه‌ها را کاهش دهیم.
این مطلب نه زیر سؤال بردن عزیزی و یا مسؤول و دستگاهی است، نه زیر سؤال بردن شهروندی (روستائی و یا شهری)، بلکه “آهی” است که پس از هر زلزله بزرگ در کشور می‌کشیم و در واقع مروری بر واقعیت‌ها و دغدغه‌های استان و کشور لرزه‌خیزی همچون ایران است.
امیدواریم شرمنده اشک‌های مردم در آینده نباشیم، هر چند که همه ما واقف هستیم، توانمندی متولیان امر و نیروهای خدوم دستگاه‌های اجرایی در حوزه خدمات و امداد و نجات تا کنون کم نبوده است، ولی این توان بی‌شک زمانی تقویت خواهد شد که ما خودمان را برای برخورد با یک زلزله بزرگ، مهیاتر از گذشته کنیم و سربلند باشیم.
