1️⃣- بر اساس اطلاعات ایستگاه های هیدرومتری از سه سرشاخه اصلی تامین آب سد شهید رجایی شامل “سفیدرود” در پروریج آباد چهاردانگه (1380 تا 1396)، “شیرین رود” در علی آباد دودانگه (1378 تا 1397) و “اشک رود و آبراهه های کوچک” در منطقه کرچای دودانگه (1379 تا 1396)، سهم تامین آب مخزن سد شهید رجایی برای “سفید رود”، “شیرین رود” و “اشک و آبراهه های کوچک” به ترتیب برابر با 47.9 درصد، 22.92 درصد و 29.18 درصد بوده است. البته هنگامی که از اطلاعات 16 ساله مشترک استفاده شد (1380 تا 1395)، این مقدار به ترتیب برابر با 47.93 درصد، 22.72 درصد و 29.35 درصد به دست آمد (تصویر چپ ردیف 3).
2️⃣- مطابق اطلاعات ایستگاه هیدرومتری از سرشاخه اصلی تامین آب سد از “سفیدرود” در “پروریج آباد” چهاردانگه (1380 تا 1396) و ایستگاه هیدرومتری “فینسک” (1376 تا 1395) در بخش فوقانی سرشاخه “سفیدرود” که شامل سرشاخه اصلی “سفید رود” در منطقه “فینسک” و آبراهه فرعی “کاورد” در استان سمنان است، متوسط سهم آب “فینسک” در طول سال برابر با 22.48 درصد آب “سفید رود” بوده که البته این مقدار برای ماه های زراعی (فروردین تا شهریور) و ماه های غیر زراعی (مهر تا اسفند) به ترتیب برابر با 25.97 درصد و 18.80 درصد به دست آمد (تصاویر ردیف های اول و دوم). همچنین زمانی که از اطلاعات 16 ساله مشترک استفاده شد (1380 تا 1395)، متوسط سهم ایستگاه “فینسک” برابر با 17.5 درصد “سفید رود” گردید و مقدار آن برای ماه های زراعی و غیر زراعی نیز به ترتیب برابر با 18.92 درصد و 16 درصد شد (تصاویر ردیف های اول).
3️⃣- وسعت حوضه آبریز “سفید رود”، 799 کیلومتر مربع است. حوضه های آبریز “فینسک” و آبراهه فرعی “کاورد” نیز با مساحت 333 کیلومترمربع، 41.68 درصد سطح کل حوضه “سفید رود” را شامل می شوند (نقشه سمت راست ردیف سوم). بی شک این سوال اساسی نه تنها برای کشاورزان بلکه برای بسیاری از متخصصان و کارشناسان مطرح است، چنانچه بر اساس اطلاعات 16 ساله و یا 29 ساله ایستگاه های هیدرومتری و در طول ماه های زراعی از حدود 20 درصد (18.92 درصد) تا حدود 25 درصد (25.97 درصد) آب “سفید رود” توسط سرشاخه اصلی “فینسک” و آبراهه فرعی “کاورد” تامین می شود، چگونه مابقی 75 و یا 80 درصد آب “سفید رود” از آبراهه های فرعی و حوضه های آبریز آنها است ؟!.
4️⃣- بر اساس اظهارات بسیاری از کشاورزان و باغداران بومی و همچنین اندازه گیری های لحظه ای در شهریور ماه (سال 1399)، سرشاخه اصلی “سفید رود” در منطقه “فینسک” حدود 50 درصد آب “سفید رود” را شامل می شود (گزارش سد فینسک – بخش دوم). از سوی دیگر اندازه گیری های مربوط به ایستگاه هیدرومتری “پروریج آباد” در انتهای “سفید رود” و ایستگاه “فینسک” بر روی سرشاخه های اصلی “سفید رود” و آبراهه فرعی “کاورد” که فاصله تقریبی بین این دو ایستگاه نیز تنها به 40 کیلومتر می رسد، می بایست در روزهایی مشابه و با فراوانی های مناسب در طول ماه های مختلف سال به انجام رسد. همچنین این اندازه گیری ها در طول رودخانه “سفیدرود” نیازمند آماربرداری برای کلیه آبراهه های اصلی است. بدیهی است با آماربرداری های معمول که در دو استان صورت می گیرد، دست یابی به این مهم مقدور نیست. از همین رو بررسی این پرسش اساسی در قالب یک فقره طرح تحقیقاتی خاص ضروری است.
5️⃣- آخرین اطلاعات موجود در ارتباط با سد “فینسک” نشان داده است (سال 1399)، مقادیر تخصیص آب برای سرشاخه اصلی در “فینسک” مشتمل بر 4.48 میلیون مترمکعب برای شرب، 0.81 میلیون مترمکعب برای امور کشاورزی مناطق پایین دست و 1.5 میلیون مترمکعب برای ملاحظات زیست محیطی “سفید رود” می باشد. همچنین برای آبراهه فرعی “کاورد” نیز شامل 2.85 میلیون مترمکعب برای شرب و 0.73 میلیون مترمکعب برای کشاورزی بوده است. بر مبنای این تقسیم بندی متوسط دبی سالانه سرشاخه اصلی در “فینسک” و آبراهه فرعی “کاورد” برابر با 10.37 میلیون مترمکعب تعیین شد که با داده های 29 ساله ایستگاه هیدرومتری “فینسک” (18.39 میلیون مترمکعب) و یا اطلاعات 16 ساله آن (14.69 میلیون مترمکعب) تفاوتی فاحش دارد. بی شک با احداث مخزن سد “فینسک” کلیه آب های مازاد به دامنه های جنوبی البرز منتقل خواهد شد. از همین رو ارائه نتایج مطالعات صورت گرفته با تاکید بر داده های 29 ساله شرکت آب منطقه ای سمنان و یا اطلاعات 16 ساله مشترک در دو استان است.
داده های دبی و مشخصات سطح حوضه های آبریز از شرکت آب منطقه ای مازندران دریافت شد. محاسبات با نرم افزار SPSS و ترسیم نمودارها نیز با Excel انجام گردید.
نویسنده: دکتر شیرزاد محمدنژاد کیاسری
لینک | زبان مادری، سرزمین مادری (سد فینسک- بخش اول)
سرشاخه های آب سد در بخش دودانگه (سد فینسک – بخش سوم)
سفید رود (سد فینسک – بخش چهارم)