آیین‌های عاشورایی در مازندران – ایرنا
به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از ایرنا، از چند روز مانده به ماه محرم ردِ این آیین‌ها را می‌توان در تکایا ، مساجد و کوی و برزن دید که تا چند روز پس از عاشورا نیز ادامه دارند. بخشی از این آیین ها دارای سابقه ای دیرینه است و آیین های سنتی هستند ولی بعضی ها هم با تغییراتی در آیین های سنتی ، نوظهور محسوب می شوند.
کرنانوازی
در غرب مازندران و به ویژه مناطقی از شهرستان رامسر رسمی قدیمی به نام کرنانوازی وجود دارد که عاشورای هر سال با نواختن سازی به نام کرنا در روز عاشورا برگزار می‌شود. کرنانوازی که ۶ سال پیش به عنوان یکی از آیین‌های ملی و مذهبی در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شد، توسط دو گروه سرکرناچی و ورکن اجرا می‌شود. معمولا سرکرناچیان ۳ نفر هستند که در جواب صدای ساز آنها، ورکن‌ها در سازشان می‌دمند. آوای این سازها معمولا بر وزن جمله‌های «یا حسین(ع) یا امام» و «وای حسین(ع) کشته شد» اجرا می‌شود. برخی خانواده‌ها در رامسر قرن‌هاست که به اجرای این رسم پایبند هستند.
نخل‌گردانی
آیین شناخته شده نخل‌گردانی که در استان‌های مرکزی ایران مانند یزد بیشتر دیده شده است، در برخی نقاط مازندران مانند روستاهای اورطشت آمل، معلم‌کلای محمودآباد، منطقه کجور، تیله‌بن ساری و برخی مناطق دیگر استان اجرا می‌شود. اما معروف‌ترین نخل‌گردانی مازندران با بیش از ۶ سده پیشینه در روستای نوا از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل برگزار می‌شود. نوایی‌ها هر سال در روزهای هشتم تا دهم محرم، نخل را در روستا می‌گردانند و با رسوم خاصی که دارند در چند مسیر از روستا عزاداری می‌کنند. نخل‌گردانی روستای نوا در سال‌های اخیر به یکی از جاذبه‌های مذهبی مازندران تبدیل شده است و عزاداران زیادی را به این روستا می‌کشاند.
منبرکشی
نهم محرم هر سال برخی ساروی‌ها در مراسمی به نام منبرکشی شرکت می‌کنند. رسمی که اجرای آن چند روز پیش از روز تاسوعا با بیرون آوردن منبر و قرار دادن یک پارچه سبز روی آن، توسط خادمان از خانه‌های سادات آغاز می‌شود. روز تاسوعا غذای نذری پای منبر پخته می‌شود و عزاداران با رد شدن از کنار منبر و بستن دخیل و روشن کردن شمع، روا شدن حاجت‌شان را طلب می‌کنند. حضور زنان در این مراسم پررنگ‌تر از مردان است. برخی افراد نیز برای روا شدن حاجات‌شان با پای برهنه خود را به منبر می‌رسانند.
مجمعه‌گذاری
پذیرایی از عزاداران حسینی در همه جای ایران یک سنت است. اما در برخی جاها مانند روستای کوهستان شهرستان بهشهر، ساختار و سبکی ویژه دارد. مراسم مجمعه‌گذاری در شب‌های دهه نخست ماه محرم توسط اهالی روستای کوهستان برگزار می‌شود. در این رسم، بانوان روستای کوهستان، بر اساس سلیقه و توان مالی خود، غذاهای گوناگونی را در منزل پخته و با حمل آن به مسجد در مجمعه‌ها، از عزاداران حسینی پذیرایی می‌کنند. بانوان پس از مداحی و مرثیه‌خوانی یکی از بانوان، با شنیدن صدای شیپوری که از مناره مسجد نواخته می‌شود، سینی غذاهای پخت و تزیین شده را روی سر گذاشته و با زمزمه نوحه‌ای که در مسجد خوانده می‌شود به سمت مسجد محل حرکت می‌کنند. از ویژگی‌های این مراسم، متبرک بودن و تنوع غذاها به انواع نذرها است. هر مجمعه معمولا در اختیار ۴ نفر قرار می‌گیرد. راه افتادن کاروان زنان حامل مجمعه‌های غذا، آغاز اجرای مراسم ویژه عزاداری مردان روستا است.
پلاخوار
کیاسری‌ها رسمی قدیمی به نام «محرم پلاخوار» دارند که از اول تا دهم محرم آن را در محله‌های مختلف کیاسر برگزار می‌کنند. این رسم در نگاه کلی همان اطعام‌دهی به عزاداران است، اما در جزییات تفاوت‌هایی با سایر طعام‌دهی‌های محرم دارد که سبب شده سال ۱۳۹۷ در فهرست آثار ناملموس میراث فرهنگی ثبت شود.
آنها هر روز حدود هزار کیلوگرم برنج برای این مراسم پخت می‌کنند. مدیریت پخت غذا بر عهده زنان است و مردها امکانات را فراهم می‌کنند. بنا به سنتی قدیمی، غذا باید با هر حجمی که هست روی آتش هیزم پخت شود. آتشی که در «کِله»ها یا همان اجاق‌های ایجاد شده توسط مردان روشن می‌شود تا دیگ‌های بزرگ روی آن قرار بگیرد. گوشت‌ها طبق‌طبق مهیای طبخ می‌شود. قبل از برنج، گوشت‌ها را با آبکش تهِ دیگ قرار می‌دهند تا «پِلا بِن» خوب پخته شود و برنج طعم گوشت بگیرد. گوشت هم به همان سنت قدیمی معمولا با ذبح گاو در همان محل تأمین می‌شود. اینجا برای پخت غذا «کیوُنی‌ها» حرف آخر را می‌زنند. زنانی که نقش آنها به عنوان سرآشپز از بقیه پررنگ تراست.
هزینه مراسم با نذورات مردمی تأمین می‌شود. از ۱۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان و حتی بیشتر. همه این مبالغ ثبت می‌شود تا صاحب خرج در زمان معین به واقفین گزارش دهد. با وجود این که هر روز در یکی از محله‌های کیاسر این رسم اجرا می‌شود، دیگ‌ها در ۱۰ روز اول محرم مشترک است و بلافاصله پس از پخت غذا، شستن دیگ‌های «۱۰ مِنِ پَج» و «۱۲ مِنِ پَج» آغاز می‌شود. حدود ۳۰ دیگ بزرگ که ۱۰ روز برای پخت غذا استفاده می‌شوند.
برای پخت غذا یک مشارکت جمعی برقرار است که عمده کار آن را زنان انجام می‌دهند. کار مردها این است که علاوه بر تهیه امکانات پخت، از مهمانان مجلس عزای حسین(ع) پذیرایی کنند. حدود ۴ تا ۵ هزار نفر هر روز مهمان کیاسری‌ها می‌شوند. البته پذیرایی در این مجلس مردانه است. رسم هم بر این است که همه با دست غذا بخورند. به همین دلیل قبل از این که مهمانان خوردن غذا را آغاز کنند، اندکی آب برای شستن دست‌ها به سبک گذشتگان دور سفره گردانده می‌شود. تا پیش از این که بزرگ‌تر مجلس «بسم‌الله» نگفت، کسی غذا خوردن را آغاز نمی‌کند. با خواندن فاتحه نیز صرف غذا پایان می‌یابد.
فرما زنون
سنت دیگری که بخشی از مازندرانی‌ها برای پذیرایی از عزاداران دارند، «فرمازنون» یا «فرما بزوئن» است. در برخی روستاهای شهرستان بابل مانند درونکلا، روستاهای بادله و اسرم ساری، شهیدآباد بهشهر برخی مناطق دیگر انجام می‌شود. اما معروف‌ترین منطقه اجرای این رسم شهر سورک در ۵ کیلومتری مرکز استان است که هر سال در روز عاشورا شهروندان آن بر اساس رسمی دیرینه اطعام‌دهی به مهمانان و عزاداران امام حسین(ع) را انجام می‌دهند. عاشورای هر سال، سورکی‌ها درِ خانه‌های خود را به روی عزاداران و مسافران باز می‌کنند و خود را خادم سفره اباعبدالله(ع) می‌دانند. هر سال در روز عاشورا چندین هزار نفر برای حضور در کنار سفره‌های عزاداری سورکی‌ها به این شهر سفر می‌کنند.
کَرب‌زنی
در شرق استان و شهرهایی مانند قائمشهر و بهشهر رسمی به نام کرب‌زنی وجود دارد که شکل متفاوتی از عزاداری را با ریتم و وزنی خاص از مرثیه‌خوانی در آن اجرا می‌کنند. کرب‌زنی به شکل ویژه در بهشهر طی سال‌های اخیر مورد توجه برخی هیأت‌ها قرار گرفته است. کَرب یک صفحه چوبی با سطح صاف بیرونی است که در کف دست قرار می‌گیرد و با بندی که پشت آن قرار دارد و به پشت دست قرار می‌دهند، روی دست فرد می‌ماند. هر فرد یک کرب را در هر دست می‌گیرد و با ضرباهنگ مرثیه‌ای که خوانده می‌شود در ضرباهنگ‌های مختلف ۲، ۳، ۵ و تا ۲۱ ضرب به هم می‌کوبد. مسجد گرجی در بهشهر یکی از پایگاه‌های اصلی کرب‌زنی در ماه محرم است. چند سال است که این مراسم سنتی عزاداری که زمانی فقط توسط کهنسالان انجام می‌شد، با آموزش نسل جوان، توسط جوانان و نوجوانان نیز با نظم خاصی اجرا می‌شود.
کَمِل به سَر
«کاه به سر» یا «کَمِل به سر» یکی از آیین‌های عزاداری روزهای تاسوعا و عاشورا در دو روستای عالم‌کلا و میانک از توابع شهرستان نوشهر است. هر سال جلوتر از هیأت‌های عزاداری و دسته‌های سینه‌زنان و زنجیرزنان روستاهای عالم‌کلا و میانک طی دو روز تاسوعا و عاشورا هیأتی متشکل از کودکان، جوانان و کهنسالان به راه می‌افتد که با دسته‌های کاه بدون آن‌که مرثیه‌خوانی کنند بر سر خود می‌زنند. اعضای دسته‌های «کَمِل به سَر» در پاسخ به یک نفر که سرنوشت همه شهدای کربلا را با ذکر نام شهدای عاشورا جویا می‌شود فریاد می‌زنند: «شهید شد» و پس از هر چند قدم با ندای «یا حسین» توقف می‌کنند. «حسین چه شد؟ شهید شد/ عباس چه شد؟ شهید شد/ عون چه شد؟ شهید شد / جعفر چه شد؟ شهید شد»
پیلِک‌کُشی
اهالی روستای اِساس سوادکوه رسمی را در روز عاشورا برگزار می‌کنند که نمادی از انتقام‌گیری از یزید است. اِساسی‌ها در آیینی به نام «پیلِک‌کُشی» که به آن «یزیدکشان» هم می‌گویند، روز عاشورا پس از عزاداری، چند کوزه را به عنوان نمادی از یزید در نقطه‌ای مرتفع مانند بالای یک درخت قرار می‌دهند و با تفنگ‌های خود آن را نشانه می‌گیرند و هدف قرار می‌دهند. پس از برگزاری مراسم «پیلک‌کشی» هم، تعزیه شهادت امام حسین(ع) در روستا برگزار می‌شود.
قوم بنی‌اسد
در بسیاری از مناطق مازندران ۲ تا ۳ روز پس از عاشورا دسته‌ای از زنان و مردان عزادار، در حرکتی نمادین اقدام زنان و مردان قوم بنی‌اسد پس از روز عاشورا در خاکسپاری شهدای کربلا را گرامی می‌دارند. این رسم سال‌هاست که در شهرهای مختلف مازندران مانند آمل و گلوگاه توسط عزاداران برگزار می‌شود. در گلوگاه نزدیک به ۵۰ سال است که این رسم هر سال در شب دوازدهم محرم برگزار می‌شود. گلوگاهی‌ها به این مراسم «قتل الحسین» می‌گویند. عزاداران در این مراسم لباس عربی می‌پوشند و با مداحی به سبک و زبان عربی در خیابان‌های شهر عزاداری می‌کنند.
تعزیه روز یازدهم
تعزیه‌خوانی از آیین‌های سراسری عزای امام سوم شیعیان است که در دهه نخست محرم به شکل فراگیر برگزار می‌شود. معمولا هم روز عاشورا تعزیه امام حسین(ع) را اجرا می‌کنند؛ اما در روستای تلاوک شهرستان ساری که در زبان عامیانه به تلوک معروف است، یازدهم محرم تعزیه شهادت امام حسین(ع) برگزار می‌شود. دلیل این تفاوت زمانی هم درگذشت «میرزا محمود فدایی مازندرانی» سراینده طولانی‌ترین مقتل منظوم به زبان فارسی است که پایه‌گذار مراسم تعزیه‌خوانی در این روستا و سراینده دیالوگ‌های ده‌ها مجلس تعزیه در این منطقه بود. درگذشت او در روز عاشورای سال ۱۲۴۲ سبب شد که تعزیه امام حسین(ع) آن روز برگزار نشود و اجرای مجلس تعزیه به روز یازدهم محرم موکول شود. از آن روز به بعد تلوکی‌ها هر سال تعزیه امام حسین(ع) را در روز یازدهم محرم برگزار می‌کنند.
/۱۸۹۹/۹۹۲۷
