کربلایی میرزا حسن موسوی فرزند سیدآقابزرگ فرزند سیدابراهیم در سال ۱۲۹۷ در روستای الیرد بخش چهاردانگه شهرستان ساری دیده به جهان گشود و در ۲۵ دیماه ۱۳۵۷ دار فانی را وداع به رحمت حق واصل شد و در همان روستای الیرد مدفون شدند.
ایشان دو همسر و ده فرزند داشت که ۶ پسر و ۴ دختر می باشند. یکی از پسرانش به نام مهدی که دروس حوزوی را در مشهد می گذراند در سال ۱۳۳۹ در جوانی دار فانی را وداع گفت و پدر در را سوگ عظیمی نشاند و وی درباره این مصیبت، شعر جانسوزی گفته است.
کربلایی میرزا حسن موسوی هیچ وقت ملبس به لباس رو حانیت نشد و علت آن را به در گیریهای مداوم با خوانین و حضور در دادگاه و پاسگاه می دانست که می فرمود اگر با این لباس در چنین جاهایی حضور یابم باعث هتک حرمت لباس روحانیت می شود. او امورات خود را با کشاورزی می گذراند.
تحصیلات میرزا حسن موسوی
ایشان مقدمان علوم دینی را نزد ملا غلامرضا تویه درواری در روستای اراء چهاردانگه فرا گرفت. استاد دیگر ایشان حاج سید شفیع ارائی بود که خود صاحب تالیف و از بزرگان علمی منطقه بودند. بعد از آن برای کسب علم به دامغان و سمنان مهاجرت نمودند وسپس برای کسب علوم دینی و تکمیل معلومات خویش به مشهد مقدس مهاجرت نمود و به عتبات عالیات نجف و کربلا نیز هجرت نمود و از این رهگذر ره آورد علمی خویش را با عطر معنویت زیارت امیرالمومنین و سالار شهیدان در هم آمیخت.
کربلایی میرزا حسن موسوی در علم حدیث، تاریخ و علوم غریبه آگاهی داشت. حتی در برخی از اشعار وی، متن عربی آیات و روایات آمده است که حاکی از تسلط ایشان بر حدیث و آیات است.
نظرات چند تن از علما و بزرگان هنر تعزیه در باره میرزا حسن موسوی
جناب آقای حجت الاسلام و المسلمین سیدصالح میرعمادی که از علما و اساتید حوزه علمیه قم می باشد در باره ایشان چنین می نویسد:
سال ۱۳۳۸ ه ش برای ادامه تحصیل از اراء به روستای الیرد رفته بودیم، زیرا استاد ما مرحوم حجت الاسلام میرمعصوم میرعمادی برای تدریس به آنجا رفته بود. ما عوامل فی النحو را در الیرد نزد ایشان فرا گرفته ایم. از ابتداء در خانه مرحوم میرزا حسن موسوی سکونت گزیدیم، خانه ای که برای درس خواندن و نوشتن بسیار مناسب بود. در آن ایام از ایشان جز بزرگواری و محبت چیزی ندیدیم. در همان تاریخ میرزا حسن موسوی دفتر شعری داشت. اشعار بسیار قوی ایشان نشان دهنده سطح علمی بسیار بالای ایشان بود.
جناب آقای عبدل خلیلی از پشکسوتان تعزیه می گوید: زمانی که ملاوحید دامغانی برای مدتی در شویلاشت چهاردانگه بودند بارها دیده ام که ایشان برای مرحوم موسوی احترام زیادی قائل بود و گاهی با هم بحث علمی می کردند. از ملاوحید دامغانی سوال کردم چرا برای آقای موسوی خیلی احترام می گذارید، فرمود: «در منطقه ساری تا کیاسر عالمی مثل او وجود ندارد.»
اشعار میرزاحسن موسوی
از ایشان سه دفتر شعر در دست می باشد که حاکی از این است که مرحوم بنا داشت با نگارش دستی آنرا تکثیر و در اختیار علاقمندان قرار دهد. ایشان در وصیت نامه خود که چند ماه قبل از فوت خود نوشته بود به فرزندان خود سفارش کرد که دیوان اشعارش را چاپ نمایند تا در اختیار دوستداران اهل بیت قرار گیرد.
ایشان در ابتدای دفتر بحرالاحزان چنین می نویسد:« با اشاره حضرت صدیقه کبری سلام الله علیهاآن مخدره دو جهان که اینجانب میرزاحسن موسوی ابن مرحوم مغفور سیدآقا بزرگ الیری هزار جریبی در عالم رویا مأمور بذکر مراثی و مصایب اولاد طاهرینش گردیدم. الحمدلله به تایید یزدانی و توفیقات سبحانی در مقام امر بر آمدم و کتاب بحرالاحزان را تصنیف و تالیف نمودم. امید است که این تحفه محقر قبول آن مخدره دو جهان گردد.»
دفتر اول ایشان که با نام بحرالاحزان در یک کتاب و پیرامون نهضت سالار شهیدان مطابق با تاریخ تنظیم شده است که این نشان دهنده مرثیه سرایی ساده نیست، بلکه بیان تاریخ در قالب شعر است. این دفتر با خط زیبای سیدمعصوم میرعمادی ارایی تحریر شده است. دفتر دوم و سوم هر دو نیمه کاره می باشد. شعر ایشان از لحاظ محتوایی به مدایح و مراثی و سینه زنی ها و غزلیات اخلاقی و نصایح تقسیم می شود.
دیوان اشعر سیدحسن موسوی الیردی در سال ۱۳۸۸ به همت حجت الاسلام والمسلمین سیدکمال الدین عمادی به زیور چاپ آراسته گشت تا دوستداران اهل بیت با مطالعه آن فیض ببرند.
دیوان ایشان مشتمل بر دفتر اول بحرالاحزان، دفتر دوم بحرالاحزان، دفتر سوم غزلیات و مدایح و اشعار عرفانی در ۴۲۸ صفحه می باشد.
شعر مطلع دیوان موسوی در حمد باری تعالی
بحمــد خداونـــد فــرد قدیم سمیع بصیرست حی کریم
ز نابود بود آورد روی کار زقدرت عیان کرد لیل و نهار
به هر راز پوشیده دانا بود به هر شی مشکل توانا بود
بزرگی سزاوار بر ذات اوست کجا خامه قادر به اوصاف اوست
پس از حمد بی حد ثنای و درود به نَعت پیمبر راونش درود
به هر گمرهان بود رهنما رسول خدا خاتم الانبیا
پس از حمد دادار نعت رسول سلام تحیت به زوج بتول
ز بعدش دو نوباوه مصطفی دو سرو گلستان خیرالنساء
درودم همی باد بر شاه دین بنه تن وصی کلهم اجمعین
به دربارشان موسوی چون غلام بود ذکر شان ورد هر صبح و شام
منبع شعر : دیوان اشعار کربلایی میرزاحسن موسوی
* نَعت : صفت
نویسنده و گردآورنده مطلب: حامد خلیلی ازنی
با سلام و دست مریزاد به آقای خلیلی عزیز
از این که ما را با یکی از شاعران و مدیحه سرایان خوب منطقه آشنا کردید از شما سپاس!
اما آقای خلیلی ما را تا لب دریا بردید و تشنه برگرداندید!
کاش چند جرعه از بحرالاحزانش را به ما مینوشاندید.
باسلام وعرض ادب واحترام چگونه میتوانیم به منابع شعری ایشان اعم از منتشر شده ها و منتشر نشده ها دسترسی پیدا کنم با توجه به اینکه بنده دانشجوی دکترای ادبیانت هستم؟؟با تشکر فراوان از زحمات شما در باب ادبیات واعتلای آثار فاخر آن مرحوم
——————–
یک جلد کتابشان در مرکز اسناد مازندران نگهداری می شود.