پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو که ابتدا در سال ۹۴ توسط یک فعال زیست محیطی در اراک استارت خورد ، پویشی با هدف استفاده کمتر از خودروهای تک‌سرنشین بود تا یک روز در هفته و آن هم روز سه شنبه از خودروی شخصی استفاده نکنند و به جای آن با مثلا دوچرخه ، به صورت پیاده و یا با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به سر کار بروند. البته در این طرح استفاده از خودروی اشتراکی هم به عنوان خواسته یا همکاری حداقلی شهروندان در نظر گرفته شده بود.
هدف این پویش توسعه فرهنگ زندگی شهر دوستدار سلامت و محیط زیست بود و به همین دلیل هم دارای ستادی در دفتر محیط زیست و توسعه پایدار وزارت ورزش و جوانان کشور شد تا با نظارت و هماهنگی ۳۱ دفتر محیط زیست و توسعه پایدار ادارات کل ورزش و جوانان استان‌های کشور به عنوان دبیران استانی این ستاد، این هدف در سراسر کشور دنبال شود.
برای سه شنبه های بدون خودرو آئین‌نامه، دستورالعمل‌های اجرایی و تفاهم‌نامه‌هایی در دفتر محیط زیست و توسعه پایدار وزارت ورزش و جوانان با همکاری کمیته دوچرخه‌سواری همگانی کشور و دفتر مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشور نوشته و از فروردین سال ۹۵ اجرایی شد.
اگر چه این طرح در کم و بیش در کشور در حال اجراست ، ولی در استان مازندران بجز اجرای نیم بند در شهرستان قائمشهر با حضور فعال دوستداران محیط زیست ، تقریبا در هیچ یک از ۲۱ شهرستان و ۵۸ نقطه شهری دیگر استان نه تنها اجرایی نشد بلکه بسیاری از شهروندان این مناطق از وجود چنین طرحی اطلاع ندارند.
شهرستان قائمشهر هم از حدود سه سال پیش به عنوان پایلوت اجرای طرح سه شنبه های بدون خودرو انتخاب شد و به همین دلیل هم هنوز اجرای این طرح در آنجا پیگیری می شود ولی در سایر مناطق مازندران بجز زمانی که دوربین و رسانه ها حضور داشتند و به صورت نمادین اجرایی شد ، دیگر خبری از آن نبود.
بگذریم که در برنامه‌های سه‌شنبه‌های بدون خودرو، شهرهای مازندران خالی از خودرو نشدند و فقط پلیس ترافیک را به مسیر دیگری برای آزادی دوچرخه سواری هدایت کرد و خود طرح نیز حتی در شهر پایلوت یعنی قائمشهر نیز به صورت مستمر اجرا نشد.
همین ناکامی در اجرای طرح بود که مدیرکل محیط زیست مازندران را واداشت تا بتازگی از طریق استانداری از مدیران کل دستگاههای اجرایی و خدماتی بخواهند تا سه‌شنبه هرهفته مدیران ارشد استان بدون استفاده از خودرو شخصی و اداری از ساعت ۱۳:۳۰ تا ۱۴:۳۰ در بوستان ولایت ساری به ورزش گروهی بپردازند.
اهداف چندگانه
مدیرکل محیط زیست مازندران در مورد اثرگذاری طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو به خبرنگار ایرنا گفت: باید صادق بود و اعتراف کرد که این طرح تاثیری در زندگی مردم و ترافیک و آلودگی هوا نداشته است.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی افزود : هدف اولیه این طرح هم کاهش چشم گیر ترافیک نیست و یا حداقل در کوتاه مدت این هدف را دنبال نمی کند.
وی توضیح داد : مهم ترین اولویت در سه شنبه های بدون خودرو آگاهی مردم از آلودگی هوا و دوری از زندگی عادت گونه خودرویی است تا بتوان فرهگ اشتباه زندگی ماشین را در مسیر تغییر قرار داد.
مدیرکل محیط زیست مازندران گفت : سه شنبه های بدون خودرو یک طرح کنترل ترافیک نیست ، بلکه تلنگری است برای عموم مردم تا نسبت به فیزیک و روح خودشان آگاه شوند و بیشتر با خودشان فارغ از هر ابزار ماشینی توجه کنند.
ابراهیمی البته تاکید کرد : هنوز با چنین تلنگری نیز فاصله زیادی داریم و این نتیجه بسیاری از عوامل است که سه شنبه های بدون خودرو و یا هر طرح دیگری را بی اثر می‌کند.
وی افزود : سه شنبه های بدون خودرو علاوه بر همه اهداف خود به دنبال ورزش و سلامتی مردم نیز است و از این بابت برنامه ای سلامت محور به شمار می رود.
نبود زیرساخت ، مهمترنی مشکل
مدیرکل محیط زیست مازندران مهم ترین علت عدم اثر بخشی سه‌شنبه‌های بدون خودرو را نبود زیر ساخت ها عنوان کرد و گفت: برای مثال در کل استان مازندران هیچ مسیری برای تردد دوچرخه وجود ندارد.
وی افزود : چگونه از مرد می خواهیم از دوچرخه به جای خودرو استفاده کنند در حالی که امنیت به عنوان نخستین فاکتور تردد را برای آنها فراهم نکردیم و حقوق شهروندی دوچرخه سوارها و حتی عابران پیاده به راحتی توسط خودروها پایمال می‌شود؟
ابراهیمی کارنامی گفت : پس از سال ها تلاش سمن های مردم نهاد، رسانه ها و دستگاه های متولی حتی پیاده روهای مازندران نیز نتوانستند ساماندهی شوند و اکنون با مشکلات جدی مواجه هستند.
مدیرکل محیط زیست مازندران با اشاره به اینکه همکاری و تمایل مردم مازندران برای عدم استفاده از خودرو قابل توجه است ، افزود : اگر زیرساخت های لازم برای آنها فراهم شود مطمئنم شاهد این میزان خودرو در سطج خیابان ها نخواهیم بود.
ابراهیمی به دعوت از مدیران ارشد نیز اشاره کرد و گفت:هدف از دعوت این است که مدیران به عنوان الگوهای جامعه اهمیت سه شنبه های بدون خودرو را برای مردم به نمایش بگذارند.
وی تاکید کرد: مسئولان مدیریت جامعه باید برای مردم الگوی رفتاری هنجار پذیر و دوستدار محیط باشند تا دیگران نیز این مسایل را بیاموزند.
طرحی نمایشی
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران نیز به خبرنگار ایرنا گفت : آنچه امروز به عنوان طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو از سوی مسئولان و سمن ها اجرا می شود به دلایل متعدد صرفا نمایشی بوده و برون دادی ندارد.
احمد توکلی افزود : هدف از سه‌شنبه‌های بدون خودرو فقط دوچرخه سواری و یا ورزش در یک روز نیست ، زیرا هدف از طرح مذکور کاهش یا عدم استفاده از خودرو در زندگی روزمره است.
وی توضیح داد : عواملی همچون نبود زیرساخت ، ایمنی پایین خیابان‌ها ، ادغام جاده های مازندران با خیابان‌های شهری ، فرهنگ رقابت و چشم هم‌چشمی ، آب و هوای استان و راحت‌طلبی موانع اصلی سه‌شنبه‌های بدون خودرو است.
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران به نبود زیرساخت‌های دوچرخه سواری و پیاده‌روی در مناطق شهری مازندران اشاره کرد و گفت : با وجود اینکه در سال‌های اخیر برای مناسب سازی مسیرهای پیاده‌روی شهری اتفاقات خوبی افتاد، اما هیچکدام از شهرهای مازندران مسیر دوچرخه سواری ندارد.
توکلی به ادغام خیابان‌های شهری و بین شهری به عنوان دیگر عامل ناکام بودن طرح های کاهش ترافیک خودرویی نام برد و افزود : برخی از جاده‌های بین المللی ما به عنوان مسیرهای شهری استفاده می‌شوند که در شهرهای ساحلی مازندران بیشتر دیده می‌شود. مثلا در شهرهای محمودآباد، فریدونکنار، نور، رامسر و دیگر شهرهای مازندران جاده‌های ترانزیتی از داخل محیط شهری می‌گذرد و امنیتی برای مردم در تردد عادی و بدون خودرو وجود ندارد.
وی راحت‌طلبی را از دیگر موانع طرح برشمرد و گفت : نه تنها فرهنگ چگونگی استفاده از خودرو در میان ما نهادینه نشده است ، بلکه طرح های زیرساختی و توسعه ای ما نیز به گونه ای است که مردم را تنبل‌تر کرده است.
مدیرکل دفتر فنی استانداری با اشاره به اینکه توسعه جاده های فقط برای سریع تر رفتن خودرو ها صورت می گیرد ، گفت : همه خدماتی که امروز به عنوان راهسازی انجام می‌دهیم صرفا مردم را تشویق به استفاده از خودرو می‌کند و تا زمانی که فرهنگ اجتماعی و زیرساخت‌ها به صورت هماهنگ نگاهی واحد به عدم استفاده از خودرو نداشته باشند، باید اعتراف کرد که سه شنبه های بدون خودرو یا هر طرح محیط زیستی کنترل و کاهش ترافیک موثر نخواهد بود.
ترس مردم از دوچرخه سواری
داریوش عبادی از فعالان محیط زیست مازندران هم علاوه بر این که فقدان زیرساخت را به عنوان نخستین دلیل ناکامی سه شنبه های بدون خودرو دانست، گفت: شایع ترین علت عدم استفاده از دوچرخه یا هرگونه تردد پاک در مازندران ترس از جان است.
وی افزود : اغلب مردم از اینکه با دوچرخه در سطح شهر تردد کنند وحشت دارند و اذعان می کنند که به دلیل تردد بالای خودرو و رانندگی ناهنجار جرات دوچرخه سواری را ندارند.
عبادی تاکید کرد : تمامی فرصت حمل و نقل در سطح شهری و برون شهری در اختیار سیستم ماشینی یا خودرویی گذاشته شده و فضایی برای دوچرخه سواری نیست.
این فعال محیط زیست با انتقاد از ساختار مبلمان شهری در مازندران ، گفت : یکی از مقصران اصلی رسانه ها هستند که نتوانستند به عنوان صدای مردم به موقع مطالبه‌گری کنند و اکنون تمام شهر به خیابان های مخصوص خودروها تبدیل شده است .
عبادی مشکلات فرهنگی را نیز در این زمینه دخیل دانست و افزود : متاسفانه در استان مازندران به موازات توسعه اقتصادی خانواده ها ، توسعه فرهنگی رخ نداد و مردم وابستگی عمیقی به خودروهای خود پیدا کردند و در واقع برای مردم مازندران استفاده از خودرو به عنوان یک پرستیژ یا به عبارتی نشانگر طبقه اجتماعی آنها محسوب می شود و عدم برخوداری از خودرو به نوعی برچسب بی کلاسی بر پیشانی مردم می زند.
دلواپسان
این فعال محیط زیست به عدم اجرای مستمر طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو در شهرهای پایلوت مازندران نیز اشاره کرد و گفت : این مساله ریشه در ۲ عامل دارد که دلواپسی برخی از ترویج ناهنجاری ناشی از استفاده دوچرخه یکی از آنهاست.
عبادی افزود : برخی فکر می کنند با دوچرخه سواری زنان و مردان در کنار یکدیگر فرهنگ بی فرهنگی ترویج می شود و شرایط ناهنجار اجتماعی پیش می آید.
وی عدم برقراری ارتباط درست مجریان طرح با عموم مردم را هم از دیگر علل ناکامی آن برشمرد و گفت : هنوز نتوانستیم با عامه مردم در عدم استفاده از خودرو و روی آوردن به دوچرخه ارتباط برقرار و آنها را قانع و تشویق کنیم.
پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو که ابتدا در سال ۹۴ توسط یک فعال زیست محیطی در اراک استارت خورد ، پویشی با هدف استفاده کمتر از خودروهای تک‌سرنشین بود تا یک روز در هفته و آن هم روز سه شنبه از خودروی شخصی استفاده نکنند و به جای آن با مثلا دوچرخه ، به صورت پیاده و یا با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به سر کار بروند. البته در این طرح استفاده از خودروی اشتراکی هم به عنوان خواسته یا همکاری حداقلی شهروندان در نظر گرفته شده بود.
هدف این پویش توسعه فرهنگ زندگی شهر دوستدار سلامت و محیط زیست بود و به همین دلیل هم دارای ستادی در دفتر محیط زیست و توسعه پایدار وزارت ورزش و جوانان کشور شد تا با نظارت و هماهنگی ۳۱ دفتر محیط زیست و توسعه پایدار ادارات کل ورزش و جوانان استان‌های کشور به عنوان دبیران استانی این ستاد، این هدف در سراسر کشور دنبال شود.
برای سه شنبه های بدون خودرو آئین‌نامه، دستورالعمل‌های اجرایی و تفاهم‌نامه‌هایی در دفتر محیط زیست و توسعه پایدار وزارت ورزش و جوانان با همکاری کمیته دوچرخه‌سواری همگانی کشور و دفتر مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشور نوشته و از فروردین سال ۹۵ اجرایی شد.
اگر چه این طرح در کم و بیش در کشور در حال اجراست ، ولی در استان مازندران بجز اجرای نیم بند در شهرستان قائمشهر با حضور فعال دوستداران محیط زیست ، تقریبا در هیچ یک از ۲۱ شهرستان و ۵۸ نقطه شهری دیگر استان نه تنها اجرایی نشد بلکه بسیاری از شهروندان این مناطق از وجود چنین طرحی اطلاع ندارند.
شهرستان قائمشهر هم از حدود سه سال پیش به عنوان پایلوت اجرای طرح سه شنبه های بدون خودرو انتخاب شد و به همین دلیل هم هنوز اجرای این طرح در آنجا پیگیری می شود ولی در سایر مناطق مازندران بجز زمانی که دوربین و رسانه ها حضور داشتند و به صورت نمادین اجرایی شد ، دیگر خبری از آن نبود.
بگذریم که در برنامه‌های سه‌شنبه‌های بدون خودرو، شهرهای مازندران خالی از خودرو نشدند و فقط پلیس ترافیک را به مسیر دیگری برای آزادی دوچرخه سواری هدایت کرد و خود طرح نیز حتی در شهر پایلوت یعنی قائمشهر نیز به صورت مستمر اجرا نشد.
همین ناکامی در اجرای طرح بود که مدیرکل محیط زیست مازندران را واداشت تا بتازگی از طریق استانداری از مدیران کل دستگاههای اجرایی و خدماتی بخواهند تا سه‌شنبه هرهفته مدیران ارشد استان بدون استفاده از خودرو شخصی و اداری از ساعت ۱۳:۳۰ تا ۱۴:۳۰ در بوستان ولایت ساری به ورزش گروهی بپردازند.
اهداف چندگانه
مدیرکل محیط زیست مازندران در مورد اثرگذاری طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو به خبرنگار ایرنا گفت: باید صادق بود و اعتراف کرد که این طرح تاثیری در زندگی مردم و ترافیک و آلودگی هوا نداشته است.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی افزود : هدف اولیه این طرح هم کاهش چشم گیر ترافیک نیست و یا حداقل در کوتاه مدت این هدف را دنبال نمی کند.
وی توضیح داد : مهم ترین اولویت در سه شنبه های بدون خودرو آگاهی مردم از آلودگی هوا و دوری از زندگی عادت گونه خودرویی است تا بتوان فرهگ اشتباه زندگی ماشین را در مسیر تغییر قرار داد.
مدیرکل محیط زیست مازندران گفت : سه شنبه های بدون خودرو یک طرح کنترل ترافیک نیست ، بلکه تلنگری است برای عموم مردم تا نسبت به فیزیک و روح خودشان آگاه شوند و بیشتر با خودشان فارغ از هر ابزار ماشینی توجه کنند.
ابراهیمی البته تاکید کرد : هنوز با چنین تلنگری نیز فاصله زیادی داریم و این نتیجه بسیاری از عوامل است که سه شنبه های بدون خودرو و یا هر طرح دیگری را بی اثر می‌کند.
وی افزود : سه شنبه های بدون خودرو علاوه بر همه اهداف خود به دنبال ورزش و سلامتی مردم نیز است و از این بابت برنامه ای سلامت محور به شمار می رود.
نبود زیرساخت ، مهمترنی مشکل
مدیرکل محیط زیست مازندران مهم ترین علت عدم اثر بخشی سه‌شنبه‌های بدون خودرو را نبود زیر ساخت ها عنوان کرد و گفت: برای مثال در کل استان مازندران هیچ مسیری برای تردد دوچرخه وجود ندارد.
وی افزود : چگونه از مرد می خواهیم از دوچرخه به جای خودرو استفاده کنند در حالی که امنیت به عنوان نخستین فاکتور تردد را برای آنها فراهم نکردیم و حقوق شهروندی دوچرخه سوارها و حتی عابران پیاده به راحتی توسط خودروها پایمال می‌شود؟
ابراهیمی کارنامی گفت : پس از سال ها تلاش سمن های مردم نهاد، رسانه ها و دستگاه های متولی حتی پیاده روهای مازندران نیز نتوانستند ساماندهی شوند و اکنون با مشکلات جدی مواجه هستند.
مدیرکل محیط زیست مازندران با اشاره به اینکه همکاری و تمایل مردم مازندران برای عدم استفاده از خودرو قابل توجه است ، افزود : اگر زیرساخت های لازم برای آنها فراهم شود مطمئنم شاهد این میزان خودرو در سطج خیابان ها نخواهیم بود.
ابراهیمی به دعوت از مدیران ارشد نیز اشاره کرد و گفت:هدف از دعوت این است که مدیران به عنوان الگوهای جامعه اهمیت سه شنبه های بدون خودرو را برای مردم به نمایش بگذارند.
وی تاکید کرد: مسئولان مدیریت جامعه باید برای مردم الگوی رفتاری هنجار پذیر و دوستدار محیط باشند تا دیگران نیز این مسایل را بیاموزند.
طرحی نمایشی
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران نیز به خبرنگار ایرنا گفت : آنچه امروز به عنوان طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو از سوی مسئولان و سمن ها اجرا می شود به دلایل متعدد صرفا نمایشی بوده و برون دادی ندارد.
احمد توکلی افزود : هدف از سه‌شنبه‌های بدون خودرو فقط دوچرخه سواری و یا ورزش در یک روز نیست ، زیرا هدف از طرح مذکور کاهش یا عدم استفاده از خودرو در زندگی روزمره است.
وی توضیح داد : عواملی همچون نبود زیرساخت ، ایمنی پایین خیابان‌ها ، ادغام جاده های مازندران با خیابان‌های شهری ، فرهنگ رقابت و چشم هم‌چشمی ، آب و هوای استان و راحت‌طلبی موانع اصلی سه‌شنبه‌های بدون خودرو است.
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران به نبود زیرساخت‌های دوچرخه سواری و پیاده‌روی در مناطق شهری مازندران اشاره کرد و گفت : با وجود اینکه در سال‌های اخیر برای مناسب سازی مسیرهای پیاده‌روی شهری اتفاقات خوبی افتاد، اما هیچکدام از شهرهای مازندران مسیر دوچرخه سواری ندارد.
توکلی به ادغام خیابان‌های شهری و بین شهری به عنوان دیگر عامل ناکام بودن طرح های کاهش ترافیک خودرویی نام برد و افزود : برخی از جاده‌های بین المللی ما به عنوان مسیرهای شهری استفاده می‌شوند که در شهرهای ساحلی مازندران بیشتر دیده می‌شود. مثلا در شهرهای محمودآباد، فریدونکنار، نور، رامسر و دیگر شهرهای مازندران جاده‌های ترانزیتی از داخل محیط شهری می‌گذرد و امنیتی برای مردم در تردد عادی و بدون خودرو وجود ندارد.
وی راحت‌طلبی را از دیگر موانع طرح برشمرد و گفت : نه تنها فرهنگ چگونگی استفاده از خودرو در میان ما نهادینه نشده است ، بلکه طرح های زیرساختی و توسعه ای ما نیز به گونه ای است که مردم را تنبل‌تر کرده است.
مدیرکل دفتر فنی استانداری با اشاره به اینکه توسعه جاده های فقط برای سریع تر رفتن خودرو ها صورت می گیرد ، گفت : همه خدماتی که امروز به عنوان راهسازی انجام می‌دهیم صرفا مردم را تشویق به استفاده از خودرو می‌کند و تا زمانی که فرهنگ اجتماعی و زیرساخت‌ها به صورت هماهنگ نگاهی واحد به عدم استفاده از خودرو نداشته باشند، باید اعتراف کرد که سه شنبه های بدون خودرو یا هر طرح محیط زیستی کنترل و کاهش ترافیک موثر نخواهد بود.
ترس مردم از دوچرخه سواری
داریوش عبادی از فعالان محیط زیست مازندران هم علاوه بر این که فقدان زیرساخت را به عنوان نخستین دلیل ناکامی سه شنبه های بدون خودرو دانست، گفت: شایع ترین علت عدم استفاده از دوچرخه یا هرگونه تردد پاک در مازندران ترس از جان است.
وی افزود : اغلب مردم از اینکه با دوچرخه در سطح شهر تردد کنند وحشت دارند و اذعان می کنند که به دلیل تردد بالای خودرو و رانندگی ناهنجار جرات دوچرخه سواری را ندارند.
عبادی تاکید کرد : تمامی فرصت حمل و نقل در سطح شهری و برون شهری در اختیار سیستم ماشینی یا خودرویی گذاشته شده و فضایی برای دوچرخه سواری نیست.
این فعال محیط زیست با انتقاد از ساختار مبلمان شهری در مازندران ، گفت : یکی از مقصران اصلی رسانه ها هستند که نتوانستند به عنوان صدای مردم به موقع مطالبه‌گری کنند و اکنون تمام شهر به خیابان های مخصوص خودروها تبدیل شده است .
عبادی مشکلات فرهنگی را نیز در این زمینه دخیل دانست و افزود : متاسفانه در استان مازندران به موازات توسعه اقتصادی خانواده ها ، توسعه فرهنگی رخ نداد و مردم وابستگی عمیقی به خودروهای خود پیدا کردند و در واقع برای مردم مازندران استفاده از خودرو به عنوان یک پرستیژ یا به عبارتی نشانگر طبقه اجتماعی آنها محسوب می شود و عدم برخوداری از خودرو به نوعی برچسب بی کلاسی بر پیشانی مردم می زند.
دلواپسان
این فعال محیط زیست به عدم اجرای مستمر طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو در شهرهای پایلوت مازندران نیز اشاره کرد و گفت : این مساله ریشه در ۲ عامل دارد که دلواپسی برخی از ترویج ناهنجاری ناشی از استفاده دوچرخه یکی از آنهاست.
عبادی افزود : برخی فکر می کنند با دوچرخه سواری زنان و مردان در کنار یکدیگر فرهنگ بی فرهنگی ترویج می شود و شرایط ناهنجار اجتماعی پیش می آید.
وی عدم برقراری ارتباط درست مجریان طرح با عموم مردم را هم از دیگر علل ناکامی آن برشمرد و گفت : هنوز نتوانستیم با عامه مردم در عدم استفاده از خودرو و روی آوردن به دوچرخه ارتباط برقرار و آنها را قانع و تشویق کنیم.
