نقدی بر وقایع حج ۹۴ و منا / سید یعقوب محمودی قلعه سری

ضمن عرض تسلیت به خانــواده های جانـباخته گان حادثه دلخـراش مــنا در سراسربـلاد اسلامی تخصیصا خانواده های حجاج ایرانـی باید عرض کـنم در حالی که نزدیک به ده روز از فـاجــعه منــا می‌گذرد ولی مقامات سعودی همچنان از زیر بار مسئولیت این حادثه شانه خالی می‌کنند و حتی تقصیر را به گردن بی‌نظمی حجاج می‌اندازند. از آنجائیکه پرداختن به ابعاد مختلف سیاست های مدون یافـته آل سعود باعث روشنگری مردم فهیم ایران بخصوص دیگرجوامع می گردد برخود فرض دانسته وقایع سال جاری حج را مورد ارزیـابی و از زوایــای مختلف مورد بررسی قرار دهم بر این باورم که عمـق این حادثه حقایــق و مسائل پشت پرده آن اگر برای ملت ها بیان شود قطعا بر افــکار عمومی تاثیر خواهد گذاشت و هنگامی که احساسـات ملت ها جریحه دار شود قطــعا دولت های اسلامی هم نمی توانند سکوت کنند و آنگاه تحت فشار افکار عمومی مجبور به موضع گیری منطقی و سریع خواهند شد. باید اذعان کرد با توجه به وقایع مکــرر در زمان حج ( سقوط جرثقیل – بستن درب قطار – واقعه اسفبار منا ) و ابهامات موجود در بیانات و اعمال و رفتار دولت عربستان نمی توانیم احتمال وجود دست‌های پنهان را در عمدی بودن نادیده بگیریم.

برابر اطلاعات واصله مجموع وقایع حج امسال از چهار منظر قابل بررسی است :

اول از منظر سیاست دوم از منظر مدیریت سوم از منظر دین و وحدت جهان اسلام چهارم از منظر قوانین بین الملل

قبل از ورود به بحث بعنوان کسی که از برنامه ریزی و همیت سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری و کارگزا ران اطلاع کامل دارم عرض می نمایم که برنامه ریزی دقیق و منطقی وپتانسیل اجــرایی موجود در بدنه سازمان حج و زیارت و بعثــه مقام معظم رهبــری هم در آموزش زائران و هم اداره امور حج می تواند بعنوان مرکز راهبردی حج ،جهان اسلام در نظر گرفته شود.

منظر اول (سیاست ) باید بیان کنم مسائل سیاسی حاکم بر عربستان و جنگ قـدرت داخـلی با مدیریت استکبار ، سایه عمدی بودن وقایع حج امسال بخصوص وقایع منا بر ای نظریه پردازان سیاسی متقن تر می نماید .

با اشاره کوتاه به این موضوع که از زمان مرگ ملک عبدالله پادشاه عربستان و جلوس ملک سلمان بر تخت پادشاهی این کشور شاهد بروز حوادث و اتفاقاتی سیاسی امنیتی داخلی این کشور بود ه ایم. در زمان انتخاب ولیعهدی عربستان فشارهایی از داخل و خارج برسر انتصــاب این سمت بـر عربستان حائـل شده بود اما جمعی حکومت پادشاهی عربستان به محمد بن نایف رسیده بودنددر این میان عده ای به مدیریت استکبار جهانی با کمک عوامل داخل عربستان به قدرت رسیدن محمد بن سلمان اعتقاد داشتند جهت اطلاع مردم عرض کنم در عربستان ولیعهد همزمان سمت وزارت کشور و هم مسولیت اداره امور حجاج را در بر دارد .

از آنجائیکه می دانید یکی از راهبردهای امریکا در منطقه، ناامن سازی کشورهای اسلامی است تا از فضای ایجاد شده به اهــداف خویش دست یابد و با توجه به اینکه محمد بن نایف ولیعهد اول همزمان وزیر کشور می باشد و برقـراری امنـیت از وظایف وزارت کشور خواهد بود لذا هرگونه حادثـه ای که امنیت مردم و زائر و گردشگر را به خطر اندازد علامت سوالی مقابل عملکرد محمد بن نایف قرار خواهد داد. به همین دلیل برخی معتقدند این حادثه عمــدا با طراحی دست های پشت پرده از سوی محمد بن سلمان ایجاد شده تا ضربه ای اساسی به محمد بن نایف واردو او را از پست وزارت کشور و ولیعهدی اول برکنار سازد تا خود (محمد بن سلمان ) بر اساس موروثی بودن ولیعهدی در عربستان بر این کرسی تکیه زند طبیعی به نظر میرسد با وقایع اسفبار منا و غیره ، فشار عدم کفایت مدیریت محمد بن نایف توسط افکار عمومی بر دولت عربستان تحمیل گردد وبه قدرت رسیدن محمد بن سلمان قطعی شودحال در این به قدرت رسیدن چه مصیبتی بر سر جهان اسلام خواهد آمد علامت سوال است که باید صاحبان جنگ قدرت و طراحان آن پاسخ دهند .

تجــاوز به یمن و کشتار مردم بی‌گنــاه و مظلـوم این کشور، حمایت از تروریست‌های تکفیری تحت حمایت و هدایت آل‌سعود به رهبری آمریکا،در سرکوب انقلاب مردمی بحرین، توطئه سرنگونی دولت قانونی عراق و حمایت از ترریست‌های تکفیری در این کشور، دشمنی با جمهوری اسلامی ایران و بسیاری مسائل دیگر باعث شده است که این رژیم مورد انتقاد شدید و در شرایط دشواری در میان افــکار عمومی جهان اسـلام قرار بگیرد به نظر میرسد که آل‌سعود به این اندیشه افتاده است که با بهره‌برداری سیاسی از چنین فاجعه‌ای علیه دیگران ، می‌تواند از فضای منفی که علیه این رژیم به خاطر رفتارهای ضد اسلامی خود در منطقه ایجاد شده بکاهــد .

مسئله ای دیگری که می توان به آن اشاره کرد سیاسی بودن واقعه سقـوط جرثقیل در خـانه خدا است که باید اذعان کردکه باد موجب این اتفاق نـشده است. چراکه در فیـلـم‌هایی که از این اتفاــق منتشر شــده، اثرات بــاد شدید در آن لحظه در صحـن مسجدالحرام دیده نمی‌شود، بعضا گفته می شود که مسجدالحـرام در گودی قرار دارد و باد در ارتفاع بوده،است اما رخــداد این فاجعه در روز ۱۱ سپتامبر و تقریبا همان زمان با آن رویداد و اینکه دکل‌ها مربوط به شرکت ساختمانی خانواده بن‌لادن بوده است؛ آیا همه اینها نمی‌تواند قراینی دال بر وجود اقداماتی برنامه‌ریزی شده باشد؟ آیا اتفاقاتی از این دست ممکن است به صورت حادثه از پیش طراحی نشده رخ دهد، ولی این همه شواهد و علایم معنادار را چگونه می‌توان از کنارش گذشت ( هر چند بسیاری از خبر گزار ی ها گزارش وجود باد با سرعت ۱۲۰ کیلومتر را تکذیب کرده اند ).
منظر دوم (مدیریت )

دلیل اصلی حوادث روی داده در موسم حج و حادثه منا ناتوانی و عدم مدیریت صحیح سعودی‌ها در اداره توده‌های مردمی حج در این مراسم است. ما هرساله شاهدِ ورود بیش از ۲۰ میلیون زائر به کربلا در عراق و در ایام محرم هستیم اما هرگز شاهد وقوع این‌گونه حوادث نبوده‌ایم، در مقابل عربستان با وجود بهره‌مندی از امکانات بسیار گسترده توانایی اداره حدود دو میلیون حجاج را ندارد. دلایلی که می توان به عدم مدیریت آل سعود به همراه تفگر افراطی وهابیگری در دولت اشاره کرد محدودیت توانایی‌های امنیتی و فکـــری نیروهای سعودی است، سعودی‌ها به جای تشکیل کمیتـه‌های حرفه‌ای و متخصص برای اداره امور حـج، تنها بر تصمیم گیری‌های فردی و آنی تکیه دارند.

دومین دلیل عدم مدیریت صحیح این است که با توجه به توان بالای امکانات رفاهی از قبیل تجهیزات، امکانات و تکنولوژی روز، به برکت پول های هنگفتی که از حجاج بابت هزینه های حج دریافت می کند و سودهای کلانی که از طریق فروش کالا به زوار خانه خدا به جیب می زند، اما نبود امکانات لازم برای رسیــدگی به زائــران در مسـیر و مکانهای مختلف انجام اعمال حج نشانه عدم توانایی از بکار گیری ظرفیت فیزیکی داخل کشور است . برای نمونه برابر اظهـــــارات کارشناسان هلال احمر در روزهای حج به بیش از ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ دستگاه آمبولانس نیاز است تا در مناطق مختلف مستقر باشد و همچنین ضروری است از بالگردهای امداد بهره گیرند میدانیم با وجود خیــل عظیــــم جمعیت در موسم حج به دستگاه‌های هشدار و بلندگوهایی که هنگام شلوغـــــی حجاج را راهنــــمایی کند نیازمندیم اما عربستان این موارد و موارد از این قبیل امکانات که میشود لیست بلند بالایی را نوشت را فراهم نکرده است.

در این بخش به اظهار نظرات کارشناسان و دیپلمات ها و علمای جهان که خود بیانگر عدم توانایی مدیریت آل سعود است اشاره میکنم

خبرگزاری رسمی اندونزی (آنتارا): «جوکوویدودو» رییس جمهور اندونزی تاکید کرد که مدیریت حج باید بهبود یابد تا حوادث مشابه بار دیگر تکرار نشود.

«عبدالملک حرمین» نایب رییس کمیسیون امور مذهبی و اجتماعی مجلس نمایندگان اندونزی «نیروهای امنیتی عربستان سعودی قادر به سازماندهی ۳ میلیون زایر «در ایام حج نیستند.

مفتی «گلزار احمد نعیمی» رییس جماعت اهل حرم و از علمای اهل سنت پاکستان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: برنامه ریزی مراسم حج امسال به هیچ وجه برنامه ریزی خوبی نبود و عدم توجه مسوولان عربستان به امنیت جانی حجاج باعث شده تا مشکلات زیادی ایجاد شود.

– ۹۴/۰۷/۰۳، خبرگزاری المعلومه: «نوری المالکی» نخست وزیر سابق عراق گفت: آل سعود لیاقت برگزاری حج را ندارند، سازمان همکاری های اسلامی باید مدیریت حج را بر عهده بگیرد…

– ۹۴/۰۷/۰۳، ایرنا: «محمد گورمز» رییس سازمان امور دیانت ترکیه ضمن ابراز تاسف از حادثه امروز رمی جمرات منا با اینکه مدیریت حج عربستان مشکل اساسی دارد و باید در سطح بین المللی بررسی شود، خواستار برگزاری نشست بین المللی برای بررسی در خصوص تامین امور حجاج شد.

-۹۴/۰۷/۰۳، ایرنا: «موسی قربانف»تحلیلگر سیاسی آذری با اشاره به رویدادهای دردناک مکه گفت: حکومت عربستان سعودی توانایی مدیریت مکه مکرمه و مدینه منوره را تدارد و از این رو اداره امور حج و مکه باید در اختیار کمیسیونی از کشورهای اسلامی قرار گیرد..

– ۹۴/۰۷/۰۴، ایرنا: مسعود شجره» رییس کمیسیون حقوق بشر اسلامی انگلیس با یادآوری سوء مدیریت مقامات سعودی در جلوگیری از وقوع فاجعه مرگبار «منا» گفت: سعودی ها صلاحیت مدیریت حج را ندارند و باید تشکیلاتی بین المللی این مسوولیت را برعهده بگیرد. این فعال انگلیسی گفت: دولت عربستان سعودی نمی تواند حج را برگزار کند.
اظهار نظرات بسیاری از تحلیلگران جهانی عدم توان مدیریت آل سعود را روشن می نماید البته می دانیم بروز یک واقعه کوچک تر واقعه منا در هر کشور متمدن و قانونمندی رخ می داد، دولت سریعا عذرخواهی می کرد و وعده می داد تمام تلاش های ممکن را برای جلوگیری از تکرار این گونه حوادث بکار گیرد. حتی در برخی کشورها که دولت از سوی جامعه مدنی کنترل و فعالیت آن بر اساس قوانین انجام می گیرد، برای وقایعی همانند منا حتی ابعاد به مراتب کوچکتر ، دولت ها استعفا می دهند. اما حکومت عربستان سعودی حتی از عذرخواهی خودداری و تلاش می کند این حادثه خونین را تحت تاثیر تلاش های رسانه ای خود و کشورهای همپیمان، کم اهمیت جلوه دهد و مانع انجام تحقیقات جدی و کامل در باره آن شود. این عمل خودنشانگر سوء مدیریت و دیپلماسی و عدم اطمینان از مجریان و بدنه دولت خود می باشد .

منظر سوم (دین و وحدت جهان اسلام )

همگان می دانیم که کعبه بعنوان حرم امن الهی و حج نماد عظیم ترین تجمع وحدت بخش جهان اسلام بدون توجه به تفاوت های نژادی،قومی و مذهبی می باشد با توطئه طراحی شده در حج سال جاری بخصوص واقعه ی غم انگیز منا که منجر به کشته شدن تعداد کثیری از مسلمانان جهان شد ، طبیعی خواهد بود که واکنش سریع جهان اسلام بخصوص ملت های حادثه دیده در این جریان را در پی داشته باشد و چه بسا بی تدبیری ناشی از مدیریت دولت آل سعود به عدم قبول و حتی عذر خواهی اولیه بدنبال دامن زدن به اختلاف وضربه زدن به وحدت جهان اسلام بوده و می باشند . دومین مسئله ، دیــن گریزی در این توطئه طراحی شده است که با بوجود آوردن حوداث پی یاپی انگـیزه و رغـبت مسلمانـان بخصوص نسل جدید را نسبت به اعمال حج کم رنگ و چه بسا بی توجه کنند که ملت های جهان و مبلغان و اساتید نسبت به این امر مهم می بایست عنایت داشته وهمه ابعاد مختلف توطئه دشمن را بیان و تبلیغات لازم به اهمــیت حــج و توجــه به آن را در بین مسلمانان بخصوص نسل جوان متذکر شوند و اظهار کنند که عدم مدیریت یک دولت به وظایف قانونی و دینی خویش (آل سعود) نبایدصورت مسئله را کم رنگ کرد بلکه با اجماع جهان اسلام و استفاده از ظرفیت موجود در جهان اسلام مدیریت ضعیف حاکم بر حج را قوت و اداره و مدیریتی در خور شان جامعه اسلامی به مرحله ظهور رساند که بنظر حقیر کار ساده و قابل اتفاق است بعنوان یک مسلمان وبسیجی و اهل فرهنگ با وجود مسلمانانی که هم تعصب بر دین دارند و هم روحیه شهادت طلبی در دفاع ا ز تمامیت دین ، به دولت آل سعود و همه ایادی استکبارو صهیونیسم می گویم حج بعنوان برترین عمل عرفانی و بزرکترین تجمع جهان اسلام در سرزمین مکه حرم امن الهی و بیانگر عظیم ترین نماد وحدت جهان اسلام تا قیام قیامت برپا خواهد بود و در صورت لزوم بر بروز خشم ملت مسلمان جهان در پی رهبری حکیمانه به تغییر تمام اعیار مدیریت بر حج اهتمام خواهیم ورزید .

منظر چهارم (حقوقی مسئله اتفاقات حج امسال )

برهمه کسانی که کم و بیش بر قوانین بین المللی (حد اقل مسافران گردشگران و بخصوص زائران و …) آشنایی دارند روشن است هرکشور میزبانی که مبادرت به صدور ویزا نماید ، یعنی دستور اجازه ورود به کشور خود را صادر می کند ، بر اساس قوانین وضع شده جهانی مسئولیت امنیت جان همگان را بعهده دارد و هر اتفاقی برای شخص رخ دهد دولت باید پاسخ گو باشد ودولت عربستان نیز از این قائده مستثنی نخواهد بود . هر چند بحث حج جدا از صدور روادید گردشگری ، بحث حقوق دینی مذهبی جهان اسلام در کنار حقوق بین الملل به همراه خواهد داشت که این امر مسئولیت دولت عربستان را سنگین تر نموده است .

(International Criminal Cour (ICC در این روز ها بعضی اظهار می دارند دیوان کیفری بین‌المللی که اختصارا بنام

شناخته شده نخستین دادگاه دایمی بین‌المللی برای رسیدگی به جرایم نسل‌کشی، جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی و تجاوز می باشد و مقر آن در شهر لاهه در کشور هلند است که به اینگونه جرم قطعی رسیدگی کند . هر چند برابرقوانین این دادگاه دولت در قبال اعمال و رفتار خلاف موازین حقوق بین الملل و نمایندگان خود مسوول واقع می شود. با وجود این، اگر اشخاص خصوصی به صورت رسمی و قانونی از طرف دولت و یا عملا به نمایندگی از او اقدام نمایند، اعمال آنها منتسب به دولت خواهد بود . اشاره می نمایم دولت عربستان باید در محاکم بین المللی پاسخگو باشد.

مسئولیتی که از این حیث برای دولت عربستان ایجاد می شود مسئوولیت نامسقیم و یا نیابتی نیست . بلکه مسوولیت مستقیم است ،چرا که هر دولتی مکلف و موظف است نظم عمومی را در سرزمین خود تامین نمایدو حافظ حقوق مردم باشد.

چراکه علت اصلی کوتاهی و قصوری است که دولت عربستان سعودی و ماموران انتظامی یا مسوولان برگزاری مراسم حج در انجام وظایف اساسی خود مرتکب شده است؛ البته جنایتی در این وسعت همانطور که رهبر فرزانه و دولت مردان و بسیاری از علمای جهان اسلام بیان فرمودند در درجه اول بر لزوم کمیته حقیقت یاب با حضور نمایندگانی از کشور های اسلامی در درجه اول و هویدا شدن و اطلاع رسانی عمق فاجعه از منظر حقوقی برای جهانیان و سپس محاکمه مقصرین در دادگاهه صالح آن هم با حضور قطعی نمایندگان کشور های اسلامی ضروری خواهد بود. خلاصه دلایل عمدی بودن وقایع حج امسال

* آل‌سعود هنوز و پس از گذشت چندین روز از فاجعه منا و کشته شدن صدها زائر از کشورهای مختلف اسلامی، دلیل قانع‌کننده‌ای برای افکار عمومی ارائه نداده است و علت فاجعه همچنان در هاله ای ابهام مانده است . * کاهش شدید نیروهای امدادی وکمک‌رسانی برای تامین رفاه و امنیت حجاج در منا مقصر اصلی بروز حادثه است بنا بر اظهارات دستگاه مدیریتی آل سعود در سالهای گذشته ۶۰هزار نفر بعنوان راهنما و نیروهای امدای در حج حضور داشته که این رقم به ۲۰هزار نفر آن هم نیروی غیر فنی کاهش یافته است .

* از آن جائیکه رژیم سعودی بیش از ۵ ساعت اجازه ورود تیم های امدادی برای کمک‌رسانی را نداده بنابراین تعمدی داشته که تعداد کشته‌شدگان فاجعه منا را افزایش بدهد .

* با توجه به روایت‌ شاهدان عینی مبنی بر عدم کمک نیروها ی امدادی سعودی به حادثه دیده ها ،حتی از دادن آبی که در دست داشتن در منا امتناء کرده و با پا قرار دادن نظامیان بر گرده حادثه دیدگانی که در حال نجات دادن جان خویش بودند و همچنین عدم حضور زائران سعودی در مسجدالحرام هنگام سقوط چرثقیل به افزایش احتمال عمدی بودن دو رویداد دردناک می افزاید .

* با توجه به حلقه به گوشی دولت عربستان از استکبار جهانی و توجه به راهبرد ناامن سازی کشورهای اسلامی توسط دولت آمریکا در منطقه، بعید بنظر نمی رسد که با بوجود آوردن چنین وقایعی خوش رقصی خود را به مرحله ظهور برسانند .
* دولت عربستان با استفاده از توان مالی خود و با پرداخت دیه به کشته‌شدگان و نیز رشوه به مقامات کشورهای اسلامی (که نمونه مالزی آن مدتی پیش برملا شد) در پی آن بود تا اعتراضات را نسبت به این حوادث خنثی ‌کند تا خود را برای خادم‌الحرمین بودن صاحب صلاحیت معرفی کند . راستی اگر مسبب حادثه ازدهام جمعیت بوده و عمدی در کار نبوده رشوه دادن چه معنایی دارد ..
سخن آخر :
*اولا دولت عربستان باید با عذر خواهی از جهان اسلام حسن نیت از دست رفته خویش را ترمیم نماید
*ثانیا با اداله مثبت شاهدان عینی بر مجرم بودن مسولین تولیت حرمین شرفین باید مسببین اصلی این جنایات شناسایی و در دادگاه صالحه ، اشدترین مجازات اسلامی اعمال تا اینکه عدالت اسلامی بعنوان برترین قوانین حاکم در جهان به عرصه ظهور رسیده و تسکین اندکی بر آمال دل خانواده های جانباختگان و دلهای جریحه دار شده مسلمانان جهان گردد.

*ثالثا هر چند سال شاهد جریاناتی از این دست در حـج بوده که عدم کفایت مدیریتی آل صعود را نشانه گرفته است پیشــنهاد می گردد تا با استفاده از خرد جمعی جهان اسلام به مدیریتی در شان و منزلت حجاج پرداخته یا مدیریت حج باید مستقیما ( بدون دخالت دولت عربستان )به منتخبین و نمایندگانی از کشور های اسلامی محول گرددکه در این زمینه سازمان همکاری اسلامی به عنوان عالی ترین تشکیلات متولی امور امت جهانی اسلامی ، باید برای مدیریت حـج اقدام و پیشنهادهای سران و شخصیت های مذهبی و سیاسی کشورهای اسلامی به دقت بررسی و بهترین راهکار برگزیده شود.

*رابعا هر چند اگر مدیریت حج هم با یکی از دو روش فوق حل گردد دولت عربستان باید به تحول بنیادی و به دور از وهابیگری در سیاست داخلی و خارجی خویش آبـروی از دست رفتـه خویـش را با اتخاذ سیاست های نــادرستی که تا کنون از قبیل قتـل عـام مـــردم بی دفــاع مسلمان یمن و کمک به ترورسیم و متجاوزان به حریم کشورهای اسلامی سوریه و عراق با نام داعش و غیره ،داشته اند را مجددا در پیش گاه تمامی مسلمانان جهان ترمیم نماید باشد حاکمیت عربستان، باعقل گرایی درتصمیمات دولت خود شاهد وحدت واقعی و یکپارچه جهان اسلام باشیم وتشدد و تفرقه راکه از توطئه های استکبار است در زباله دان تاریخ با درایت و هوشیاری تمام بهمراه بیداری اسلامی دفن نمائیم .

ان شاء الله / سید یعقوب محمودی قلعه سری