“خزر فاضلاب شده است”، انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی، انتقال آب دریای خزر توجیه اقتصادی دارد، آیا اتصال آب خزر به خلیج فارس شدنی است و ..” اینها، تنها، گوشه ای از تیترهایی است که برای دریای خزر، خبر ساخته‌اند و همچنان نیز در کانون توجهات قرار دارد، خزری که با موضوع انتقال آب به فلات مرکزی این روزها، حسابی در صدر اخبار قرار گرفته، این بار با موضوع جدیدی رو به رو است، موضوع جدیدی رو به رو است، “اسیدی شدن”.
محققان و اساتید دانشگاه معتقدند که تقریبا امروز مشخص شده، خزر به شدت درگیر آلودگی‌هایی است که شاید در ظاهر نیز بتوان به آسانی آن را درک کرد تا جایی که این پرسش مطرح شود “آیا خزر، به فاضلاب تبدیل شده است”، هرچند ولگا به دلیل در اختیار داشتن 85 حوزه آبریز، مهم‌ترین منبع ورود آلودگی در خزر معرفی شود اما ورود انواع فاضلاب و پساب خانگی و صنعتی، ورود آلودگی دامداری و مرغداری‌ها، وارد شدن شیرآبه‌های دپوی زباله و غیره موجب شده تا برای سه استان شمالی کشور به ویژه مازندران که با وسعت زیاد در مجاورت آن قرار دارد، دارای اهمیت باشد.
شیرآبه‌ها و فاضلاب‌هایی که خزر را تهدید می‌کند
عابسی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل به این موضوع اشاره کرده بود که به عنوان مثال فاضلاب‌های شهرک صنعتی یکی از منابع بزرگ و مهم آلودگی رودخانه‌ها است، شهرک صنعتی امام زاده عبدالله یا بابلکنار در مازندران یکی از نمونه‌هایی است که فاضلاب آن پس از تصفیه در تصفیه‌خانه، وارد دریای خزر می‌شود، هر چند این فاضلاب باید در مکانی تخلیه شود اما نکته اینجا است زمانی باید این اتفاق صورت بگیرد که کار تصفیه به درستی انجام شده باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل به این موضوع نیز اشاره کرده بود که تخلیه 35 ساله زباله ها در فاصله 200 تا 300 متری دریای خزر در مازندران یکی دیگر از مصداق‌های آلودگی است، چرا که شیرابه زباله هایی که در چند صد متری دریا قرار دارند پس از بارش باران، مستقیما توسط آب‌های زیرزمینی به سرعت وارد دریای خزر می شود.
آلودگی دریای خزر تنها نمونه مشکلاتی نیست که این دریاچه با آن رو به رو است، چالشی بزرگ به نام انتقال آب، این روزها، حسابی ذهن خزر و خزرنشینان را درگیر کرده و موافقان و مخالفان خاص خود را دارد.
بسیاری از محققان در بحث انتقال آب خزر به فلات مرکزی، به موضوعاتی چون تغییر اکوسیستم این دریا، شور شدن بیش از حد خزر، از بین رفتن جنگل‌های بکر هیرکانی، هزینه سنگین این انتقال و غیره اشاره می‌کنند و در مقابل موافقان نیز نیاز استان‌های فلات مرکزی کشور در صنعت و شرب را از دلایل اصلی خود بر می‌شمرند. این موارد با وجود اینکه بارها از سوی گروه‌های مختلف رد و یا تایید شده است، در هر صورت به عنوان یک چالش برای این دریاچه بزرگ، محسوب می‌شود.
در کنار تمامی این موارد، اسیدی شدن دریای خزر نیز، موضوعی است قابل بحث و تبادل نظر است، موضوعی که محققان چندی پیش به دلیل افزایش گازهای گلخانه‌ای هشدار داده بودند، این در حالی است که نه تنها خزر و خلیج فارس، بلکه تمامی دریاها و اقیانوس‌های جهانی را درگیر و اندیشمندان و مردم را نگران کرده است.
احتمال اسیدی‌شدن دریای خزر
هرچند محققان معتقدند هنوز خلیج فارس و خزر اسیدی نشدند اما در صورت ادامه‌دار بودن روند افزایشی گازهای گلخانه‌ای، این محیط دریایی به شرایط اسیدی شدن نزدیک خواهد شد و این بدان معنی است که تغییرات بزرگی در راه خواهد بود.
ابوالفضل صالح، عضو هیأت علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی چندی پیش در گفت‌وگو با ایسنا به این موضوع اشاره و خاطرنشان کرده بود پدیده اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها یکی از موضوعات روز دنیا دانست که به دلیل افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی رخ می‌دهد.
وی معتقد بود که اسیدی شدن دریاها موجب بروز تأثیرات منفی به‌ویژه بر روی اکوسیستم دریایی خواهد شد و پیش‌بینی می‌شود که اگر روند اسیدی شدن ادامه یابد، بسیاری از گونه‌ها به‌ویژه گونه‌های جانوری که از کربنات کلسیم برای ساختن اسکلت و یا پوسته محافظ خود استفاده می‌کنند، در معرض خطر و تهدید قرار می‌گیرند.
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی تاکید کرده بود که تمام محیط‌های دریایی و بدنه آبی کره زمین از جمله دریاها و اقیانوس‌ها تحت تأثیر اسیدی شدن قرار دارند و دریای خزر نیز از این امر مستثنی نیست اما نیاز است مطالعات بیشتری در این زمینه انجام شود.
سیل؛ خزر را اسیدی می‌کند
عزیز عابسی عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروانی بابل در جدیدترین اظهارات خود در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: به هر میزان دی اکسید کربن در اتمسفر بیشتر شود متعاقبا میزان این گاز در آب دریاها و اقیانوس ها نیز افزایش می یابد و ترکیب دی اکسید کربن با اب، اسید کربنیک تولید می کند که منجربه اسیدیته شدن آب می شود.
وی با بیان اینکه افزایش گازهای گلخانه ای و دی اکسید کربن بر تمامی دریاها اثر می گذارد، گفت: همانطور که بالا رفتن گرمایش جهان در تمام نقاط زمین اتفاق می افتد، مانند افزایش دمای 20 درجه‌ای در قطب شمال و یک درجه ای در ایران طی سه دهه اخیر، دریای خزر نیز مثل همه دریاها و اقیانوس ها تحت تاثیر اسیدیته شدن قرار دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با اشاره به اینکه ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری به دریاها موجب اسیدیته شدن آنها می شوند، خاطرنشان کرد: بر اثر این رویداد، یکسری گیاهان و جانوران حساس دریایی مثل مرجان‌ها، پلانکتون‌ها و ماهی‌ها از بین می روند.
عابسی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه سیل‌های اخیر در مازندران چقدر در اسیدیته شدن آب دریای خزر نقش دارند، گفت: سیل در مسیر حرکتش همه چیز را کنده و تمام آلودگی‌ها را با خود حمل می‌کند و نیز گل و لای بسیاری را می آورد که سرشار ازمواد غذایی و نیتروژن هستند، اینها پس از ورود به دریا باعث تغذیه و سخت شدن آب می شوند، دریای خزر از لحاظ غذایی بسیار غنی شده است به همین دلیل رنگ آن برخلاف دریای چابهار که شفاف می باشد، سبز و تیره است.
آب دریای خزر کمتر می‌شود؟
وی افزود: دریای خزر در طول دوره های تاریخی نوسانات عجیب و متفاوتی را تجربه کرد، دوره ای پیشروی و زمانی پسروی داشته است، حدود 18 هزار سال قبل رشت، تالاب انزلی و خلیج میانکاله مازندران در زیر آب قرار داشتند، در سال قبل سه برابر کاهش تراز نسبت به 12 سال گذشته درآب دریای خزر اتفاق افتاد، به هر میزان، مقدار آب دریا کاهش یابد، آب شورتر می شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با بیان اینکه آب دریای خزر درحال پسروی است، تصریح کرد: به دلیل ساخت صدها سد بر روی رودخانه ولگا در روسیه برای آبیاری مزارع کشاورزی و پدیده گرمایش زمین به حدی که میانگین دمای محدوده دریای خزر دو تا سه درجه بالاتر رفته است، از طرفی آب کمتری وارد دریا می شود و از طرف دیگر تبخیر صورت می گیرد، درنتیجه در آینده شاهد کم شدن اب دریای خزر و گسترش سواحل آن خواهیم بود.