ايول، روستایی مملو از گیاهان دارویی

ایول (Evel) روستایی در دهستان پشتکوه بخش چهاردانگه شهرستان ساری در90 کیلومتری جنوب این شهر و حدود 1700 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در 20 کیلومتری مرکز استان، به نام بخش چهاردانگه واقع شده است.

بوسیله علي نظري در 24 شهریور 1393

این روستا از شمال به منابع طبیعی، منظره های زیبا و جنگل های سرسبز، از جنوب متصل به جاده ی اصلی بین دو استان سمنان و مازندران، ازشرق به مناطق دشت مزروعی و ازغرب نیز متصل به باغات و زمین های کشاورزی است.

وجه تسمیه ایول

بومیان محلی در مورد وجه تسمیه این روستا معتقدند؛ کلمه ایول در زبان محلی مشتق از دو کلمه« او »( به معنی آب ) + « وِل » ( به معنی رها و آزاد ) است. چون چشمه ها و جوی های بسیاری در این روستا وجود دارد و آب های رها در آن جاری است. این منطقه را « او ول » یعنی جایی که در آن، آب، وِل و رها است نامیدند و در اثر کثرت استعمال کلمه، از او ول به ایول تغییر پیدا کرده است.

آب و هوای ایول بسیار متغیر است و بیشتر اوقات هوایی خنک دارد و منطقه ای سرسبز و ییلاقی محسوب می شود که در 12 ماه سال حدود 8 ماه آن از بهترین آب و هوا برخوردار است. بهار بسیار زیبا، تابستان سرسبز و معتدل و پاییز رنگارنگ و زمستانی سرد و برفی، از خصوصیات این منطقه چهارفصل است.

اولین مکان بعد از ورود به روستا گلزار شهدا است که از این قسمت جاده به دو مرز شمالی و جنوبی تقسیم می شود. قسمت شمالی این جاده به مرکز قدیمی محل که دارای امکاناتی همچون حسینیه و مسجد صاحب الزمان است. قسمت جنوبی هم از گلزار شهدا آغاز شده و پایان این جاده به مکانی ختم می شود که170سال پیش مرکز بهاییت بود. امّا عبور سوم 50 متر با جاده اصلی بین سمنان و ساری فاصله دارد.

ساکنین این روستا حدود 60 خانوار و جمعیت شان 170 نفر می باشد. جمعیت آنهایی که به صورت مهاجر رفت و آمد دارند و دارای منزل مسکونی هستند بیش از250 نفر است که اکثراً از3 تا 6 ماه در روستا هستند. اکثر مردم این روستا کشاورز و در کنار آن مشغول چوپانی، گالشی، دامداری و کارگری هستند و در هر فصلی کارهای مربوط به همان زمان را انجام می دهند.

فرهنگ، آداب، رسوم و زبان مردم

همه مردم ایول مسلمان و شیعه هستند.(البته در گذشته نه چندان دور بهاییان نیز در روستا ساکن بودند که در ادامه، توضیحاتی راجع به آن موضوع ارائه خواهد شد.) و به زبان مازنی و فارسی صحبت می کنند. اکثرمردم روستا از نظرخویشاوندی، با هم پیوند سببی- نسبی دارند. از جمله فامیلی هایی که در روستا زیاد به چشم می خورد عبارتند از؛ فلاح پور، اسماعیلی، اولی، باقری، درخشان، روحی، عالیشاه، غفاری، کرامتی، لیالی، مجیدی، ملایی، نوریان و…

حاج فضه مجیدی درباره مراسم نیمه شعبان روستا می گوید:” این روستا تا امسال حدود50 سال است که مراسم نیمه شعبان را همه ساله با صرف شام و شیرینی، دعوت از سخنرانان و مداحان برای مدح و منقبت آقا امام زمان (عج)، برگزار می نماید. این مراسم در منطقه چهاردانگه ساری کم نظیر است.”

یار علی لیالی یکی از ریش سفیدان روستا می گوید:” رسمی در این روستا هست که 3 مرتبه در سال انجام می گیرد، مرحله اول؛ ابتدا بعد از سال نو هر کس به اندازه ی ظرفیت و توانایی خود اطعامی درست می کند. همه اهالی روستا در زمان مشخص، در گلزار شهدای روستا بر مزار مردگان خود تجمع کرده و بعد از اتمام مرثیه و فاتحه خوانی، سفره ای پهن می کنند و غذاهایشان را به صورت دسته جمعی و اشتراکی میل می کنند. بعد از پایان مراسم نیز عده ای از افراد غذای نذری باقی مانده را به خانه های نیازمندان و افراد بیمار محل پخش می کنند. مرحله دوم؛ اوایل تیر ماه یعنی بعد از دروی محصولات کشاورزی مراسم به همان صورت فوق در همان مکان اجرا می شود. مرحله سوم نیز اوایل مهر ماه بعد از برداشت شالی و با آماده کردن برنج جدید، اطعام دهی را به همان صورت اجرا می کنند.

اماکن زیارتی تاریخی
در 2 کیلومتری این روستا مقبره متبرکه ای بنام امامزاده ابراهیم (ع) وجود دارد که بارگاه آن در زمان صفویه با گچ کاری و منبت کاری خاصی ساخته شده است. تا 30 سال قبل، این مقبره و بقعه سالم باقی ماند و مردم روستای ایول و روستای همجوار (سنور) در ایام محرّم برای دسته روی و عزاداری به آنجا می رفتند. از آن زمان به بعد این بنا بر اثر حفاری های غیرمجاز، تخریب شد. در روستای ایول مسجدی به نام مسجد صاحب الزمان (عج) وجود دارد که در سال 1342 توسط مرحوم حاج علی یساری کلکناری و با کمک محلی ها برای جلوگیری از گسترش بهاییت ساخته شده است. منطقه چهاردانگه چنین مزایایی وجود ندارد.

حاج نادعلی فلاح پور( شورای روستا ) می گوید: “حدود4 سال است که یکی ازچشمه های روستا، توسط آب و فاضلاب روستایی لوله کشی شده و دو منبع بنا شد که آب آن به صورت پمپاژ به بالای محل و از آنجا به تمام مشترکین انتقال می یابد.”

از جمله بیشترین غذاهایی که در مراسم های روستا استفاده می شود می توان به شیر برنج، برنج، حلوای محلی (حلوا گردویی که با آرد برنج تهیه می شود) و نان محلی اشاره کرد. در بیشتر دسرها و غذاهایشان از آرد برنج و گندم استفاده می کنند. آسیاب کردن برنج و گندم به علت فقدان شالیکوبی، از آسیاب های آبی که به آن آبدنگ می گویند، صورت می گرفت. آبدنگ وسیله ای به جای شالیکوبی امروزه است که از طریق آب، سنگ های مخصوص به حرکت و به گردش در می آمد و گندم یا برنج به مقدار کم در بین سنگ ها گذاشته می شد و آرد بیرون می آمد و برای تبدیل کردن شالی کشاورزان اهالی روستا به برنج، از آبدنگ استفاده می کردند.

امّه لیالی از جمله کشاورزان فعال زن در گذشته، می گوید: “برنجی که در قدیم بیشتر مورد استفاده اهالی قرار می گرفت برنج گرده بود که مثل برنج های رایج امروز نبود؛ اما در حال حاضر کسانی که در روستا شالی کشت می کنند از برنج های هندا، طارم و …. استفاده می کنند.”

مدرسه ایول
دبستان دولتی ایول در سال 1327 ه.ش دایر شد و سید حسن خدادادی اولین معلم آن بود و بعد نام آموزشگاه به صاحب الزمان تغییر یافت و به علت مهاجرت و کمبود دانش آموز، مدرسه تعطیل شد. این مدرسه، دومین مدرسه ای بود که در منطقه چهار دانگه بعد از کیاسر تأسیس شد.

شکل خانه ها
خانه های این روستا اکثراً بدون حیاط است و از قدیم الایام به هم وصل، بنا شده است و اطرافیان از راههای عبوری مشترک استفاده می کنند. بدون اینکه بین شان ناراحتی و کدورتی پیش بیاید. صمیمیت، عطوفت و محبتشان به گونه ای است که مانند خانوار زندگی می کنند. خانه های جدیدی که ساخته می شود هم از نظر استحکام و هم از لحاظ مالکیت، به روزتر و اصولی تر ساخته می شود و مهندسان ناظر مشغول نظارت و کارشناسی در ساخت آنها می باشند.

مهم ترین مسئله ای که روستای ایول را در اکثر جنبه ها به چالش می کشد نبود دهیاری است. که در این زمینه درخواست هایی صورت گرفته و در حال بررسی است. سطل های زباله بخاطر نداشتن دهیاری، در گوشه و کنار روستای ایول نصب نشده است، و زباله به صورت دسته جمعی، بیرون خانه های مسکونی در حاشیه های محل در چند نقطه جمع آوری می شود و هر سه ماه به صورت سوزاندن رفع آلودگی می نمایند.

اشتغال زایی در روستای ایول و حوالی آن بسیار پایین است. کربلایی غنی لیالی از اهالی روستای ایول می گوید: “جدیداً در نزدیکی روستایی یک کارخانه سیمان تأسیس شد که اهالی آن روستا و روستاهای همجوار از بیکاری آزاد شده و اشتغال پیدا کردند. اما در منطقه ما چیزی برای اشتغال زایی وجود ندارد و اکثر جوانان این روستا به علت نداشتن شغل از روستا به شهر مهاجرت کرده و پراکنده شدند.”

امکانات رفاهی
حاج نادعلی فلاح پور، رئیس شورای اسلامی روستای ایول می گوید:” از نظر امکانات گاز محروم هستیم که ماشین های پخش کپسول گاز هفته ای یک بار در مرکز بخش-یعنی کیاسر جایگاه گاز مایع دارد و این ماشین ها به صورت همه روزه بین روستاهای همجوار به پخش کپسول می پردازند. از لحاظ امکانات آب نیز با لوله کشی که از طریق اداره آب در روستا انجام شد، هنوز عده ای از اهالی محل با داشتن منبع های شخصی که از سال ها پیش برای خود ساختند استفاده می کنند اما عده کثیری از روستائیان به خصوص افراد بالا دست محل از آب لوله کشی با فشار بسیار پایین استفاده می نمایند.”
در منطقه چهار دانگه بیمارستان کافی وجود ندارد و مردم روستا در مواقعی مجبورند به حداقل امکانات خانه بهداشت اکتفا کنند و این خانه بهداشت نیز هفته ای یک بار جوابگوی بیماران اهالی روستا است. از ابتدای ورودی محل به طول 600 متر به سمت داخل محل آسفالت است.

بر اساس آمار به دست آمده از مرکز بهداشت روستای ایول، 30درصد از افراد روستای ایول به علت تصادف جان خود را از دست داده اند که 10درصد آن زنان هستند. همچنین 70درصد از اهالی روستا، به علت کهولت سن و بیماری هایی مثل سکته قلبی، دیابت و سرطان جانشان را از دست داده اند.

گلبهار مقیمی از اهالی روستای ایول می گوید:” خوردن همزمان شیر با سیر خام، لیمو با شیر، ماست با ترشی ناسازگاری هر دو مواد غذایی با هم سبب آسیب رساندن به بدن و ایجاد کک و مک روی پوست می شود.”

طاووس عالیشاه می گوید:” خوابیدن زیر درخت گردو در شب، موجب خفگی می شود. زیرا قدیمی ها می گفتند که جن روی درخت کمین کرده است! در واقع این نظر کاملاً بی اساس و خیالی است و علت این امر فقط این است که این درخت در شب دی اکسید کربن می دهد و اکسیژن را می گیرد.”

ایول مملو از گیاهان دارویی است که به تعدادی از آنها اشاره می شود؛

خواص دارویی الزی یا سیر کوهی
الزی یا سیر کوهی یا والک کوهی نوعی سبزی وحشی و خودرو است. معمولا” در زیر درختان و جاهایی که رطوبت بیشتر و نور کمتر است می روید و سرشار از کلسیم و انواع ویتامین های نافع بدن است.

خواص و اثرات دارویی والک:
برای درمان اسهال، آنفلوانزا، سیاه سرفه، آبله مرغان و سرخک به کار می رود. خوردن آن تنفس را آسان و تنگی نفس را درمان مى کند. باعث کاهش قند و پیشگیری از افزایش فشار خون در مبتلایان به دیابت می ‌شود.تسکین دهنده ی درد روماتیسم، سیاتیک مى باشد. به صورت موضعی برگ های له شده ی آن را می توان برای از بین بردن آبسه و کورک به کار برد.

خواص دارویی گیاه شنگ

برگهای گیاه شنگ از خونریزی معده جلوگیری می كند. اگرمسموم شدید از ریشه این گیاه استفاده كنید. برای رماتیسم مفید است و آب ریشه خام شنگ زگیل را از بین می برد برای مسلولین نفع بسیار دارد گل این گیاه را بر روی محل سوختگی قرار دهید تا از قدرت التیام آن برای سوختگی پی ببرید!

گَزَنه
مداوای مجاری ادرار، پروستات، درمان دستگاه تنفسی، ضد قند خون است. صرف نظر از جنبههای خوراکی که به صورت پخته همانند اسفناج خورده میشود و سرشار از مواد معدنی و مُغذّی است. این گیاه حاوی مادهای به نام سکرتین است که بهترین عامل جهت تحریک و به کار انداختن غدد ترشحی هاضمه در معده، روده، کبد، لوزالمعده وکیسه صفرا است. ضد اسهال است به ویژه در اسهال های خطرناک که در هنگام شیوع وبا پیدا میشود بکار میرود. خون را تصفیه کرده و ضد کرم است .

گل گاوزبان (تي تي)
گیاه گل گاوزبان به عنوان یکی از غنیترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار میرود بطوریکه به عنوان غنیترین منبع شناختهشده. گل گاوزبان یک گیاه علفی یک ساله است که از اردیبهشت تا شهریور گل میدهد. گل گاو زبان و برگهای آن تصفیه کننده خون و آرام کننده اعصاب و دم کرده آن از بین برنده سرفه است. عرق آور و ادرار آور است. کلیهها را تقویت میکند و ضماد برگهای گاو زبان برای رفع ورم موثر است.

گُلپَر (نام محلي آن كولِك)
گُلپَر گیاهی گلدار، علفی و چندساله است. همه گونههای سرده گلپران معطر هستند و برخی گونهها در آشپزی ایرانی به عنوان ادویه کاربرد دارند. در کاهش خطرات قلبی عروقی نقش دارد. مقوی معده و سایر اندام های گوارش است. ضد نفخ است. ترشحات معده را زیاد کرده و سموم بدن را دفع می کند. ضد عفونی کننده و میکروب کش قوی است. باعث ازدیاد شیر مادر است. خوردن کم آن باعث شادی و نشاط می شود.

گشنیز (نام محلي ازبنا)
گشنیز نوعی سبزی است و ارتفاع آن تا نیم متر هم میرسد و به عنوان سبزیجات خوردنی استفاده میشود.این گیاه در کاهش اضطراب و بیخوابی مورد استفاده قرار میگیرد. اثر ادرارآوری این گیاه در انسان، باعث کاهش فشار خون، دفع سنگهای کلیه و مثانه، رفع تجمع آب در بافتها (اِدم) میگردد.

پونه (اوجی)
نام فارسي آن پونه و از خانواده نعناع است. پونه گياهي است علفي و بوته اي. برگ ها بيضي شکل و نوک تيز و اکثراً داراي دندانه هاي کوچک و منظم هستند. از کليه قسمت هاي گياه و به خصوص برگ ها بوي بسيار قوي به مشام مي رسد. برگ هاي پونه براي ايجاد طعم و مزه، درست کردن چاي و به عنوان ادويه استفاده مي شوند. به عنوان طعم دهنده نوعي خوراک گوشت مي باشد که گاهي آن را با فلفل و عسل نيز مخلوط مي کنند. طعم پونه در ابتدا گرم، کاملاً معطر و تقريباً گس و تلخ است و پس از مدتي ايجاد احساس خنکي مي کند. همچنين آن را براي بهبود سردرد و گيجي به دور سر مي بستند. چاي پونه را براي رفع سرماخوردگي و سرفه مصرف مي کنند.

بنفشه معطر (ونوشه)
بنفشه گیاهی است علفی که در فروردین تا اردیبهشت ظاهر می شود و در زیر سایه درختان می روید. در گذشته برای بنفشه اثرات؛ رفع درد صفرا و رفع التهاب ها و درد گلو، قی آور و غیره قائل بودند. گل بنفشه در طب سنتی دارای مصارف بسیار زیادی است. دم کرده گل بنفشه دارای اثر نرم کننده، خلط آور و معرق بوده و برای رفع گلودرد و بطور کلی بیماری های سینه، التهاب دستگاه گوارش، کلیه و مثانه و نیز در بیماری مخملک و سرخک استفاده می شود. برگ بنفشه دارای اثر نرم کننده است و جهت رفع تحریک التهاب اعضای خارجی، ورم چشم مورد استفاده قرار می گیرد.

گردو ( آغوز)
درخت گردو از درختان بسیار سودمند می باشد و از آنجائیکه دارای ظاهری زیباست، لذا همواره در کشت و پرورش آن تلاش می شود. این گونه؛ معمولا طالب خاک های غنی و عمیق است. گردو دارای چوبی بسیار خوش نقش و خوش رنگ است که دارای کاربرد های مختلف صنعتی و نجاری است. برگ و پوست آن دارای کاربردهای بسیار متنوعی هستند. برگ و قسمت گوشتدار میوه نارس آن مقوی های تلخ محسوب می شوند و اثر تقویت کننده، دفع کرم و کم و بیش در درمان بیماری های سل و دیابت اثر مفید دارد. در استعمال خارج، اثر التیام دهنده زخم و جراحات و ضدعفونی کننده دارد.

ضرب المثل های محلی در روستا

گَروک بِز، سَر چِشمه اوُ خار:
معنی: بز همیشه از جاهای تمیز آب می خورد، جایی که قبل از او حیوان دیگری چون(گوسفند، گاو و…) آب نخورده باشند.
کاربرد: نسبت به افرادی به کار می رود که در هیچ مورد سلیقه ای ندارد اما در غذا خوردن خیلی حساس عمل می کند.

چِشمه سّرِاوُ رِه بَخورین، نون بی مایه ره نَخورین:
معنی: آب را از سرچشمه آن بخورید ولی نان بدون مایه را نخورید.
کاربرد: این مثل تأکید بر سلامتی دارد.

آدِم خاش مرگِ باید مَردِمِ جِنازه کنار بَوینِه
معنی: هر انسانی باید مرگ خود را در کنار جنازه دیگری در نظر داشته باشد.
کاربرد: از جمله باورهایی که هنگام فوت انسان ها بیان می شود.

بَخور و بَمیر بیتِّرِه یا اَرمون بِدل؛
معنی: اگر در خوردن زیاده روی کنی و بمیری بهتر است یا اینکه آرزو بدل بمانی!
کاربرد: نسبت به کسانی به کار میرود که به سلامتی اهمیت نمی دهند و برای بهبود یافتن بیماری شان پرهیز نمی کنند.

مسئله فرقه ضاله بهائیت در روستای ایول
بخشی از ساکنان روستای ایول را قبل از انقلاب افراد بهایی تشکیل می دادند و بعد از انقلاب افراد بهایی از این روستا اخراج شدند. علت حضور بهائیت در این روستا را باید نزدیکی به سنگ سر که از مراکز تجمع بهائیت بود دانست. در بخش چهار دانگه در چهار روستا، بهایی حضور داشتند که عبارت بودند؛ از ایول، شعبان خیل ،کندس بن و روشنکوه.

مردم ایول با برخوردها و رفتارهایی که در محیط های عمومی اشتراکی با بهائیان داشتند، متوجه شدند که آنان عقیده و ایده های خاصی در مقابل مسلمانان روستا دارند، به این منظور که حزب بهایی به جز دروغ و کذب چیزی ندارند.

نتیجه گیری
این روستا محل زندگی مؤمنین و متدینینی است که در برابر فرقه ضاله بهائیت که تحت حمایت مستقیم رژیم شاهنشاهی در دوران قبل از انقلاب در روستا بوده. باورهای موجود مردمان این روستا ریشه در فرهنگ دینی شان است. شرایط و عوامل طبیعی موجود در روستا نظیر چشمه ها و کوهها و جنگلهای انبوه، نظر هر رهگذر و مسافری را به خود جلب کرده و با کمی تلاش در زمینه جذب توریست، می توان شرایط موجود را ارتقاء داد. لازم است؛ برنامه ریزان و مسئولین، مسایل و مشکلات روستا را حل نموده و با ایجاد اشتغال برای جوانان و فراهم آوردن امکانات رفاهی برای اهالی روستا، از مهاجرت آنان به شهر ها و نقاط دیگر جلوگیری نمایند.

رضوانه دوستی،کارشناس مردم شناسی

ماهنامه ارمون – شماره 17 و 18 – مرداد و شهريور 1393

با تشكر از آقاي روح الله شجاعي

براي ديدن تصاوير در اندازه اصلي روي آنها كليك كنيد.