"چله شو" از فال امیری تا فال گردو!

به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از ایسنا، یلدا واژه ای سریانی بوده که به زبان شیرین فارسی وارد شده است،این نام واژه پیشترها برای نامگذاری اولین و درازترین شب سال مصطلح نبود،همه این شب را به نام” گته چله شو”می شناختند و جشن می گرفتند.

در مازندران آغازین روز هر ماه مادرمه یا بنه روز نام داشت که روز جشن و شادی بود، مادرمه  در طول سال ۱۲ بار تکرار می شد که سه نوبت از ۱۲ نوبت آن بیشتر اهمیت داشت، اولی ” نورزه مای بنه روز” ی ااولین روز نوروز ماه مازندرانی یا آغاز سال تبری بود که جشنی در خور آغاز سال گرفته می شد.

دومی ” گته چله شو “بود که مفهوم شب چله بزرگ را در بر دارد،این شب که دراز ترین شب سال است از آن روی با جشن و شادی همراه بود که خورشید روز یا روز زایش خورشید را در پی داشت. در این شب دیو ظلمت آخرین تلاش خود را به کار می گیرد تا فرشته نور را برای همیشه مغلوب خود نماید اما سرانجام در شبگیر گته چله شو یا شب چله بزرگ از پای در می آید و فرشته  نور بر دیو ظلمت چیره می شود و از نخستین روز زمستان روز به افزایش آغاز و شب کوتاه و کوتاه تر می شود.

قدیمی های مازندران این شب را یلدا نمی نامیدند و عامه مردم با این واژه آشنا نبودند، پبشینیان را اعتقاد بر این بود که از فردای شب چله بزرگ روز به اندازه  قامت یک دانه  جو قد می کشد و هر چه از آن بگذرد رشیدتر می شود و زمین که با آمدن پاییز سترون شده و قدرت زایش خود را از دست داده بود با افزایش مدت زمان تابش خورشید و گرم تر شدن هوا به آرامی حس خود را به دست آورده و زمانی آخرین روز چله بزرگ فرا برسد دزدانه نفسی خواهد کشید و از پس آن تا آخر چله کوچک که مدت آن ۲۰ روز است، بهبودی کامل حاصل کرده قدرت زایشی مجدد را کسب می کند و آشکارا نفس می کشد و کم کم شروع می کند به زایاندن گل و گیاه و جمع کردن بساط برف و سرما .

*خوردن ماست و هندوانه در “گته چله شو” مازندران

مومن توپا ابراهیمی محقق و نویسنده مازندرانی درباره شب چله به ایسنا مازندران اظهارمی کند: از خصوصیات گته چله شو در مازندران آن است که همه  خانواده را گرد آتش اجاق جمع می کند، در حالی که خرد و بزرگ بر گرد آتش حلقه زده اند و خشک بار آماده شده از میوه جات جنگلی را مزه مزه می کنند گل می گویند گل می شنوند و شادی و نشاط در خانه ها همگانی می شود.

وی می افزاید: عروس خانم ها از همسران خود هدیه دریافت می کنند و ریش سفیدان و گیس سفیدان خانه ارج گذاشته می شوند، همچنین کودکان با شیرینی و آجیل فراهم آمده شادی خود را دوچندان می کنند.

وی با بیان اینکه در مناطق کوهستانی خوردن ماست و در مناطق جلگه ای هندوانه را فراموش نمی کنند ادامه می دهد: مردمان مازندران بر این اعتقاد دارند با خوردن این دو ماده  غذایی گرمای تابستان آینده را بهتر تحمل خواهند کرد و مزاج سرد ماست و هندوانه در تن و جان آنان چنان رسوب می کند که چاره  از سر گذراندن ملایم گرمای سخت تابستانی خواهند بود.

این محقق و نویسنده مازندرانی تصریح می کند: دمیدن در نی و خواندن آواز امیری از طالب طالبک سلیقه ای است که خانواده ها لذت آن را با فال امیری در این شب از دست نمی دهند، همچنین  فال حافظ ، شاهنامه خوانی، قصه خوانی از امیر ارسلان صاحب قران نامدار، امیر حمزه، ملک بهمن، فلک ناز ،حمله حیدری از جمله کارهایی بود که باسوادهای خانواده اگر یک جا جمع می شدند برای همه  فامیل انجام می دادند.

توپا ابراهیمی می گوید: با آمدن چله شب اگرچه سختی زمستان در پیش بود اما با افزایش طول روز امید به زندگی بهتر و رسیدن به سال نو که از پی زمستان فراز می آمد بر استقامت و ایستادگی در مسیر مقابله با سختی های زمستان می افزود.

وی اضافه می کند: در کلارستاق تا عباس آباد و تنکابن و کجور در شب های چله رسم و رسوم مشترکی وجود داشت، در این شب در روستاها و حتی در شهر پس از صرف شام ، تعدادی از اقوام نزدیک و حتی فرزندان نوه ها و قوم و خویش ها در منزل یک نفر که سمت بزرگتر را داشت جمع می شدند و تا پاسی از شب بیدار می ماندند.

*خواندن شعرهای امیری عجین شده در بین خانواده ها 

این محقق مازندرانی تصریح می کند:در اکثر خانه ها کتاب حافظ و شاهنامه وجود داشته و دارد اما در جاهایی که افراد با سواد کم بودند یک نفر که مشهور به امیری خوان بود  فال امیری می گرفت و این شخص که حدود 80 تا 100 رباعی امیری را در خاطر داشت و از حفظ بود برای آهل خانه فال می گرفت.

وی ادامه می دهد:شیوه فال نیز به این گونه بود در این شب هر کس نشانی را از جمله سنجاق سر و سینه و یا  انگشتری خود را درون کوزه ای می انداخت و دختر بچه ها که نماد پاکی و زیبایی بودند دست را درون کوزه می برده و برای امیری خوان نشان را در می آوردند، امیری  خوان نیز دو بیتی را برای صاحب مال می خواند.

*میوه های خشک شده کدبانوها ، مهمان سفره های شب یلدا

توپا ابراهیمی می گوید: در اکثر روستاهای منطقه برای شب یلدا، بانوان و کدبانوها از تابستان تا پاییز شروع به  خشک کردن میوه ها و جمع آوری تنقلات می کردند؛ کدوهای ورق ورق و خشک شده یکی از این تنقلات بود که در شب چله در آب گرم خیس داده و پس از آن تناول می شد که مزه ای ترش و شیرین داشت.

وی ادامه می دهد:از دیگر تنقلات و میوه های این شب  می توان به گلابی جنگلی یه همان” حمرو ”  سیب جنگلی، کنس، سیاه ولیک، الندری و آلوچه های خشک شده، گندم برشته یا همان ” هشتیکا ” و همچنین گردو نیز  اشاره کرد.

*نازکه نون غذای سبک  مورد علاقه در بین مردم منطقه

این پژوهشگر مازندرانی با اشاره به اینکه یکی دیگر از رسومات این شب، پختن نانی خوش طعم معروف به نازکه نون توسط کدبانوها بود،تصریح می کند: این نان با آرد و مقداری دمبه گوسفند و یا چربی بز و زردچوبه و خرده های گردو تهیه می شد که بسیار خوش طعم بوده و هواخواهان زیادی در بین خانواده ها داشت.

وی خاطرنشان می کند:از دیگر غذاها و تنقلات این شب می توان به سیب زمینی طبخ شده در زیر آتش خاکستر اشاره کرد که محبوبیت زیادی داشت.

*آیین شب چله در کجور

ابراهیمی در مورد آیین چله شود در بین مردمان کجور نیز می گوید: مردم کجور در این شب که آن را شب چله نیز می نامند معتقدند باید چهل نوع خوراکی برای خوردن آماده کرد تا بلندای شب یلدا را با آن همراه با شادی سپری کنند که این امر به صورت نمادین و با تهیه غذاها و تنقلات محلی در کجور انجام می گیرد که در کنار آن فانوس به عنوان نماد روشنایی و خوشبختی تا شب یلدای سال بعد روشن می شود.

وی ادامه می دد:مردم کجور در گذشته با شکستن ۱۰ عدد گردو خوش اقبالی یا بد اقبالی افراد را در آن می دانستند به گونه ای که اگر گردوی شکسته شده به نام فردی سالم بود، وی سالی خوبی در پیش دارد و در غیر آن بد شانسی گریبانگیر او خواهد شد.

این محقق آداب و رسوم محلی مازندران اظهار می کند:اکنون بسیاری از آیین‌ها از جمله شب یلدا به دلیل تغییر در نگرش‌ها و همچنین وضعیت اقتصادی خانواده ها از شکل و شمایل اولیه اش فاصله گرفته و حتی کمرنگ شده است.