معرفی گیاه شب خسب و گل انگشتانه

خانم مهندس طاهره نوروزی، خبرنگار پایگاه خبری چهاردانگه ساری در طی مطلبی تعدادی از گیاهان چهاردانگه را معرفی کرده اند که به مرور در پایگاه خبری چهاردانگه ساری بارگذاری خواهد شد.

۳ – شب خسب یا ابریشم (Shab khosb ya abrisham)

نام علمی : Albizia julibrissin

نام تیره: Fabaceae

گونه ای است درختی که بومی جنگل های شمال می باشد. این گونه در اصل بومی نواحی گرمسیری می باشد اما در دوره های گرمایی بین یخچالی به مناطق معتدله گرم از جمله جنگل های جلگه ای شمال راه یافته است. این درخت که از خانواده لگومینوز می باشد در جنگل های گیلان ، مازندران تا ابتدای گلستان به صورت طبیعی رویش داشته اما در شرق گرگان و ارسباران دیده نمی شود. هرچند که تک پایه های آن، در نواحی شرق گرگان به عنوان زینتی دست کاشت قابل مشاهده می باشد.

شب خسب نخستین بار در قرن هجدهم توسط یک نجیب زاده ایتالیایی به نام فیلیپو رل آلبیزی وارد اروپا شد.به همین خاطر جنس آن را آلبیزیا نامیده اند و اسم گونه آن نیز در واقع از واژه فارسی (گل ابریشم ) گرفته شده است. در زبان انگلیسی گاه این درخت را با اسامی فارسی درخت ابریشم ایرانی (Persian silk tree ) یا شب خسب می شناسند. این درخت را به خاطر اینکه شب ها، برگ های آن روی هم جمع می شوند و به نظر می رسد که به خواب رفته اند، شب خسب می نامند. شب خسب حاوی گل های سفید و صورتی رنگ با تعداد بسیار زیادی پرچم نازک ابریشمی است که از اواخر بهار و در تمام طول تابستان می شکفند. در واقع به دلیل تولید گل های ابریشم مانند به درخت ابریشم اطلاق می شود.

شب خسب یا گل ابریشم دارای برگ های مرکب دو شانه ای زوج بوده ، شاخه های آن ایجاد تاج چتری می نمایند. برگچه های شانه ای آن در هنگام شب دو به دو روی هم می خوابند و به همین علت نام آن شب خسب نامیدند. شب خسب آخرین گونه درختی است که در جنگل های شمال به گل می نشیند. گل ها سفید، صورتی و عمدتا قرمز بوده که در اواخر خرداد و اوایل تیر شکفته می شوند. میوه همانند دیگرگونه های خانواده لگومینوز ، نیام است. نیام این درخت مسطح و نازک بوده و حاوی دانه هایی به رنگ قهوه ای روشن است. این گیاه را در ابتدای روستای کرسام منطقه چهاردانگه ساری به فراوانی در کنار جاده شده است.

خواص درمانی:

پوست درخت ، طعم تلخ و اثر ضد کرم دارد . در درمان ناراحتی های پوستی ، خارش ، بواسیر و رفع التهاب ها ، موثر واقع می گردد . ازآن برای مداوای باد سرخ و رفع ترشح زیاد و غیر طبیعی عرق استفاده می شود. گل های آن برای درمان آسم مصرف دارد . بعلاوه نرم و بازکننده دمل و جراحات است. دانه اش طبق نظر بعضی محققین ، اثر مقوی دارد و نیرو دهنده قوای مغزی است . گرد حاصل از پوست خشک شده ریشه درخت ، برای تقویت لثه دندان و جلوگیری از زخمی شدن آن مصرف می شود.

۴ – گل انگشتانه (Angoshtane)

نام علمی : Digitalis purpurea L.

نام تیره: Scrophulariaceae

گل انگشتانه گیاهی است دوساله که در سال اول برگ هایش تشکیل می شود که بیضوی و کرک دار است در سال دوم یک ساقه برگ دار و گلدار به ارتفاع ۱ تا دومتر ایجاد می کند که به ندرت منشعب است. ریشه های آن راست، دوکی شکل ، ساقه ای استوانه و پوشیده از تار است . رنگ ساقه در قسمت های پائینی سبز،ولی در قسمت های بالایی سبز مات بوده و پوشیده از غبار به نظر می رسد. دانه ها در پائیز شروع به رشد و نمو کرده و در اوایل بهار برگ هایی را به وجود می آورند که در سطح زمین قرار داشته ولی غالبا دارای حالت مقاومی هستند و برگ های قاعده ساقه دیژیتال دارای دمبرگ درازی هستند و بابرگ های قسمت های فوقانی ساقه که تقریبا بدون دمبرگ و یا چسبیده به ساقه هستند کاملا متمایزند.گل ها به صورت سنبله ای دراز در قسمت انتهایی ساقه ، در فاصله بین خرداد تا شهریور ماه ظاهر می شوند. رنگ گلها قرمز ارغوانی زیبا با خامه های قهوه ای رنگ مشخص یا گلی و بندرت سفید است. هرگل دارای ظاهری شبیه گل انگشتانه است که به همین دلیل گیاه مذکور با این نام معروف است.این گیاه ، بصورت خودرو در جنگل ها و اراضی سیلیسی غالب مناطق اروپا ،مخصوصا نواحی غربی و مرکزی مانند فرانسه ،پرتقال ، سوئد، آلمان و ایران دیده می شود.این گیاه به صورت خودرو در جنگل ها و اراضی سیلیسی غالب مناطق اروپا، مخصوصا نواحی غربی و مرکزی مانند فرانسه، پرتقال، سوئد، آلمان و ایران دیده می شود. این گیاه معمولا در روی خاک های اسیدی (۵/۵- ۵/۳ = PH ) رویش دارد. در ایران در منطقه وسیعی از نواحی شمالی ،غربی و مرکزی می روید. قابل ذکر است که دیژیتال در زمین های آهکی نیز رشد می کند ولی در این اراضی گل های آن دارای رنگ روشن می شوند و همه قسمت های جام گل بطور یکنواخت گلی به نظر می رسند. گل انگشتانه نوش فراوانی تولید می کنند که عده ای معتقدند که نوش های مذکور کم وبیش سمی اند.

گونه ای از گل انگشتانه با نام علمی Digitalis nervosa stedue.et Hochst. دارای گل های زرد رنگ می باشد. این گونه ،گیاهی پایا ،علفی ، بدون کرک. ساقه سرپا ، به ارتفاع ۱۲۰-۶۰ سانتی متر، در بالا شامل یک خوشه طویل و کم گل .برگ دراز – پهن – سرنیزه ای ،کامل ، پائینی ها دمبرگ دار، در ساقه های گل دار دارای دمبرگ بسیار کوتاه. گل نسبتا کوچک، گل زرد فام؛ کاسه شامل تقسیمات دراز پهن، در انتها نوک تیز یا نوک داردر حاشیه کمی نازک .

ارتفاع رویش این گونه ، ۱۱۲۰ – ۱۱۱۰ متر می باشد. فصل گل دهی و میوه دهی آن به ترتیب خرداد و شهریور می باشد.بافت خاک مورد رویش گیاه مورد نظر رسی می باشد. این گیاه را در جنگل های روستای سنام در منطقه چهاردانگه ساری مشاهده نموده ام.

خواص کلی گل های انگشتانه:

قسمت های مورد استفاده:

برگ های خشک شده سال اول و دوم گیاه قابل استفاده می باشند. برگ های مذکور را باید با دقت از ساقه جدا کرد و باید از جمع آوری برگ های فاسد ، پژمرده و آفت زده خودداری کرد.خشک کردن برگ های جمع آوری شده باید به سرعت انجام شود تا برگ ها حالت طبیعی خود را از دست ندهند. برگ های خشک شده دیژیتال دارای بوی مطبوع ، شبیه بوی برگ چای ولی طعمش تلخ است.

ترکیبات و اثر:

دانه و برگ های گل انگشتانه دارای گلیکوزید های مختلفی است. ازجمله گلیکوزید های دانه می توان به دیژیتونین(Digitunine)، ژیتوتین (Gitonine) و دیژیتالوزید(Digitaloside) و از گلیکوزیدهای برگ گیاه می توان به دیژیتالین (Digitaline)، بی ژیتالین (Bigitaline) و غیره را نام برد.

دیژیتال از جمله داروهای مهم مقوی قلب است و عمل ملایم کننده ،تقویت و تنظیم کننده انقباضات قلب را دارد. این گیاه باعث تنگ شدن مجاری عروق سطحی شده و باعث بالارفتن فشار شریانی می گردد. دیژیتال دارای اثر مدر نیز می باشد لذا در رفع خیز اندام ها و جمع شدن آب در بافت ها موثر است.

معمولا مواد موثره دیژیتال در بدن تجمع می کند لذا نباید به طور مداوم از این دارو استفاده کرد و باید پس از مصرف فرآورده های دیژیتال به مدت ۳ تا ۵ روز، به مدت ۱۵ تا ۲۰ روز از مصرف آن خودداری شود و از داروهای دیگر با اثر مشابه استفاده گردد.

مقادیر زیاد دیژیتال و فرآورده های آن بسیار سمی اند لذا مصرف آنها باید تحت نظر پزشک و بانهایت احتیاط صورت گیرد.

نویسنده و گردآورنده مطلب: خانم مهندس طاهره نوروزی

منابع برای کل گیاهان:

۱- فلاح،فخری السادات،۱۳۸۷،مطالعه فلورستیک منطقه حفاظت شده شش رودبارمازندران،دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران شمال

۲- جزوه درخت شناسی ، دکتر سید حسن زالی ، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

۳- جزوه درخت شناسی ۱، گروه جنگلداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،امید اسماعیل زاده،۱۳۸۳

۴ – رضوی،س، ع ،۱۳۸۸.محصولات فرعی جنگل و مرتع،مجتمع آموزش عالی گرگان،۳۷۶ص

۵- طب گیاهی ،نوشته نژات ایجی اوغلو و استفان فولدر؛ ترجمه قدیر گلکاریان – تهران :تلاش ،۱۳۸۸

۶ – امید بیگی ،رضا ،۱۳۸۸، تولید و فرآوری گیاهان دارویی ، دانشگاه تربیت مدرس ۴۳۹ص

۷-Stary,F.(1991): The natural gudie to medicinal herbs and plants,Aventinum ,Prague

۸ -Penelope,D.M.(1993): The herb society’s complete medicinal herbal , Dorling Kindersley,Limitad London

۹-Bernath, J.(2000): Medicinal and aromatic plants.Mezo Publ.Budapest,PP.667