به گزارش خبرگزاری تسنیم از بابلسر، دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در خشکی بوده که طول آن حدود هزار و ۳۰ تا هزار و ۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر بوده و سطح آن حدود ۲۸ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد بوده که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود.
چندی پیش آنهم پس از ۲۵ سال بحث و جدل و چهار نشست سران و ۵۱ نشست کارشناسی برای تدوین رژیم حقوقی دریای خزر، نشست سران حاشیه این دریا در قزاقستان برگزار شد؛ نشستی که شک و تردید‌هایی را در رابطه با سهم ایران از این دریا در داخل و خارج از کشور بوجود آورده است اما آنچه که بیش از هر چیز دیگری حائز اهمیت بوده، قانونمندسازی کشورهای حاشیه دریا برای حفظ و حراست از این موهبت عظیم الهی است.
به همین منظور و برای واکاوی سهم ایران از این دریا و چالش‌هایی که پیش روی این دریا بوده گفت و گویی را با محمود شارع پور فعال محیط زیست، جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران تنظیم کردیم که در ادامه از نگاهتان می‌گذرد.
تسنیم: چالش‌های پیش روی دریای خزر چیست؟
شارع پور: این دریا به عنوان یک سفره بین پنج کشور پهن بوده و هر کدام از این کشورها به عنوان مخزنی که نحوه استفاده از آن تنظیم نشده نگاه می‌کنند به طور مثال در شمال این دریا در کشور قزاقستان بحث‌هایی چون اسقرار نیروگاه‌های هسته ای و آلودگی‌هایی که آنها می‌توانند ایجاد کنند مطرح است یا کشور روسیه در در جنوب این دریا به این دریا به عنوان یک عرصه ای که جنبه امنیت دارد و حضور نظامی را برای آن برنامه‌ریزی می کنند، نگاه می‌کنند یا کشور آذربایجان در غرب به دلیل مشکلات اقتصادی که با آن گریبانگیر هستند متاسفانه انبوهی از کمپانی‌های بزرگ نفتی را به این دریا سرازیر کرده اند و به شکل لجام گسیخته ای از مخازن هیدروکربنی اش استفاده می‌کنند و بخش عمده ای از نفتشان را حتی داخل دریا می ریزند.
کشور ترکمنستان در شرق نیز در زمینه گازی یک نوع بی مبالاتی به این دریا دارد و واقعیت این است که کشور ما ایران که در جنوب این دریا قرار گرفته در آلوده‌سازی این دریا نه از بعد استخراج نفت و گاز بلکه با سرازیر کردن پساب‌ها، فاضلاب‌های خانگی و صنعتی وارد این محوطه می‌شوند و به صورت جدی در مظلن اتهام قرار دارد و شاید بیش از سایر کشورها از این لحاظ به این دریا آسیب وارد می‌کند.
تسنیم: به نظر شما چگونه باید نحوه استفاده از دریای خزر مشخص شود؟
شارع پور: باید قواید استفاده از این دریا بین این پنج کشور تقسیم شود و خوشبختانه این کنواسیونی که اخیرا” تنظیم شده یک گام رو به جلو است. اگرچه در مورد تقسیم دریا و منابع دریا قطعا چالش‌های بزرگی وجود دارد اما این مقدار که پذیرفته شده که این پنج کشور باید مسیولیت خود را براساس قانون انجام دهند به ویژه در مورد محیط زیست که اگر کشوری قصد لوله‌گذاری دارد باید با رعایت قوانین زیست محیطی باشد واقعا” یک گام به جلو محسوب می‌شود.
تسنیم: آیا تقسیمات دریای خزر در حوزه تقسیمات وظایف زیست محیطی بوده یا تقسیمات مالکیتی؟
شارع پور: بحث تقسیم دریای خزر واقعا” موضوع بسیار پیچیده و مناقشه آمیزی بوده و متاسفانه این پنج کشور از لحاظ سیاسی وضعیت خیلی با ثباث و تنظیم شده ای ندارند. ظاهرا در شمال توافقاتی بین روسیه و قزاقستان اتفاق افتاده و با یکدیگر به تقسیم رسیده اند و جدا کرده اند اما مسئله اصلی میان کشور ما و آذربایجان و ترکمنستان بوده و هر یک از این سه کشور ادعاهایی در مورد تقسیم دارند و میزان درصدی که سهمشان است جزو مباحث پیچیده حقوق بین الملل بوده و باید به دست متخصصان سپرده شود تا آنها در این زمینه ورود پیدا کنند.
در حال حاضر این سه کشور جنوبی به نتیجه نرسیده اند و امید است در جلسات بعدی بتوانند به توافق برسند اما آنچه که اکنون اتفاق افتاده این بوده که توافق کرده اند که حضور نیروی خارجی اینجا اتفاق نیفتد که این واقعا مطلوب بوده است.
تسنیم: مردم چه وظایفی در حفظ و حراست از این دریا دارند؟
شارع پور: سالانه میلیون‌ها انسان به این ساحل می آیند و این ساحل به آنها آرامش می‌دهد و نباید به شکل یکبار مصرف به این دریا نگاه شود و همانطوریکه دریا به ما خدمات می‌دهد ما نیز باید به دریا خدمات بدهیم. کارخانجاتی که در اطراف دریا هستند و پساب‌های خود را وارد دریا می‌برند نگویند چرا تصفیه‌خانه راه اندازی کنند یا چرا باید چاه حفر کنند وقتی می توانند آب آن را به دریا سرازیر کنند! این بی توجهی است زیرا این اقدام می‌تواند سرنوشت میلیون‌ها انسان را تغییر دهد و هر یک از ما وظیفه داریم در کنار مطالباتی که از دولت داریم در جهت حفظ و حراست دریا کوشا باشیم.
تسنیم: اگر وضعیت زیست محیطی به همین گونه ادامه یابد آیا احتمال نابودی دریای خزر وجود دارد یا خیر؟
شارع پور: تجربه دنیا نشان داده در هر پهنه آبی که به آن بی توجهی صورت گیرد پیامدش در دراز مدت آشکار می‌شود. ما هنوز تجربه تلخ دریاچه ارومیه را از یاد نبرده ایم، دریاچه ای زیبا سرشار از خدمات اکوسیستمی که چندسال بی دقتی و سیاست‌های غلط، آن را به حالت فعلی انداخته که بازگشت به شرایط قبلی یا محال یا مستلزم هزینه بسیار بالایی است. اگر این بی توجهی را ادامه ددهیم روز به روز وضعیت دریا بدتر می‌شود. آنچه عقل سلیم می‌گوید این است که قطعا” این بی توجهی پیامدهای منفی در زندگی تک تک ما خواهد داشت.
مصاحبه از هومن رمضانیان
/
