دکترای آب و سازه های هیدرولیکی، فقدان نقشه کاداستر و عدم رعایت نقشه اراضی را دو معضل بزرگ در مازندران دانست و خاطرنشان کرد: هیچ نقشه واضح و امروزی برای حدود و ثغور اراضی ملی، جنگل‌ها و مراتع وجود نداشته و مرزبندی بین این اراضی و بافت مسکونی مشخص نیست.
اسماعیل طلوعی در گفت‌وگو با ایسنا تصریح کرد: همین عامل سبب پیشروی، تجاوز و ساخت و سازهای غیرمجاز به این مناطق شده و این عرصه‌ها را به بافت مسکونی تبدیل کرده است؛ شاهد این مدعا هم ویلا سازی در اکثر دامنه ها و ییلاقات استان است.
رژیم رودخانه‌ها از دِبی پایه به سیلابی تغییر یافته است
این محقق و پژوهشگر حوزه آبخیزداری، مشکلات آب را به دو عامل جهانی و منطقه ای تقسیم بندی کرد و در خصوص عامل جهانی یادآور شد: با گرم شدن و بالا رفتن دمای کره زمین، ذخایر برفی کاهش و رژیم رودخانه ها از دِبی پایه به سیلابی تغییر یافته است؛ همچنان که در سال های اخیر شاهد کاهش نزولات جوی و شدت آن و نیز ظهور سیلاب ها بودیم در حالی که سال های نه چندان دور بارش ها ممتد و آرام بودند.
طلوعی افزود: عوامل منطقه‌ای در واقع همان مدیریت و دخالت انسان در محیط را شامل شده و به فراخور هر منطقه و مشکلات آن دارای معیارها و فاکتورهای متفاوتی است.
وی به تاثیرات نقشه های کاداستر و اراضی ملی و نیز نقش جنگل ها و مراتع در آبخیزداری اشاره کرد و افزود: تخریب جنگل به واسطه ایجاد سکونتگاه و برداشت های بی رویه از مراتع، سبب سست شدن زمین های بالادست و کوهپایه ای شده و علاوه بر ویرانی پوشش گیاهی موجب بروز سیلاب در سطوح پائین تر خواهد شد.
اعطای مجوزهای غیراصولی برای ساخت و سازها و استحصال بی رویه جنگل‌ها
طلوعی اعطای مجوزهای غیر اصولی برای ساخت و سازها در دامن طبیعت و استحصال بی رویه جنگل ها را سبب لخت شدن زمین و مسبب بروز جریان های سیلابی دانست و گفت: زمین به دلیل وجود چنین عارضه هایی مانع از وقوع سیل و ایجاد روان آب در سطوح پائین است و در غیر این صورت بارش ها غیر قابل مهار خواهند بود که این عوامل در کیفیت رودخانه ها تاثیرگذار بوده و بر تغذیه آبزیان نقش خواهد داشت.
استاد دانشگاه آزاد تنکابن در رشته منابع آب و سازه های آبی، با اشاره به اینکه جنگل حکم چرخ لنگر برای منابع طبیعی را دارد خاطرنشان کرد: جنگل ها نقش بسزایی در کیفیت خاک و آب عهده دار هستند و دفع زباله در جنگل ها با ایجاد شیرابه ها و آلودگی آب های زیرزمینی ضربه بزرگی به منابع آبی و محیط زیست وارد خواهد آورد.
بی رحمی در برداشت مصالح از رودخانههای مازندران
طلوعی برداشت های بی رویه از سنگ ها و مصالح رودخانه ای را سمی مهلک برای هدر رفت منابع آبی دانست و ادامه داد: فعالیت های تخریبی حاصل از برداشت های غیر اصولی در اکثر رودخانه های مازندران و تجاوز به حریم رودخانه لطمه بزرگی به تامین منابع آبی زده چرا که این مصالح و سنگ های مسیر رودخانه هستند که جلوی انرژی حاصل از سیلاب را گرفته و با ایجاد موانع کوچک و بزرگ در مسیر رود، باعث پالایش و اکسیژن دهی به آب می شوند.
وی در ادامه با تشریح مزیت وجود مصالح در رودخانه ها گفت: خلل و فرج موجود در بستر رود که متاثر از وجود سنگ های ریز و درشت است تا ۳۰ درصد قدرت نگهداری آب را داشته که از آن به عنوان قلک ذخیره‌ای آب نام برده می شود و این همان مقدار آبی است که تلفات نداشته و تبخیر نمی شود و زمان کم آبی مانع از ظهور و بروز خشکسالی در رودهای بزرگ خواهد شد.
طلوعی تصریح کرد: زمانی که کامیونی از رودخانه مصالح برداشت می‌کند، تا ساعت ها پس از حرکت آن، شاهد خروج آب از میان مصالح بارگیری شده هستیم و این دقیقا همان میزان آبی است که در بستر و حفره های کف رودخانه وجود دارد.
این مؤلف و پژوهشگر حوزه منابع آبی با بیان اینکه برداشت ها باید نظارت شده و به میزان آبرفت و بار حاصله در رود از آن بهره برد گفت: متاسفانه مجوزهای برداشت دیگر مورد ارزیابی و نظارت قرار نگرفته و پیمانکاران با بی رحمی به برداشت مصالح رودخانه ای را تا زمان رسیدن به گل و لای کف رود ادامه می دهند.
تشریح عوامل تهدید کننده رودخانه های مازندران
طلوعی مشکلات رودخانه های استان مازندران که بیشتر آن ها متصل به سردهنه های زاعی هستند را تنها معطوف به مشکلات برداشت ندانست و با بیان مشکلات آلودگی آب ها تصریح کرد: فاضلاب های خانگی و صنعتی، شیرابه های دپوی زباله ها، شستشوی کودهای شیمیایی و نبود سیستم اگوی مناسب سبب بروز مشکلاتی در حوزه آب و منابع آبی شده و تهدیدی برای رودخانه های استان محسوب می شود که بر کیفیت و کمیت محصولات زراعی اثر خواهد داشت.
وی زمزمه هایی مبنی بر انتقال آب های موجود در مازندران و جابه جایی رودخانه ها به بهانه سیراب کردن مناطق خشک را اقدامی غیر اصولی و نابخردانه دانست و یادآور شد: با این تصور غلط که مازندران و استان های شمالی منابع آبی فراوانی دارند نباید اقدام به چنین اعمال نادرستی کنیم، چراکه این اشتباهات عواقب جبران ناپذیری خواهند داشت.
استاد دانشگاه تنکابن به نقش رودخانه ها در تغذیه آب های زیر زمینی اشاره کرد و گفت: حفر نابه جا و برداشت های بی رویه از چاه های ایجاد شده باعث خلا آب در منابع زیرزمینی می شود که نهایتا منجر به پیشروی آب دریا به منابع زیرزمینی شده و شوری آب های چاه را به دنبال خواهد داشت؛برای حل این مشکل باید مشاهدات از چاه ها و نظارت بر آن ها به شکل مستمر جریان داشته و سطح مجاز چاه ها همواره مورد ارزیابی قرار گیرد.
احداث سدهای برق آبی کوچک راهکار حفظ منابع آبی
عضو دائمی کمیته رسوب زدایی مخزن سد سفیدرود، ایجاد و احداث سدهای کوچک برق آبی بر روی رودخانه های بزرگ مازندران را راه حلی ارزنده برای مهار رودخانه ها و سیلاب ها دانست و افزود: این قبیل سدهای کوچک علاوه بر ایجاد توسعه، اشتغال و تولید برق بدلیل عمق کم، قابلیت سر ریز شدن و بازگرداندن آب به رودخانه را داشته و تاثیرات مخرب سدهای مخزنی بزرگ را نخواهد داشت.
طلوعی با بیان برخی مضرات سدهای مخزنی بزرگ نظیر تخریب گونه های گیاهی و هزینه های سرمایه گذاری و بهره برداری بالا یادآور شد: اکثر رودخانه های مازندران خوشبختانه دارای رژیم برفی بوده و همیشه در طول سال دارای یک دبی پایه هستند پس احداث مخازنی نظیر سدهای کوچک می تواند در زمان پیک مصرف آب به کمک مزارع و کشاورزی برسند.
وی ایجاد سدهای بزرگ را تنها منفعتی برای پیمانکاران و مشاوران آن دانست و افزود: جذابیت های سازه ای با بزرگتر بودن سدها و امکانات رفاهی و تفریحی که متعاقب آن عاید افرادی خاص می شود خرده دلایلی است که مسئولان ناکارآمد برای خودنمایی خواهان احداث آن در مناطق هستند، و گرنه ایجاد سدهای کوچک و متعدد بر روی یک رودخانه فواید به مراتب بیشتری متوجه مردم آن منطقه خواهد کرد.
این استاد دانشگاه در دامه خاطرنشان کرد: ساختن سدهای “اُور “سایز که بیشتر از حجم ممکن ساخته می شوند، فقط به قصد خودنمایی آن منطقه ساخته شده و باید توجه داشت که این میزان از حجم ماندآب علاوه بر تبخیر و ایجاد رسوبات پشت مخازن، رودخانه مسیر فرودست را دچار تغییرات عوارضی می‌کند، هم چنان که در بسیاری از رودهای دارای سد شاهد رشد نیزارها و چمن زار در بستر رودخانه و پیشروی سکونتگاه ها به حریم رود هستیم.
طلوعی با اشاره به این که عمده بارش در ماه های ابتدایی سال بوده حال این که پیک مصرف آب در کشاورزی به دوره تابستان برمی گردد توصیه کرد: با ایجاد سدهای کوچک برق آبی که هزینه های هنگفت سرمایه گذاری را هم ندارد، می توان منابع آبی لازم برای فصول گرم سال را به راحتی تامین کرد.
اعمال سیستمی نظیر دیسپاچینگ برق برای آبیاری مدرن
طلوعی مطالعات و تحقیقات کشورهای توسعه یافته در زمینه تامین منابع آبی را شایان توجه دانست و گفت: ایجاد یک شبکه بزرگ آبرسانی در مناطق زراعی مانند آن چه از آن به عنوان دیسپاچینگ برق در برق رسانی مورد استفاده قرار می گیرد، خواهد توانست تا حد زیادی مانع از هدر رفت آب شده و به این طریق هر کشاورز به میزان نیاز خود از آب بهره برداری کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به الگوهای غلط مصرف کاشت در زراعت سنتی نظیر شخم عمیق و غرقاب مزارعی مانند برنج با عمق نامشخص تاکید کرد: تمام هدر رفت منابع آب و همه اشتباهات موجود در مزارع زراعی و کشاورزی استان و مشکلاتی مانند عدم آگاهی و استفاده از گونه های سازگار با محیط با ایجاد شرکت های سهامی زراعی مرتفع خواهد شد.
وی، استفاده و بهره برداری از مزارع در قالب شرکت های سهامی زراعی را راهکار بنیادی برای رسیدن به کشاورزی مدرن در مازندران دانست و افزود: در این سیستم راندمان آبیاری بالا رفته و با تجمیع مزارع خرد، منحل کردن مشکل خرده مالکی و اعطای سهام به کشاورزان در قالب یک شرکت با مدیران متخصص در حوزه کشاورزی بسیاری از چالش های کشاورزی استان برطرف خواهد شد.
طلوعی با تشریح فواید ایجاد شرکت های سهامی زراعی عنوان کرد: مدیریت متخصص در راس هرم این شرکت با اعمال استفاده از امکانات، تجهیزات و مکانیزاسیون کشاورزی و توان برخورداری از تسهیلات به همراه مدیریت منابع آبی و خاکی با نظارت اصولی از سوی کارشناس در قالب یک شرکت بزرگ بهره برداری، نیازهای کشاورزی مازندران را برطرف می کند.
گفت و گو از نوید ساداتی خبرنگار ایسنا مازندران
