کرونا و مسئولیت متقابل رسانه‌ها و مردم در بحران‌زدایی
افزایش تعداد مبتلایان به کرونا در ایران و احتمال بیشتر بودن تعداد افراد مبتلا به این ویروس در استان‌های مختلف سبب شد که حساسیت جامعه به این بیماری و خبرهای مرتبط با آن افزایش یابد و خبرهای ضد و نقیض زیادی در رسانه‌ها و به ویژه فضای مجازی منتشر شود.
طی روزهایی که کرونا ویروس به مازندران رسیده و این استان را نیز درگیر خود کرده، خبرهای متعددی در این زمینه منتشر شد. از خبر بستری شدن یک بیمار مبتلا به کرونا در بیمارستان شهید بهشتی نوشهر تا پخش شدن فیلمی درباره کمبود تجهیزات مقابله با این بیماری در بیمارستان‌های مازندران یا غیرواقعی بودن آمارهای اعلام شده توسط مسئولان که همگی از سوی مسئولان در رسانه‌های رسمی تکذیب شد. اما به نظر می‌رسد این تکذیبیه‌ها کمتر از خبرهای غیررسمی منتشر شده در فضای مجازی مورد توجه مردم قرار می‌گیرند.
یک استاد روزنامه‌نگاری و علوم ارتباطات معتقد است که یکی از دلایل اصلی این وضعیت خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی نسبت به رسانه‌ها به دلیل عملکرد آن‌ها در برخی موقعیت‌های حساس اخیر است.
فرصت ترمیم اعتماد
به گفته «اکبر نصراللهی» رسانه‌ها باید تلاش کنند تا در اطلاع‌رسانی اولین باشند و حقیقت را بگویند تا از این موقعیت به عنوان فرصتی برای جبران عملکرد نادرست قبلی در ماجرای مربوط به افزایش قیمت بنزین و حادثه هواپیمای اوکراینی که به دلایل مختلف از جمله آستانه تحمل بسیار پایین مسئولان در مقابل رسانه‌ها ایجاد شد استفاده کنند.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: اولین موضوعی که رسانه‌ها باید در این وضعیت مد نظر داشته باشند، اطلاع‌رسانی صحیح، سریع، جامع و حفظ آرامش و صداقت در بیان واقعیت‌های مربوط به این بیماری است.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد شیوع وحشت کاذب و هراس‌افکنی در جامعه را کشنده‌تر و خطرناک‌تر از خود ویروس کرونا برشمرد و گفت: توزیع و انتشار مطالب نادرست و نگران‌کننده که وحشت کاذب از این ویروس ایجاد کند باعث نگرانی است. در این موقعیت رسانه‌ها مسئول هستند که با اطلاع‌رسانی صحیح، سریع و جامع به مردم، اطلاعات و امید بدهند.
نویسنده کتاب «مدیریت پوشش خبری بحران در رسانه‌های حرفه‌ای» تأکید دارد که رسانه‌ها باید راه حل صحیح و سریع خروج از این وضع را به مردم بگویند و آن‌ها را با اطلاع‌رسانی جامع و صادقانه از مراجعه به منابع غیررسمی و غیرتخصصی بی‌نیاز کنند.
هراس‌افکنی؛ خطرناک‌تر از کرونا
نصراللهی با تأکید بر این که هر موضوع مرتبط با جان و سلامت مردم حتما باید در اولویت کار همه و به ویژه رسانه‌ها باشد، تصریح کرد: اکنون و در این شرایط ویژه، رسانه‌ها باید به دو موضوع توجه کنند؛ یکی حق مردم که دانستن است و دیگری حق سلامت عمومی و روانی آن‌ها. یعنی نباید به بهانه تامین یک حق، حقی دیگر ضایع شود یا مورد غفلت قرار بگیرد.
این مدرس و استاد مازندرانی روزنامه‌نگاری و علوم ارتباطات خاطرنشان کرد: اصحاب رسانه نباید به بهانه حفظ امنیت و کسب و کار رسانه‌ها در این شرایط دچار سانسور شوند. اما در عین حال باید به خاطر داشته باشند که برای تامین حق مردم به دانستن، امنیت روحی و روانی جامعه به مخاطره نیفتد. هراس‌افکنی و تزریق اضطراب به جامعه بسیار مضر است که به نظر می‌رسد برخی رسانه‌ها و کنشگران در روزهای اخیر از این مورد غفلت کردند.
به گفته وی خطرناک‌تر از شیوع کرونا، اضطراب و وحشتی است که در مردم به واسطه اطلاع‌رسانی نادرست اتفاق می‌افتد و در مقابل این رفتار، سکوت برخی از رسانه‌ها و کنشگران نیز می‌تواند به سلامت جامعه آسیب وارد کند.
جای خالی رسانه در سازمان مدیریت بحران
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد بر ضرورت تشکیل و فعالیت ستاد مدیریت بحران و رسانه در کشور تأکید کرد و افزود: مدیریت بحران موضوعی گروهی است و همکاری همه عوامل درگیر در بحران در داخل و بیرون سازمان‌های رسانه‌ای را می‌طلبد. اگر این همکاری با سایر بخش‌ها نباشد منجر به خسارت‌های جبران‌ناپذیری برای کشور و مردم می‌شود.
وی افزود: معتقدم سازمان مدیریت بحران کشور ما خودش در بحران قرار دارد و این مواقع کاملا جای خالی مدیریت بحران را می‌بینیم. تشکیل ستاد رسانه و بحران در ساختار مدیریت بحران وجود دارد، اما دغدغه لازم وجود ندارد و از همکاری متخصصان رسانه برای مدیریت رسانه‌ای شرایط بحران استفاده نمی‌شود.
نصراللهی درباره الزامات فعالیت رسانه‌ای در شرایط بحران نیز اظهار کرد: همکاران رسانه‌ای در درجه نخست باید حداکثر همکاری را با هم داشته باشند. نکته مهم دیگر داشتن حداکثر آگاهی درباره موضوع است. علاوه بر این دو مورد باید بیشترین آگاهی را در مورد اصول و تاکتیک‌های مدیریت بحران در هر موضوعی بدانند. از همه ظرفیت‌های بیرون رسانه برای اطلاع‌رسانی سریع و جامع و مسئولانه استفاده کنند و اخبار موضوع تخصصی را مؤکداً از منابع رسمی و مراجعی که دارای صلاحیت‌های قانونی و تخصصی هستند بگیرند.
اولویت جان مردم است
استاد علوم ارتباطات در پاسخ به این پرسش که رسانه‌ها در صورت مواجهه با برخی محدودیت‌ها در به دست آوردن یا انتشار آمارها و واقعیت‌های رسانه‌ای در این مواقع چه تدبیری باید اتخاذ کنند، گفت: در هر صورت متأسفانه موانعی پیش روی رسانه‌های ما وجود دارد. اما در مورد بیماری کرونا خوشبختانه همکاری خوبی با رسانه‌ها انجام می‌شود. اما اگر به هر شکل محدودیتی در برخی مناطق وجود داشت، برای رسانه باید اولویت جان مردم باشد.
وی خاطرنشان کرد: رسانه‌ها اگر در برخی مسائل انعطاف دارند، جایی که جان مردم، امنیت ملی و حفظ اعتبار و حیثیت رسانه در میان است به هیچ وجه نباید تعارف داشته باشند و باید سعی کنند به هر صورتی که هست آگاه شوند و در اولین فرصت دیگران را آگاه کنند. مشروط بر این که منابع علمی و رسمی باشد.
نویسنده کتاب پرفروش «اصول خبرنویسی» با تأکید بر این که رسانه‌ها در این مواقع از سیاسی کردن ماجرا باید بپرهیزند، تصریح کرد: در عین حال که رسانه‌ها باید به هر دو حق مردم، یعنی دانستن و امنیت روانی توجه کنند، مراقب برچسب زدن‌ها نیز باید باشند. ضمن این که تأکید می‌شود از ایجاد و انتشار هراس و ترس کاذب که برخی شبکه‌های رسانه‌ای مجازی به آن دامن می‌زنند پرهیز کنند و آموزش به زبان ساده که منجر به پیشگیری و معالجه درست می‌شود را بیشتر در کانون فعالیت‌های رسانه‌ای خود قرار دهند.
از دست رفتن مرجعیت رسانه‌ای
نصراللهی درباره اعتماد و مراجعه مردم به شبکه‌های مجازی و خبرهای غیررسمی گفت: از عجایب کشور ما این است که به واسطه مصرف رسانه‌ای بالای مردم از فضای مجازی و به دلیل این که برخی مسئولان ما متاسفانه در موضوعات مختلف رسانه‌ها را محرم ندانستند، مردم خبرها را از مراجع غیررسمی می‌گیرند. در هیچ جای دنیا این طور نیست که خبرهای رسمی از مراجع غیررسمی و غیرمسئول گرفته شود. اما اینجا چون رسانه‌ها و مسئولان کارشان را در شرایط بحران خوب انجام نمی‌دهند یا با تاخیر انجام می‌دهند دچار این مشکل هستیم.
وی افزود: ما در شرایطی با کرونا مبارزه می‌کنیم و این ویروس به سرعت در حال شیوع است که مرجعیت رسانه‌ای و خبری رسانه‌ها به دلیل عملکرد گذشته برخی مسئولان به ویژه در موضوع بنزین و حادثه هواپیمای اوکراینی، کم شده و همین باعث اشاعه اخبار نادرست می‌شود.
مسئولیت رسانه‌ای شهروندان
این استاد علوم ارتباطات نقش مردم را نیز در کنترل فضای روانی جامعه در شرایط بحران کمتر از رسانه‌ها ندانست و اظهار کرد: مردم سهم بسیار مهمی در این شرایط دارند و می‌توانند نقش بحران‌زایی یا بحران‌زدایی داشته باشند. اگر مردم سواد سلامت‌شان بالا باشد و مسئولانه رفتار کنند و هر ویدئو، صدا و متنی که به دست‌شان می‌رسد را منتشر نکنند، می‌توانند به بحران‌زدایی و حفظ آرامش کمک کنند.
به گفته این متخصص علوم ارتباطات اگر شهروندان هر خبر، مطلب، فیلم و صدایی که به دست‌شان برسد را بدون این که از صحت و درستی آن با خبر شوند، تخصص‌اش را داشته باشند و پیامدهای به اشتراک گذاشتن آن را بدانند، بازنشر کنند، در اغتشاش خبری و بحران‌افزایی مسئول هستند.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه با تأکید بر این که حرف زدن در مورد کرونا تخصص و دانش لازم را می‌طلبد، اظهار کرد: درباره تخصصی حتماً متخصصان و مراجع علمی و رسمی باید اظهار نظر کنند. این که مخاطب بدون شناختن منبع خبر و دانستن منطبق بودن محتوا با واقعیت اقدام به بازنشر آن کند، نه تنها به جامعه کمک نکرده، بلکه به بحران‌زایی کمک کرده است.
طی روزهای اخیر و پس از جدی شدن شیوع کرونا در ایران و مازندران، تعداد مطالب مرتبط با این بیماری اعم از آمارهای مبتلایان و فوتی‌ها و همچنین راهکارهای مقابله با کرونا به روش‌های مختلف به شکل چشمگیری در رسانه‌های مجازی افزایش یافته است.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا تأکید کرد که شهروندان و حتی اصحاب رسانه برای دریافت آخرین خبرها و اقدامات انجام شده در استان برای مقابله با این بیماری به سایت دانشگاه علوم پزشکی مازندران مراجعه کنند.
دکتر «حامد روحانی‌زاده» اظهار کرد: دانشگاه علوم پزشکی مازندران پایگاه اطلاع‌رسانی دارد و رسانه‌های رسمی نیز اطلاعات را بر اساس مستنداتی که از منابع معتبر اعلام می‌شود منتشر می‌کنند. لذا از همه شهروندان می‌خواهیم که از بازنشر خبرها و مطالب غیرواقعی و بی‌پایه در فضای مجازی خودداری کنند.
