به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی حالا جایگاه ثابتی در تشریفات به ویژه ایام محرم پیدا کرده است به‌طوری‌که بعد از پایان هر مراسم عزاداری و راهپیمایی انبوه جمع‌آوری و پرتاب شده این ظروف در محله‌ها و معابر خودنمایی می‌کند. آلودگی و پیامدهای مخرب این نوع زباله‌ها در طبیعت و آسیب‌های مختلف آن بر سلامت انسان از جمله مضرات بکارگیری ظروف یکبار مصرف است اما سوال اینجاست که چرا استفاده از آن‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است؟
بر مبنای هر فعالیت اقتصادی، با افزایش میزان تقاضا در بازار به جهت استفاده آسان و تنوع جنس و اندازه و کاربرد، میزان تولید این محصولات در بازار نیز افزایش پیدا کرده و روزبه‌روز هم بر میزان تولید آن اضافه می‌شود تا جایی که امروزه قاشق،چنگال و سفره نیز به جمع خانواده ظروف یکبار مصرف اضافه شده است.
با وجود همه اقدامات و تلاش‌های فعالان و حامیان محیط زیست در راستای فرهنگسازی و آگاه‌سازی مردم و مسئولان، متاسفانه هنوز قاطبه جمعیت کشور نسبت به مخاطرات این چالش عظیم و کاهش ظروف یکبار مصرف پلاستیکی واکنش نشان نداده‌اند و جامعه محیط زیستی کشور نتوانسته مردم و مسئولان را در خصوص این چالش بحران‌ساز مسئولیت‌پذیر کند.
به گفته کارشناسان، معضلات استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی هنوز یک معضل تقریباً ملی است که اگر به موقع برطرف نشود، می‌تواند صدمات سنگینی را به محیط زیست و سلامت کشور وارد کند که البته عواقب آن گریبانگیر ملت و دولت و بدتر از همه نسل‌های آینده خواهد شد.
آمارهای نگران کننده
مطابق گزارش‌ها و آمارهای موجود، میزان پلاستیک‌های تولیدی در ایران بیش از ۱۸۰ هزار تن در سال تخمین زده شده که بر این مبنا هر فرد به طور متوسط روزانه ۳ پلاستیک وارد چرخه محیط زیست می‌کند.
همچنین بالا بودن سرانه مصرف ظروف پلاستیکی در ایران باعث شده تا نام کشورمان نیز در بین ۱۰ کشور نخست پرمصرف ظروف یکبار مصرف پلاستیکی قرار گیرد. بر اساس آمارها، مصرف سرانه هر ایرانی در استفاده از ظروف یکبار مصرف بین ۳ تا ۴ کیلوگرم در سال است.
سال ۲۰۰۲ در جهان حدود ۲۰۰ میلیون تن پلاستیک در سال تولید می‌شد که امروز این رقم به حدود ۳۰۰ میلیون تن در سال رسیده است و همچنان روند صعودی را طی می‌کند. از بین ۳۰۰ میلیون تن ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف تولیدی، تنها حدود ۱۰ میلیون تن قابل بازیافت هستند و دوباره به چرخه استفاده بازمی‌گردند، باقی ظروف یکبار مصرف وارد چرخه طبیعت شده و مشکلات مختلفی را برای طبیعت به‌وجود می‌آورند.
طبق تحقیقات انجام شده بیش از ۱۷۷ هزار تن پلاستیک در هر سال در کشورمان تولید و استفاده می‌شود که ایران را به چهارمین کشور تولید کننده و استفاده کننده از ظروف یکبار مصرف و پلاستیکی تبدیل کرده است. براساس آمار ایران ۳ برابر میانگین جهانی ظروف یکبار مصرف و پلاستیکی استفاده می‌کند.
اجازه دهید مثالی قابل لمس و آسان مطرح کنم؛ طبق آمار هر ایرانی روزانه به‌طور میانگین ۳ کیسه پلاستیکی استفاده می‌کند که متوسط عمر استفاده از هر کیسه، تنها ۱۲ دقیقه است و بعد دور انداخته می‌شود. جالب اینکه برای تولید یک کیسه پلاستیکی، همان قدر آب و انرژی و برق و کارگر خرج می‌شود که برای یک کالای پایدارتر استفاده شده است! جالب‌تر اینکه اکثر ایرانی‌ها بدون اینکه بدانند ماهیانه ۳ الی ۴ میلیون تومان از درآمد خود را به کیسه‌های پلاستکی اختصاص می‌دهند.
ناگفته نماند که برخی ظروف یکبار مصرف هم وجود دارند که بر اساس مواد گیاهی ساخته می‌شوند و سازگار با محیط زیست بوده و می‌توانند براحتی جایگزین موارد زیان‌بار موجود در بازار شوند، اما مشکل اینجاست که هزینه تولید این ظروف در برابر سایر ظروف پلاستیکی بسیار بالاتر بوده و بر این اساس در بازار رقابت کشور سهم بسیار ناچیزی دارند.
آسیب‌های زیان‌بار استفاده از ظروف پلاستیکی
از طرف دیگر ظروف یکبار مصرف پلاستیکی حدود ۲۵۰ تا ۵۰۰ سال زمان برای تجزیه شدن نیاز دارند و طی این فرایند اثرات مخربی روی محیط زیست خود می‌گذارند. بر این اساس آسیب‌هایی که در طبیعت و حیات وحش برجای می‌ماند در برخی موارد می‌تواند منجر به پدیده‌هایی چون دگرگونی‌های ژنتیکی و حتی انقراض برخی گونه‌های زیستی شود.
سوی دیگر آسیب‌ها و مضرات استفاده از این ظروف به خاصیت پلاستیکی آن‌ها مرتبط است. پلاستیک‌ها از یک سری «مونومر» از مشتقات نفتی مانند پروپان و یا اتان تشکیل شده‌اند که تحت فرآیندهایی تبدیل به پلیمر می‌شوند. پلیمرها تاثیری بر سلامت انسان‌ها ندارد، اما زمانی که آن‌ها در مجاورت غذاهایی با دمای بالا و یا باخاصیت اسیدی قرار می‌گیرند به مونومرها تجزیه شده که مونومرها حاوی مواد سمی هستند و در درازمدت عامل ایجاد بیماری سرطان در انسان‌ها می‌شوند.
بطری‌های آب معدنی که یکی از دیگر مواد پلاستکی در ارتباط با مواد غذایی است اگرچه به خودی خود مشکلی ندارند اما به دلیل اینکه اکثر مغازه‌ها این بطری‌ها را جلوی نور خورشید و آفتاب قرار می‌دهند مونومرهای آن‌ها تجزیه شده و وارد آب می‌شود و از این طریق سلامت انسان را به خطر می‌اندازد.
همچنین بسیاری از افراد برای خنک شدن آب این بطری‌ها را در فریزر گذاشته که سرد شدن زیاد بطری‌های آب باعث شکسته شدن پلیمرها به مونومرهای سمی می‌شوند که در درازمدت عوارض سرطانزایی چنین اقداماتی در دستگاه‌های گوارشی و مغز نمود پیدا می‌کند.
سوای همه چالش‌هایی که استفاده از ظروف یکبار مصرف در طبیعت و بر سلامت انسان دارند، مشکلات جمع‌آوری و دپوی این محصولات نیز داستانی مجزاست که شرح آن شاید از زبان پاکبانان شهرداری‌های کشور شنیدنی باشد. البته این معضل در کشورهای پیشرفته تا حد زیادی حل شده اما در ایران و به ویژه مناطق کم‌برخوردار و حواشی کلان‌شهرها و نیز در شهرستان‌های کوچک یکی از مشکلات مهم شهرداری‌هاست.
از آنجا که حتی سوزاندن این ظروف پلاستیکی نیز باعث آلایندگی هوا و انتشار گازهای زیان‌آور می‌شود، شهرداری‌ها برای حل این موضوع با چالش‌های متعددی روبرو هستند؛ این موضوعات همان بحران‌های پسماند و زباله‌ای است که گریبانگیر بسیاری از شهرها و به ویژه استان‌های شمالی کشور شده و به عنوان نمونه در مازندران به مهمترین نظام مسائل استان و شهرستان‌های آن تبدیل شده است.
علل رواج استفاده از ظروف یکبار مصرف
اما براستی چرا استفاده از این ظروفِ تا این حد زیان‌بار همچنان رواج دارد؟ نخستین پاسخ این پرسش به تغییر سبک زندگی و افزایش سرسام‌آور سرعت زندگانی و فعالیت‌های روزمره انسان‌ها بازمی‌گردد. یکی از مظاهر تغییر سبک زندگی، مصرف‌گرایی بوده و نوعی نظم اجتماعی و اقتصادی است که دستیابی به کالاها و خدمات را در مقادیر روزافزون تشویق می‌کند. این شیوه پس از انقلاب صنعتی در اروپا آهسته جای خود را در جوامع باز کرد و حالا منتقدان بی‌شماری پیدا کرده است.
بسیاری از کارشناسان رشد تن‌پروری و کاهش فعالیت‌های بدنی در جوامع انسانی را از پیامدهای تغییر سبک زندگی در عصر جدید می‌دانند و همین مطلب پاسخ بعدی به پرسش فوق است. همچنین در دسترس بودن و تصور افراد بر اینکه استفاده از ظروف یکبار مصرف سبب کاهش هزینه می‌شود، باعث اصرار بر استفاده از این ظروف شده است.
از یک جامعه شناس و پژوهشگر در رابطه با استفاده از ظروف پلاستیکی یکبار مصرف در ایام عزاداری و تشریفات پرسیدم. وی با ابراز تاسف از نبود آگاهی عمومی در جامعه، معتقد است: بسیاری از عامه برای یک ثواب بزرگتر و با تصور اینکه این موضوع چندان با اهمیت نبوده و مشکل کوچکی است، همچنان بر تکرار این خطا اصرار می‌ورزند در حالیکه به پیامدهای بسیار بزرگ آن که در نسل‌های آینده اثرگذار است توجهی ندارند.
رضا رهسپار در گفت‌وگو با ایسنا ضمن انتقاد از رویکردهای اینچنینی، به بازتولید فقر فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی در جامعه ایران پرداخت و با گلایه از رویکرد مدیران تصریح کرد: متاسفانه مسئولان در راستای نهادینه کردن زیست شهری و زندگی متمدنانه متعهد نیستند و بر این اساس شهروند متمدن پرورش نیافته چراکه آموزش ندیده‌اند.
رهسپار خاطرنشان کرد: بر همین مبنا شهروندان مسئولیت‌پذیر و آگاه پرورش نمی‌یابند و ما در دور باطلی میان شهروندی و فراشهروندی قرار گرفته‌ایم.
وی با بیان اینکه کار فرهنگی و فرهنگسازی برای نهادینه کردن یک رفتار و باور نیاز به زمان دارد و در کوتاه مدت نمیتوان به نتیجه رسید، گفت: برای نشستن و القا در ذهن و اندیشه، باید فعالیت متصل و در درازمدت اجرا شود و در این میان تلنگرها برای تبیین مضرات و آسیب‌ها نیز باید زیاد تکرار شود.
این جامه شناس و پژوهشگر با بیان اینکه همانند رویکرد پزشکاندر اصلاح و معالجه یه ناهنجاری نخست باید درد را شناسایی و تشخیص داد و سپس راه درمان را تجویز کرد، افزود: بسیاری از دردهای اجتماعی نیازمند درمانگران جامعه شناس هستند که باید به آنان مجال داده شود تا رویکردهایی نظیر مصرف پلاستیک و بسیاری دیگر حل و فصل شوند.
بر اساس گفته‌های این پژوهشگر و آنچه در گزارش آمده نیز بر اساس سوابق تاریخی مشهود و غیرملموس ایران به ویژه در سده اخیر به نظر می‌رسد، ایرانیان زمانی به آگاهی و یقین می‌رسند که دردمندی را در خود لمس کنند و تا زمانی که تاثیرات این ظروف معطوف آینده باشد گویا گوشی بدهکار حرف‌ها و دلایل منطقی در زمان حال نیست.
از سوی دیگر تلاشی هم از جانب مسئولان برای اصلاح وضعیت کنونی مشاهده نمی‌شود؛ هرچند بخشی از مسئولیت در حوزه فرهنگسازی بر عهده رسانه‌هاست اما عمده مسئولیت اصلاح امور در این موضوع بخصوص بر دوش مسئولان و متولیان حوزه‌های محیط زیست و سلامت کشور است.
فراموش نکنیم که همه ما از هر طیف و قشر و نژاد و قومی، زمین را به نسل‌های بعد تحویل می‌دهیم و آیندگان به قضاوت ما خواهند نشست. پس برای سلامتی نسل آینده و فرزندانمان و برای جاودانگی سرزمین مادری مسئولانه رفتار کنیم.
