در پی انتشار بحران آب در منطقه در پایگاه خبری چهاردانگه نیوز داریوش کشاورز محقق استان فارس مقاله خود را پیرامون حل بحران آب برای پایگاه خبری چهاردانگه نیوز ارسال نمود
”حل بحران آب”
اختصاصی چهاردانگه نیوز : بشر قرنها بدون تکنولوژی و انرژیهای نفت، برق، گاز، مخابرات و … می زیسته است. اما هیچ زمان بدون آب قادر به زندگی نبوده و نخواهد بود. آب، مایه حیات است؛ پس نبود آن فاجعه ای عظیم به همراه دارد.
این مقاله سعی بر آن دارد از آنجا که بحران آب یک معظل بزرگ و کلیدی و بسیار مهم در بخش های وسیعی از کشور ما می باشد به یادآوری چند نکته تاثیرگذار بر کم کردن و حل این بحران اشاره نماید. همان طور که می دانیم کشور ما در کمربند کم آب و کم بارش کره زمین قرار گرفته است و همین موضوع و عدم مدیریت صحیح مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی در طول سالیان گذشته به گسترده تر شدن این معظل دامن زده است که با فرایند پیش آمده و خشک شدن سفره های آب زیرزمینی می طلبد سریع تر نسبت به مدیریت و رعایت کردن نکات حل این بحران توجه نماییم. همانا با این بحران در آینده ای نه چندان دور شاهد معضلات بیشتر و تاثیرگذارتر در بخش های مختلف به خصوص بخش کشاورزی خواهیم بود.
در ادامه برای رعایت بیشتر مصرف آب به نکاتی تاثیر گذار می پردازیم و از آنجا که درصد بیشتری از مصرف آب، در بخش کشاورزی است می طلبد که ابتدا این بخش را تحت بررسی قرار دهیم. در طی تجربه هایی که اینجانب داشته ام، به نکاتی دست یافته ام که کمتر عنوان شده و جا دارد در این مقال به آنها اشاره نمایم.
الف: “مصرف آب در بخش کشاورزی”
۱- آبیاری اضافه و چند باره توسط کشاورزان: بسیار مشاهده می گردد که محصول کاشته شده بعنوان مثال ۱۵ روز قبل آبیاری شده است و حدود ۱۵ روز بعد نیاز به آبیاری مجدد دارد؛ اما برخی از کشاورزان به دلایل گوناگون از جمله کم اطلاعی از نحوه صحیح و به موقع آبیاری یا فرض بر این که اگر محصول آب بیشتری مصرف کند بازدهی و کیفیت بیشتری خواهد داشت، اقدام به آبیاری زود هنگام می کنند. مثلا ۵ روز زودتر اقدام به آبیاری می کنند و این فرایند در طول دوران کاشت تا برداشت، چندین بار تکرار می گردد و ممکن است محصول یک یا چند آبیاری مازاد شود. ( البته این فرایند نسبت به موقعیت جغرافیایی و نوع محصول، متغیر می باشد).
۲- به هدر رفتن آب (پلت و خل) در هنگام آبیاری: ریزش آب به زمین ها و کانال های مجاور به دلایل گوناگون از جمله ( به دلیل سرکشی و کنترل نکردن آبیار و یا سنگین بودن آب هنگام آبیاری)؛ همچنین عدم مرزبندی درست زمین (به دلیل کاهلی و خطای انسانی، کمبود امکانات و ابزار آلات کشاورزی لازم، خاک سست و… ).
۳- ماندن زیاد و طولانی مدت آب بر روی زمین: این مورد هم بسیار دیده می شود که محصولی به روش های مختلف آبیاری (سنتی و مدرن، قطره ای، بارانی و …) آبیاری شده است و محصول کاملاً سیراب شده اما به دلایلی از جمله «بهتر شدن کمیت و کیفیت محصول با آبیاری بیشتر، و یا سهل انگاری» آب از روی محصول قطع نشده و گاه ساعت ها آب بر روی زمین مانده و پخش شده است.
۴- طولانی بودن مسیرهای آبرسانی به زمین: در بخش های زیادی از سرزمینمان متاسفانه هنوز روش رساندن آب به زمین به روش های سنتی و قدیمی جوی های خاکی می باشد که آب بسیاری در آن هدر می رود.
۵- خراب بودن دریچه های آب در کانال های آبرسانی: بسیاری از دریچه ها در کانال های آب یا از اول درست طراحی و ساخته نشده و یا بعد از چند سال خراب و فرسوده شده است که باعث گذشتن آب از آن می شود و آب به زمین های لم یزرع و بی نیاز به آبیاری و یا کانال های دیگر وارد می شود که باعث هدر رفت بسیار زیاد آب می شود.
۶ – آبیاری در ساعات گرم روز: جدای از موارد غیر قابل اجتناب، در بسیاری موارد امکان آبیاری در ساعات عصر تا صبحگاهان، امکان پذیر است اما متاسفانه بسیاری از کشاورزان در ساعات گرم روز اقدام به آبیاری می نمایند که به دلیل تشنه و گرم بودن زمین و محصول به ویژه در فصل تابستان و مناطق گرمسیری منجر به آب بری بیشتر و تبخیر بیشتر آب می شود.
۷- کم کاری نیروی انسانی جهت نظارت مداوم ابزار آلات آبیاری و آبرسانی (عدم ترکیدگی و سوراخ بودن لوله، خراب شدن آبپاش، دریچه و …) در طول ساعات آبیاری.
۸- روی آوردن به کشت جایگزین و آبیاری های نوین و حفر چاه های بی رویه، موضوعی است که راجع به آن بسیار بحث و گفتگو شده است که در اینجا از بررسی آن صرف نظر می نمایم.
این موارد از عمده ترین موارد مصرف زیاد آب در بخش کشاورزی بود که راهکارهای آن نیز کاملاً مشخص و شناخته شده است و نیاز چندانی به توضیح اضافه ندارد.
ب: “مصرف آب در بخش های شهری و خانگی
عوامل گوناگونی نیز بر مصرف بیشتر آب در بخش های شهری و خانگی تاثیر گذار است که به بررسی آنها می پردازیم:
۱- لوله کشی های پوسیده: بسیاری از لوله کشی های آب در شهرهای کشور به دلیل پوسیدگی می ترکد و به ویژه در روزهای تعطیل، ساعات زیادی آب هدر می رود و اقدام سریعی جهت درست شدن آن و تعویض لوله های پوسیده نمی گردد.
۲- ترددهای اضافه و بی مورد (که به علل و راهکارهای آن در مقاله دیگری با همین عنوان پرداخته شده است): هنگامی که مراجعات و ترددهای بی مورد در سطح کشور زیاد باشد، نیاز بیشتری به مصرف آب جهت شرب افراد، شستشوی پوشاک و خودرو، استحمام وجوش آوردن های خودروها به وجود می آید. وقتی که به جلوگیری از هدر رفتن آب هنگام مسواک زدن یا وضو گرفتن تاکید و سفارش می شود چطور می توان از موارد فوق چشم پوشی کرد؟!
۳- عدم فرهنگ سازی مصرف آب در مصارف خانگی: در موارد زیادی افراد با حمام رفتن های طولانی مدت و مکرر، مصرف بی رویه آب هنگام شستشوی خودرو، ظروف و پوشاک و … آب بسیاری مصرف می کنند.
۴- بکارگیری شیرآلات و ابزارآلات نوین صنعت آب که کاهش چشمگیری در مصرف آب دارد
۵- بی دقتی، عدم بررسی کارشناسانه و نداشتن مهارت لازم جهت کار با ماشین آلات زمان انجام امور عمرانی در سطح مناطق و شهرها که به پارگی و ترکیدگی لوله کشی های آب می انجامد و گاه ساعتها آب به هدر می رود.
ج: “مصرف بی رویه آب در بخش های صنعتی”
در بسیاری از موارد در بخش های صنعتی نیز آب زیادی به دلایل گوناگون مصرف و هدر می رود.
۱- عایق بندی نکردن و عدم نوسازی برخی از دستگاه هایی که با آب کار می کنند، در حالی که می توان در مواردی ماشین آلاتی با مصرف آب کمتر و یا حتی بدون نیاز به آب را جایگزین کرد.
۲- عدم تعهد انسانی نسبت به پیشگیری از هدر رفتن آب: در بسیاری موارد، در بخش صنعتی نیز ساعت ها آب باز است و به جوی ها می ریزد و هدر می رود و هیچ کس اقدامی نمی نماید.
د: “توسعه صنایع پاک”
بخش کشاورزی از پر مصرف ترین بخش ها در زمینه آب در کشور و جهان می باشد. منافع کوتاه مدت کشاورزان می طلبد که کشت محصول نمایند و از راه درآمد آن گذران روزگار نمایند؛ اما اگر با این فرایند پیش رویم در بلند مدت به دلیل کم آبی و خشک شدن سفره های آب زیرزمینی منافع دلخواه کوتاه مدت و بلند مدت تامین نخواهد شد. پس ضروری است که اکنون به منافع بلند مدت بیندیشیم و کار کشت و کشاورزی را مدیریت بیشتری نماییم و دفعات کشت در یک زمین را به منظور کاهش مصرف آب، کم کنیم.
اما از آنجا که کشاورزان نیز نیاز به کسب درآمد و گذران زندگی دارند می بایست در یک فرایند برنامه ریزی شده چند ساله بخشی از فعالان کشاورزی را به مرور در بخش های دیگر به کار گیرند و بهتر است این فعالیت در بخش صنایع پاک و کم آب بر باشد (از جمله: صنعت گردشگری و توریسم، فروش و بازاریابی جهانی صنایع دستی، قالی، منبت کاری و … ) که از طریق آن اقتصاد جامعه و مردم تامین شود و منافع بلند مدتمان نیز دستخوش زوال نگردد.
رعایت نشدن موارد یاد شده علاوه بر این که به بحران آب به شدت دامن می زند به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز زیان می رساند. عنوان نمودن تمام نکات پیرامون آب در این مقال نمی گنجد و نیاز به ساعت ها تحلیل و بررسی کارشناسان این حوزه دارد.
و اما بهترین راه حل بحران آب، مصرف بهینه و مدیریت صحیح آن است که با آموزش و آگاهی می توان به آن دست یافت. شاید گفته شود که برخی از این هدر رفتن ها ناچیز و قابل چشم پوشی می باشد… اما به یاد داشته باشیم که در نگاه کلی و کلان، حجم قابل توجهی از آب هدر خواهد رفت و باید گفت: “قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود”
نویسنده: داریوش کشاورز
