تشریح علت رخ دادن بزرگترین زمین لغزش کشور در مازندران

بهترین عمل ممکن در این امر تهیه نقشه پهنه‌بندی خطر زمین لغزش در مقیاس‌های ملی، منطقه‌ای و محلی است تا با بهره‌گیری از آن بتوان مناطق حساس را شناسایی و جلوی بسیاری از خسارات را قبل از وقوع هر گونه حادثه گرفت.

رانش زمین در گلندرود نور بزرگترین زمین لغزش در کشور است

سید رمضان موسوی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص وقوع زمین لغزش‌های بزرگ در مازندران و منطقه آب پری رویان شهرستان نور در ۱۹ اسفندماه ۹۸ اظهار کرد: در دنیا هر ساله بیش از ۳۰ نوع بلایای طبیعی، به اشکال مختلف رخ می‌دهد و در ایران نیز سالانه بیش از ۲۰ نوع مخاطرات طبیعی رخ داده که از بین آن‌ها می‌توان زمین لرزه و زمین لغزش را از مهمترین مخاطرات نام برد.

وی با بیان اینکه سالانه بیش از صدها پدیده رانشی بزرگ و کوچک به اشکال مختلف در سراسر ایران رخ می‌دهد، تصریح کرد: استان‌های شمالی به ویژه مازندران، با توجه به شرایط خاص زمین شناسی، ژئومورفولوژی، اقلیمی، آب‌های زیرزمینی، سرعت تغییرات کاربری اراضی شاهد وقوع رانش‌های متنوع و فراوان همراه با خسارات مالی، جانی و فرسایش شدید خاک است.

عضو هیئت علمی گروه خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرد: کشور ایران پس از سپری کردن یک دوره طولانی (بیش از ۶۰ سال) خشکسالی، طی چند سال اخیر به ویژه در سال‌های ۹۷ و ۹۸ با وقوع بارش‌های سنگین و متفاوت سبب وقوع مخاطرات مختلف نظیر سیلاب‌ها و رانش‌های متعدد در سراسر کشور شده است.

عدم توجه به وضعیت زمین شناسی از دلایل عمده رانش زمین

موسوی افزود: تغییر بارش‌های طولانی ۶۰ تا ۷۰ ساعته سنگین، تغییرات کاربری اراضی وسیع عرصه‌های منابع طبیعی و ملی در چند دهه گذشته و وضعیت ویژه زمین شناسی، ژئومورفولوژیکی، خاک شناسی ایران و عدم توجه و صرف هزینه‌های ضروری حفاظت خاک و آب بویژه در استان مازندران از دلایل عمده و مهم وقوع رانش‌های خطرناک زمین است.

این دکتری زمین شناسی و تکنولوژی ماهوره‌ای با اشاره به اینکه در سال ۹۸  بیش از ۴۰۰ نقطه از استان زرخیز مازندران دچار مخاطره رانش با مقیاس‌های بزرگ، کوچک، عمیق و سطحی رخ داده است که با خسارات سنگین همراه بوده‌اند، گفت: روستاها، مناطق مسکونی، راه‌ها و جاده‌های ارتباطی، تاسیسات، کارخانه‌ها، دکل‌های فشار قوی انتقال نیرو و بسیاری از نقاط مختلف عرصه‌های جنگلی و مرتعی، باغات کشاورزی، دست خوش زمین لغزش قرار گرفتند که متاسفانه با ادامه بارش‌ها و رحمات الهی در سال‌ها و ماه‌های آینده بر تعداد این رانش‌ها افزوده می‌شود.

موسوی بیان کرد: بارش‌های شدید دوسال گذشته تاکنون سبب شد عرصه‌ها، سنگ‌ها، مخازن زیر زمینی، دامنه‌ها، خاک‌ها از آب اشباع شوند و نیز به جهت ادامه دست اندازی‌های متعدد به منابع ملی و طبیعی، تصرفات و دخالت‌های شدید در تغییرات کاربری اراضی عرصه‌ها شاهد افزایش وقوع رانش‌های بسیار وسیع مشابه رانش زمین منطقه “اسپی او گلندرود رویان” خواهیم بود.

این زمین شناس ادامه داد: رانش زمین در گلندرود رویان نور که طی روزهای ۱۸، ۱۹ و ۲۰ اسفند رخ داد، یکی از بزرگترین زمین لغزش‌های مازندران و کشور در نوع خود است و خسارات سنگینی را به همراه داشت.

عضو هیئت علمی گروه خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اظهار کرد: بیش از ۷۰ هکتار از مناطق مسکونی، جنگلی و جاده‌ای را با بیش از ۸۰ درصد تحت تاثیر شدید رانشی و جابه جایی قرار داده است.

موسوی ادامه داد: این عرصه رانشی که دارای سابقه رانش و ناپایداری چند ده ساله بوده است درصورت مطالعه تخصصی و دقیق در گذشته و اجرای نسخه‌های تثبیت، ما شاهد چنین خسارات سنگین و عظیم میلیاردی از زیباترین عرصه ملی و مسکونی نبودیم.

وی علت این رانش را با مطالعات میدانی، زمین شناسی و با استفاده از امکانات فناوری نوین سنجش از راه دور و (جی آی اس) از این عرصه رانشی چنین برشمرد و افزود: اشباع شدن آب‌های زیر زمینی و خاک این منطقه و عدم اجرای نسخه‌های زهکشی‌های تحت الارضی و سطح الارض مناسب، با توجه به تجربه وقوع چندین مرحله رانشی در این منطقه از ده‌ها سال گذشته تاکنون و بارش‌های سنگین سال‌های اخیر، سبب گسیختگی سطوح و شکستگی مختلف و جابه جایی و آشفتگی و درهم ریختگی عرصه وسیع رانشی شده است.

عضو هیئت علمی گروه خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به اینکه این عرصه از لحاظ زمین شناسی در محدوده سازند تخریبی و فرسایشی شمشک از دوره زمین شناسی ژوراسیک از دوران دوم زمین شناسی است، گفت: یک توده خاکی و فرسوده شده حساس و لغزنده که بر روی دامنه کوه آهکی کارستی از دوران دوم زمین شناسی و انباشته از آب زیرزمینی و مظاهر چشمه‌های مختلف و خروج آب زیرزمینی در بالا دست این منطقه و عدم هدایت و مهار آب فراوان زیرزمینی این چشمه‌ها سبب وقوع چنین خسارت سنگینی شده است.

موسوی با بیان اینکه مشابه این نقطه درمازندران تعدادش بیش از چند صد مورد دیگر است، یادآورشد: مسئولین و مدیران ذی‌ربط باید به کمک اساتید و متخصصین زمین شناسی استان و کشور، با یک برنامه‌ریزی دقیق پژوهشی، نسخه‌های کاربردی تثبیت عرصه‌های ناپایدار و مستعد رانشی را با هزینه بسیار پایین قبل از وقوع به انجام برسانند.

وی تصریح کرد: درغیراین صورت به زودی علاوه بر از دست دادن خاک و سرمایه ملی و مردمی شاهد خسارت سنگین چند صد میلیارد تومانی در مناطق دیگر بهشتی مازندران و کشور خواهیم بود.

عضو هیئت علمی گروه خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری گفت: در دنیا برای پیشگیری از وقوع چنین مخاطرات مدت‌هاست که راهکارهای علمی،  تخصصی و فنی مشخصی را اعمال و کنترل می‌کنند.

ضرورت مدیریت قبل از وقوع حادثه

صدرالدین متولی عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: امروزه زمین لغزش‌ها به عنوان یک تهدید جدی برای اکوسیستم های خشکی و ساکنان آن تبدیل شده که هر ساله خسارت های مالی و جانی زیادی را بوجود می آورد.

وی با اشاره به اینکه این مخاطره طبیعی در منطقه گلندرود نور طی سال‌های گذشته و۱۸ اسفند ماه امسال به طور محسوس مشاهده شده است، تصریح کرد: زمین لغزش اخیر در گلندرود از نوع چرخشی مرکب و متوالی بوده که با جهت اصلی شرق به غرب ونیز جهات فرعی شمالی و جنوبی وگاهی همگرا رخ داده است.

عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور خاطرنشان کرد: این زمین لغزش خسارت‌های مالی فراوانی برروی تاسیسات جاده‌ای و شهرک معدن زغال سنگ ایجاد کرد که متاسفانه عدم مدیریت صحیح آن از گذشته دور تاکنون این خسارت‌ها را تشدید کرده است.

متولی عوامل طبیعی و انسانی را از دلایل وقوع زمین لغزش در گلندرود دانست و افزود: نوع سازند زمین شناسی یکی از انواع عوامل طبیعی موثراست و در منطقه مورد مطالعه سازند شمشک حاوی خاک‌های شیل بوده که کانی‌های حساس رُسی چون مونت موریلونیت و سایرکانی‌های چاق موجود در خاک‌های رسی می‌توانند با جذب آب متورم شده وپتانسیل وقوع زمین لغزش را افزایش دهند.

وی بیان کرد: عامل دوم طبیعی موثر درمنطقه گلندرود وجود دو گسل درضلع شمالی و جنوبی سازنده شمشک است که گاهی با حرکات خفیف خود، پتانسیل وقوع زمین لغزش را افزایش می‌دهند.

عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور گفت: سومین عامل طبیعی آب زیرزمینی منطقه بوده که با توجه به شیب ساختمانی هدایت آب به سمت منطقه وقوع زمین لغزش صورت می‌گیرد.

متولی افزود: عوامل طبیعی دیگری چون توپوگرافی (شامل ارتفاع، میزان وجهت شیب)، یخبندان، بارش باران و برف، نوع پوشش گیاهی و رودخانه گلندرود هم در وقوع زمین لغزش اثرگذار است.

وی با اشاره به اینکه فعالیت‌های انسانی در منطقه گلندرود عامل مهمی در وقوع زمین لغزش است، تصریح کرد: فعالیت‌هایی چون احداث شهرک معدن گلندرود، افزایش ساخت و سازدرآبادی گلندرود، تخریب پوشش گیاهی در منطقه، نوسان سطح آب زیرزمینی، جاده سازی به روش نامناسب، فعالیت‌های معدنی، تغییرکاربری اراضی و غیره در لغرش اثرگذار است.

عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور در خصوص راهکار مناسب در زمین لغزش یادآور شد: مدیریت زمین لغزش در منطقه گلندرود طی سه مقطع زمانی قبل از وقوع، حین وقوع و بعد از وقوع می‌تواند، انجام شود.

متولی با بیان اینکه در زمان وقوع هیچ کاری در راستای جلوگیری از حرکت توده‌ای امکان پذیرنیست و عملا انسان توان انجام این کار را ندارد، افزود: عملیات پس از وقوع  تحت هر شرایطی در راستای کمک رسانی و حذف بعضی از چالش‌ها چون تخریب جاده‌ای باید صورت گیرد، هرچند طی سال‌های گذشته به نحوی انجام شده است.

وی مدیریت قبل از وقوع را ضروری دانست و خاطرنشان کرد: اگر اقدام جهت پیشگیری از وقوع زمین لغزش درمنطقه گلندرود انجام نشود مطمئناً شاهد خسارات بسیار شدید جانی و مالی در آینده نه چندان دور خواهیم بود بنابراین مسئولین امرباید از هم اکنون اقدامات پیشگیری کننده را انجام دهند که فردا دیراست.

عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور بیان کرد: مهمترین اقدامات پیشگیری مطالعه دقیق موضوع “دلایل وقوع حرکت توده‌ای در منطقه گلندرود و راه‌های پیشگیری از خسارات ناشی از آن” توسط متخصصین ذی‌ربط، جلوگیری از ساخت و ساز، جلوگیری ازتغییر کاربری اراضی در محدوده مورد نظر، جلوگیری ازتخریب مستقیم و غیرمستقیم پوشش گیاهی در منطقه گلندرود، تغییر مکان شهرک معدن زغال سنگ به مکانی امن، هدایت آب‌های سطحی بالادست به روش مناسب داخل رودخانه گلندرود، کاهش آب زیرزمینی در منطقه مورد نظربه روش صحیح، جاده سازی براساس اصول صحیح و سازگار با شرایط منطقه، جلوگیری از روش‌های نامناسب فعالیت‌های معدنی، انجام یکسری فعالیت‌های پیشگیری کننده بیولوژیک، هندسی، مکانیکی و هیدرولوژیک بر روی دامنه‌هایی با پتانسیل وقوع حرکت توده‌ای زمین را می‌توان انجام داد.

متولی با اشاره به اینکه وقوع زمین لغزش از گذشته در منطقه گلندرود قابل پیش‌بینی بود، خاطرنشان کرد: هر چند در گذشته این هشداردر روزنامه‌های محلی و هم طی مقاله‌ای علمی- پژوهشی اطلاع رسانی شده بود و امروز با توجه به اتفاق رخ داده می‌توان گفت عدم توجه به پیشگیری وقوع زمین لغزش از گذشته در منطقه گلندرود سبب خسارهای مالی جبران ناپذیر و فراوان تاکنون شده است.

وی یادآورشد: برای جلوگیری از خسارات شدیدتر مالی و نیز جانی غیر قابل جبران در آینده، مسئولین امر نه تنها باید به فکر وضع کنونی از جمله بازگشایی جاده و سایر خسارات باشند بلکه هرگونه بی‌توجهی نسبت به پیشگیری از وقوع این مخاطره طبیعی در آینده سهل انگاری بزرگی است که خود سبب می‌شود تا این مخاطره طبیعی به یک بلای طبیعی در آینده نه چندان دور در منطقه گلندرود تبدیل شود.

عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور گفت: براساس مطالعات و بررسی‌های به‌عمل آمده آبادی گلندرود، تنگه سر واز و دیزین کلای لاویج نیز در معرض جدی وقوع این خطر در آینده قرار دارد بنابراین لازم است تا مسئولین مربوطه با اقدام به موقع نگذارند این مخاطره طبیعی امروزه به بلای طبیعی فردا تبدیل شود.

تخریب حدود ۳۰۰هکتار بر اثر رانش زمین

علی شادمان فرماندار نور در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: رانش زمین در جاده اسپی او گلندرود با وسعت بسیار بالا اتفاق افتاد و برآورد تخریبی حدود ۳۰۰ هکتار تخمین زده شد اما بررسی‌ها و ابعاد حادثه جهت برآورد دقیق‌ترتوسط کارشناسان ادامه دارد.

وی تصریح کرد: تاکنون بیش از ۵۰۰ متر جاده اصلی و حدود ۲۵ ویلا در اثر رانش زمین نابود شده است.

فرماندار نور خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه رانش هنوز ادامه دارد امکان ایجاد جاده موقت هم میسر نیست و فعلا جاده کاملا بسته است.

شادمان افزود: جلسه‌ای با مدیریت بحران مازندران، اداره کل منابع طبیعی و بنیاد مسکن و راهداری و دیگر مسئولین مرتبط برگزار شد و تمامی ابعاد جهت ارائه راهکار و بررسی حادثه مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته شد.