به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از ایسنا، در سال‌های اخیر با مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی، کاهش بارندگی، پسروی دریای خزر، احداث سدها در بالادست رودخانه‌ها و کاهش آب ورودی شیرین به تالاب‌ها و آبندان های مازندران؛ زنگ خطر خشکسالی و از بین رفتن بخشی از اکوسیستم آبی تالاب ها به صدا درآمده که تالاب بین المللی میانکاله به عنوان یکی از مهم ترین زیستگاه های پرندگان مهاجر در کشور نیز به بحران خشکسالی دچار شده است.
پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی میانکاله با مساحتی حدود ۶۸ هزار و ۸۰۰ هکتار از دو زیستگاه آبی و خشکی تشکیل شده است که ۴۵ هزار هکتار پهنه آبی مجموعه ای از تالاب و خلیج میانکاله و ۲۳ هزار و ۸۰۰ هکتار اراضی خشکی را شامل می شود.
تالاب میانکاله با آب دائمی لب شور در ۱۲ کیلومتری شمال و شمال شرقی شهرستان بهشهر و در منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر قرار دارد. از شمال به دریای خزر، از شرق به تنگه آشور، از جنوب به اراضی پست حومه شهرهای بندر گز و گلوگاه و بهشهر و از سمت غرب به اراضی روستاهای زاغمرز و امیرآباد محدود می شود.
طبق آخرین آمارها در تابستان سال ۱۳۹۶ از ۴۵ هزار هکتار پهنه آبی تالاب بین المللی میانکاله مساحتی حدود ۱۰ هزار هکتار معادل ۲۰ درصد خشک شده است.
در حالی که پهنه آبی و زیست بوم تالابی میانکاله به عنوان محل زاد آوری و تکثیر آبزیان بومی دریای خزر و همچنین به عنوان محل زمستان گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی از اهمیت بالایی برخوردار است.
* پسروی آب دریای خزر؛ علت اصلی خشک شدن ۲۰ درصد تالاب میانکاله
«علی‌اکبر یداللهی» دکترای محیط زیست در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: علت اصلی خشک شدن ۲۰ درصد تالاب میانکاله پسروی آب دریای خزر است که این پسروی به دو عامل رود ولگا و رودخانه های منتهی به دریا بستگی دارد البته حدود ۸۰ درصد آب دریای خزر مربوط به رودخانه ولگا می شود که هر زمان بر اساس سیاست ها و برنامه های کشور روسیه ورودی رود ولگا به دریای خزر بسته می شود، پسروی آب دریا از سمت ایران صورت می گیرد و همچنین ۲۰ درصد آب دریا مربوط به رودخانه های جنوب دریای خزر است.
وی افزود: ۸۰ درصد آب های ورودی به تالاب میانکاله مربوط به دو رودخانه گرگان رود و قره سو استان گلستان است که در بالادست این رودخانه ها سد احداث شده و میزان دبی آب ورودی به تالاب میانکاله کاهش یافته است و ۲۰ درصد باقی مانده مربوط به نهرهای جنوبی و نهرهای کوچک مربوط به آبیاری اراضی کشاورزی است که باید بین ۱۵ تا ۲۵ درصد از آب کل دبی رودخانه ها به پایین دست یعنی به سمت تالاب میانکاله هدایت شود اما به دلیل احداث سد این میزان کاهش یافته است.
* بودجه نجات تالاب میانکاله به گلستان اختصاص یافت
معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندران گفت: با وجود اینکه مدیریت یکپارچه پناهگاه حیات وحش و تالاب میانکاله با اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران است، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور؛ بودجه طرح نجات تالاب میانکاله و خلیج گرگان در سال ۹۶ را بالغ بر پنج میلیارد تومان به آب منطقه ای استان گلستان اختصاص داد و در حال حاضر مشاور طرح نجات میانکاله در استان گلستان پیشنهاد لایروبی کانال چاپاقلی در آشوراده را مطرح کرد که با لایروبی این کانال فقط پنج درصد از منطقه خشک شده تالاب میانکاله احیا می شود.
یداللهی با بیان اینکه محیط زیست مازندران لایروبی نهرهای ضلع جنوبی تالاب میانکاله را ارجح تر می داند چرا که حداقل ۱۰ درصد بر احیای تالاب تاثیرگذار است، گفت: اکثر نهرها توسط کشاورزان و پرورش دهندگان ماهی بسته شده تا آب باران را جمع و سپس به استخرهای پرورش ماهی خود پمپاژ کنند به همین دلیل جلوی مسیر نهرها را گرفتند که البته این کار غیرقانونی است.
وی تصریح کرد: اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران برای نجات تالاب میانکاله در سال ۹۵ با اعتبار ۵۰۰ میلیون تومان و همچنین در سال ۹۶ با تخصیص اعتبار ۵۰۰ میلیون تومان دیگر نهرهای اصلی منتهی به تالاب میانکاله را لایروبی کرد که بخشی از منطقه خشک شده تالاب، احیا شده است.
*تعیین حقابه ای برای تالاب میانکاله از سد گلورد
این دکتری محیط زیست یادآور شد: با توجه به برنامه ای که شرکت آب منطقه ای مازندران برای سد گلورد و شبکه های زیر سد دارد برای مصارف کشاورزی و شرب حقابه ای را در نظر می گیرد همچنین قرار است حقابه ای را برای تالاب میانکاله از سد گلورد در نظر بگیرند که میزان آن هنوز مشخص نشده است؛ شرکت آب منطقه ای مازندران موظف است برای ۴۰ تالاب و آبندان استان از سدهای مختلف مازندران حقابه در نظر بگیرد.
وی با بیان اینکه سهم بران از آب سد گلورد منطقه بهشهر، نکا و گلوگاه هستند، گفت: آب نکارود که در بالا دست آن سد گلورد احداث شده به دریای خزر می ریزد و شاید این گونه به نظر برسد که ارتباطی به تالاب میانکاله ندارد اما حوزه آبخیز پایین دست سد گلورد با تالاب میانکاله ارتباط دارد و در مسیر عبور خود خاک منطقه را آب دار می کرد که با احداث سد؛ آب های زیرزمینی منطقه پایین دست کاهش پیدا می کنند و رو به خشکی می رود به همین دلیل باید حقابه ای برای تالاب میانکاله در نظر گرفته شود.
یداللهی پیشنهاد کرد: با توجه به اینکه نکارود به دریا وصل می شود و کانالی به طول سه هزار و ۷۰۰ متر در مسیر این رودخانه قرار گرفته که نیاز به لایروبی دارد می توان با انجام عملیات لایروبی این کانال؛ آب نکارود را وارد تالاب لپوی زاغمرز و پس از آن به تالاب پلنگان و سپس وارد تالاب میانکاله کنیم.
*کشت دوباره برنج؛ خطر خشکی تالاب میانکاله را افزایش می دهد
وی خاطرنشان کرد: در چند سال اخیر با وجود کم آبی متاسفانه کشاورزان به کشت دوباره برنج روی آوردند و فرمانداران یا مدیران کشاورزی شهرستان ها با افتخار اعلام می کنند که به طور مثال ۳۰ درصد برداشت دوباره برنج در شهرستان یا استان داشتیم در حالی که این اقدام اشتباه؛ خطر خشکسالی اراضی کشاورزی و کاهش آب های زیرزمینی و در نتیجه افزایش خشکی تالاب میانکاله را در پی دارد و قطعا نسل های آینده با خواندن این اخبار افسوس می خورند که نسل های گذشته چه اشتباهی در مصرف آب برای کشاورزی انجام دادند.
معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندران اظهار کرد: شوری آب دریای خزر ۲۷ میلی گرم بر لیتر است و اگر آب دریای خزر از طریق کانال خزینی وارد تالاب میانکاله شود قطعا میزان شوری تالاب بالا می رود و اثرات کمی و کیفی بر تالاب میانکاله دارد که باید این موضوع به دقت بررسی و مطالعه شود.
این دکتری محیط زیست گفت: در چند سال اخیر میزان تبخیر آب بسیار بالا رفته و تغییر اقلیم مازندران، خشکسالی و کاهش بارندگی نیز بر تالاب میانکاله تاثیر گذاشته است و همچنین در تابستان سال جاری بسیاری از تالاب ها و آبندان های مازندران خشک شدند.
* پنج هزار حلقه چاه عمیق در مازندران از آب های فسیلی استفاده می کنند
وی با بیان اینکه اگر کشوری بیش از ۴۰ درصد آب های فسیلی خود را استفاده کند فاجعه ای بزرگ در حوزه منابع آبی آن کشور رخ داده است، افزود: آب های فسیلی در واقع منابع آبی هر کشور هستند که بیش از دو هزار سال زیر زمین بودند اما در حال حاضر ایران از کشورهای اول جهان در زمینه مصرف بالای آب های فسیلی قرار دارد که ۹۲ درصد از آب های فسیلی خود را استفاده کرده است و پس از آن مصر با ۴۱ درصد مصرف آب فسیلی قرار دارد.
یداللهی ادامه داد: هیچ کشوری از آب های فسیلی استفاده نمی کند چرا که حداقل ۲۰۰ سال طول می کشد تا آب های سطحی از روی زمین به سفره های آب فسیلی در اعماق زمین برسند اما ذخایر ارزشمند آب های فسیلی ایران رو به اتمام است.
معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندران گفت: در حال حاضر ۱۲۲ هزار حلقه چاه آب در مازندران وجود دارد که ۷۷ هزار حلقه مجاز و ۴۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز است که از این میان پنج هزار حلقه چاه عمیق حفاری شدند که در حال استفاده از آب های فسیلی هستند.
*بی توجهی به چراغ زرد کم آبی؛ چراغ قرمز بحران را به زودی روشن می کند
یداللهی با اشاره به اینکه وضعیت مصرف آب در ایران در واقع خود زنی محسوب می شود و مردم به هیچ عنوان به چند دهه آینده فکر نمی کنند که ایران با بحران شدید آب مواجه می شود چرا که هنوز مردم ارزش بالای آب را درک نکردند، تصریح کرد: زمانی که دریاچه باغ جهانی عباس آباد بهشهر و تعدادی دیگر از آبندان های مازندران در سال جاری خشک شدند در واقع یک آلارم و چراغ زردی است که به ما هشدار می دهد در مرز خطر خشکسالی و بحران آب قرار داریم اما متاسفانه مردم آن قدر به این چراغ زرد بی توجهی نشان می دهند که به زودی چراغ قرمز کم آبی روشن می شود.
وی با بیان اینکه گیاهان کنار آبزی محل اختفا، استتار و ماوای حیات وحش میانکاله هستند، افزود: گونه گیاهی سالسولا شوری پسند و در اطراف تالاب میانکاله قرار داد و با توجه به اینکه ۱۰ هزار هکتار از تالاب میانکاله خشک شده است امیدواریم که باران ببارد تا حداقل با مرطوب ماندن خاک گونه سالسولا زنده بماند چرا که ریشه های این گیاه؛ خاک میانکاله را نگه می دارد تا موجب ریزگردها نشود در غیر این صورت فاجعه همچنان اضافه می شود و علاوه بر خشکسالی تالاب میانکاله؛ زمین های کشاورزی را در آینده از دست می دهیم و فاجعه ارومیه در منطقه شرق مازندران تکرار می شود و ریزگردهای بخش خشک شده تالاب میانکاله به شهرستان ها نیز می رسد.
این دکتری محیط زیست گفت: از مردادماه سال جاری شیوه نامه ای با همکاری محیط زیست و آب منطقه ای مازندران تنظیم شد که در آن ذکر شده لایروبی آبندان ها باید طبق تقسیم بندی انجام شود یعنی بخشی در سال جاری و مابقی در سال آینده صورت گیرد چرا که تعدادی از گونه های زیست مندان و دوزیستان نیاز به رطوبت دارند و از طرفی باید لایروبی زمان بندی شده باشد یعنی ابتدای مهرماه عملیات لایروبی متوقف شود زیرا مهاجرت پرندگان زمستان گذارن به میانکاله آغاز می شود و پرندگان به آبندانی که سرو صدا و آلودگی در آن باشد فرود نیامده و زندگی نمی کنند.
یداللهی اظهار کرد: اگر بودجه کافی برای نجات تالاب میانکاله به محیط زیست مازندران اختصاص پیدا کند با توجه به برنامه های خوبی که طرح ریزی شده است ضمن حفظ شرایط موجود و جلوگیری از پیشروی خشکسالی تالاب میانکاله؛ حداقل ۱۰ درصد منطقه خشک شده نیز احیا می شود.
* تالاب ها محلی برای توسعه گردشگری هستند
وی با بیان اینکه تالاب ها حداقل ۴۰ فایده برای انسان ها دارند و فقط بحث زیستگاه گونه های گیاهی و جانوری مطرح نیست، گفت: تالاب ها محلی برای توسعه گردشگری، اقتصادی، جلوگیری از سیل و تخریب تجهیزات هستند.
معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندران تصریح کرد: تالاب منبع اکسیژن هر منطقه است؛ شاید برخی فکر کنند که جنگل ها بیشترین میزان اکسیژن را تولید می کنند در حالی که تالاب ها سه برابر میزان اکسیژن جنگل را تولید می کنند به این صورت که فیتوپلانکتون های موجود در تالاب اکسیژن تولید می کنند و از آنجایی که تالاب ها عمق کمی دارند در اثر نور خورشید فتوسنتز ایجاد می شود و میزان تولید اکسیژن آن بسیار بیشتر از دریا است.
*عوامل طبیعی و غیرطبیعی در خشک شدن ۲۰ درصد تالاب میانکاله دست دارند
«کورش ربیعی» رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به خشک شدن بخشی از تالاب میانکاله و تاثیراتی که تغییر اقلیم زیستگاه بر تنوع زیستی جانوران پناهگاه حیات وحش میانکاله گذاشته است، اظهار کرد: در سال های اخیر به دلیل بهره برداری ها و دخالت های انسانی در حوزه بالادست ناشی از برداشت آب های شیرین موجب شده که تعادل شیرینی و شوری تالاب میانکاله بهم بخورد.
وی با بیان اینکه خشک شدن بخشی از تالاب میانکاله به دو عامل طبیعی و غیرطبیعی بستگی دارد، عنوان کرد: دخالت طبیعی متاثر از پسروی دوره ای آب دریای خزر که هر چند سال یکبار اتفاق می افتد که آب لب شور دریای خزر از طریق کانال های خزینی و چاپاقلی و آب های شیرین از بالادست حوزه آبخیز وارد تالاب میانکاله می شدند و در میزان شوری و شیرینی آب تالاب تعادل ایجاد می کردند اما از زمانی که ورودی آب دریا به خلیج میانکاله کاهش یافت سطح تالاب کم عمق تر و میزان تبخیر بیشتر شد و اثرات شوری افزایش یافت و همچنین یکی دیگر از عوامل طبیعی؛ کاهش میزان بارندگی در چند سال اخیر بود.
ربیعی ادامه داد: از طرفی دخالت های انسانی و غیرطبیعی مانند برداشت آب شیرین بالادست حوزه آبخیز تالاب میانکاله، برداشت آب رودخانه ها و نهرها، تبدیل اراضی دیم به اراضی آبی و احداث پرورش ماهی و آبزی پروری موجب شده که میزان ورودی آب شیرین به تالاب میانکاله کاهش یابد و در نتیجه نامتعادلی در حوزه میانکاله به وجود آمد که همه این عوامل اثرات دوره ای پسروی آب دریای خزر را تشدید می کند.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران خاطرنشان کرد: بخش جنوب شرق دریای خزر و پناهگاه حیات وحش و تالاب میانکاله به همراه مجموعه ای از تالاب ها که به تالاب گمیشان متصل می شود یکی از مهم ترین و بهترین زیستگاه های پرندگان مهاجر در کشور است که جمعیت و تنوع گونه ای زیادی از پرندگان آبزی و کنار آبزی حوزه مرکزی و غرب سیبری را در خود جای می دهد و پذیرای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر است چرا که دمای متعادل و محیط مناسب زیستی و منابع غذایی خوبی را در بر دارد.
ربیعی گفت: در مجموع تا کنون ۲۷۰ گونه پرنده در پناهگاه حیات وحش و تالاب میانکاله سرشماری شدند که دقیقا نیمی از تنوع زیستی پرندگان ایران را شامل می شود البته همه پرندگان زمستان گذران نیستند و در طی فصول مختلف سال به این تالاب مهاجرت می کنند.
*سرشماری بیش از ۵۰۰ هزار قطعه پرنده در زمستان ۹۶
وی با بیان اینکه بیشترین جمعیت پرندگان مهاجر کشور در تالاب میانکاله وجود دارد، گفت: ممکن است در فصول مختلف سال بیش از یک میلیون قطعه پرنده به تالاب میانکاله مهاجرت، زیست و عبور کنند اما ملاک ارزیابی مقطع زمانی خاصی یعنی اواسط دی ماه است که هر ساله سرشماری صورت می گیرد و در دی ماه سال ۹۶ بیش از ۵۰۰ هزار قطعه پرنده از ۶۵ گونه در میانکاله سرشماری شدند.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران خاطرنشان کرد: بیشترین جمعیت فلامینگوها در ایران به تالاب میانکاله مهاجرت می کنند و همچنین پلیکان پا خاکستری، عقاب دریایی دم سفید، اردک سر سفید از گونه های در خطر انقراض، کنار آبزی ها و جمعیتی از پرندگان کمیاب و در خطر انقراض جهانی در میانکاله وجود دارند که این موضوع اهمیت زیستگاه تالابی میانکاله را چندین برابر می کند.
ربیعی تصریح کرد: زمانی ضلع غربی تالاب میانکاله محلی پرآب و زیستگاه پرندگان بوده اما در حال حاضر به سطحی گلی تبدیل شده است البته میانکاله شرایط تالابی و ارزش زیستگاهی خود را از دست نداده است چرا که پرندگان متناسب با نیازهای متنوعی که دارند در عمق های مختلف آب تالاب زندگی می کنند همان طوری که در گذشته برخی پرندگان در قسمت غربی تالاب بودند و اکنون به قسمت میانی تالاب آمدند و محل زندگی آن ها تغییر کرد و از طرفی برخی گونه های پرندگان کنار آبزی مانند آبچلیک ها در سطح های گلی و بخش دیگر تالاب بودند که در حال حاضر به غرب خلیج آمدند و این جابجایی در میانکاله در حال شکل گیری است البته برخی از گونه های پرندگان خود را با شرایط خشکی و تغییر اقلیم میانکاله سازش دادند اما برخی گونه های آبزی نمی توانند با محیط خشک شده سازگاری پیدا کنند.
وی با بیان اینکه با خشک شدن طبیعی بخشی از تالاب میانکاله به دلیل پسروی دوره ای دریای خزر؛ ارزش زیستگاهی این تالاب کاهش نمی یابد به شرطی که همراه با کاهش سطح آب و خشک شدن عرصه های پیرامونی و حاشیه ای؛ دخالت های انسانی صورت نگیرد، تاکید کرد: میانکاله را باید با وضعیت موجود حفظ کنیم تا با اقدامات لایروبی کانال های منتهی به تالاب و پیشروی دریای خزر شرایط ایده آل تالابی دوباره بازگردد.
*از بین رفتن بخشی از نی زارها و گیاهان شناور در آب تالاب میانکاله
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران با اشاره به اینکه بخشی از نی زارها و گیاهان شناور در آب که از زیست مندان تالابی هستند همراه با خشک شدن بخشی از عرصه تالاب میانکاله از بین رفتند، افزود: نی زارها پناه و مأوای گونه های پرندگانی مانند کشیم ها و چنگرها هستند و همچنین برخی پرندگان در نی زارها لانه سازی و برخی گونه ها خواب شبانه خود را در آن سپری می کنند و حتی آبزیانی مانند ماهی کپور در میان نی زارها تخم ریزی می کردند که از بین رفتند.
ربیعی تصریح کرد: ظرفیت تالاب میانکاله محدود است و اگر گستره خشکی در این تالاب افزایش یابد ظرفیت زیستگاه تالابی برای پذیرش گونه های جانوری پرندگان و آبزیان کاهش می یابد و تولیدات تالاب نیز پایین می آید و از طرفی محل پناه و آشیانه سازی پرندگان به دلیل از بین رفتن بخشی از نی زارها و پوشش گیاهی کاهش یافته است اما باید شرایط موجود تالاب میانکاله را حفظ کنیم تا به شرایط ایده آل پرآبی بازگردد.
به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از ایسنا، در طی چند سال اخیر پهنه آبی تالاب میانکاله در معرض خشک شدن قرار گرفته و غول خشکسالی مساحتی حدود ۱۰ هزار هکتار از این زیستگاه تالابی باارزش و مهم را در کام خود بلعیده است. این موضوع حیات گونه های گیاهی و جانوری را تهدید می کند که حل این معضل توجه بیشتر مردم و کشاورزان در رعایت مصرف آب رودها و نهرهای منتهی به تالاب و از سوی دیگر همت مسئولان در تسریع اجرای پروژه احیای تالاب میانکاله را می طلبد.
گزارش از «مریم یخکشی» خبرنگار ایسنا مازندران
