کارشناس حوزه آب و سازه‌های هیدرولیکی، تجاوز و محدود کردن رودخانه ها را دلیل بروز سیل دانست و گفت: ورود به حریم سیلابی رودخانه‌ها که برای سیل های چندساله و مهار انرژی آنان به وجود آمده بودند باعث پیدایش خسارت می‌شود در غیر این صورت رودخانه‌ها در حال حفظ شرایط طبیعی خود بوده و تجاوز انسان ها خسارت به ارمغان آورده است.
اسماعیل طلوعی در نشست هم اندیشی “سیل اخیر غرب مازندران، موانع و مشکلات و راهکارهای پیشگیری که در دفتر ایسنا برگزار شد، با بیان دلایل و چرایی وقوع سیلاب اظهار کرد: رودخانه‌ها موجودات زنده‌ای هستند که قابلیت کندن، حمل کردن، بارگیری و رسوب گذاری داشته و شرایط محیطی را برای حفظ بقا و تعادل خود حفظ می‌کنند.
وی، تغییر شرایط محیطی برای بقا را منجر به وقوع سیلاب عنوان کرد و افزود: از آنجایی که سیل‌ها دارای دوره زمانی برگشت پذیر هستند، بنابراین رودخانه‌ها حق خود را مطالبه کرده و این اتفاقات برای رودخانه‌ها امری طبیعی است.
*در ساخت سازه‌های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه‌ها شناسایی شود
طلوعی با بیان اینکه همه رودخانه‌ها در بسترهای خود قابلیت حمل سیلابهای بازگشت پذیر را دارند، تاکید کرد: بر این اساس در ساخت سازه‌های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه‌ها شناسایی شده و سیلابهای حداکثری احتمالی دیده شود.
وی دلیل وقوع سیل را معطوف به تعریف بسترهای رودخانه دانست و با بیان اینکه هر رودخانه دارای ۲ بستر جاری و سیلابی است، خاطرنشان کرد: آنچه برای رودها تحت عنوان سیل اتفاق می‌افتد طبیعی بوده چرا که نباید تنها بستر جاری رودخانه را لحاظ کرد، بلکه هر رودخانه دارای بستری سیلابی بوده که حتی ممکن است تا یک کیلومتر عرض داشته و دارای سنگ‌ها و مصالح کوچک و بزرگ بسیاری باشد.
*تجاوز و محدود کردن رودخانه ها دلیل اصلی بروز سیل
طلوعی، رودخانه ها و حوادث سیلابی آنان را طولانی و تکرار شونده توصیف کرد و گفت: شاید طول عمر یک انسان برای دیدن تکرار سیلابهای عظیم کافی نباشد، اما این دلیل قانع کننده‌ای نیست که ما بخواهیم به حریم رودخانه‌ها تجاوز کرده و دبی اصلی و محتمل رود را فراموش کنیم.
کارشناس راه و ساختمان با گرایش منابع آب و سازه های هیدرولیکی، تجاوز به هر نحو در مسیر رود را منسوخ خواند و گفت: در نگاه کلی تجاوز به منابع طبیعی و محیط زیست چه به صورت خواسته یا ناخواسته و چه به صورت سیستمی یا غیرسیستمیک صورت گیرد پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت.
* حوضه‌های آبریز کشور سرگردان در بین چندین متولی
طلوعی با اشاره به اینکه در تمامی دنیا حوزههای آبریز دارای یک متولی خاص بوده و به صورت مستقل و بدون مرز جغرافیای اداره می‌شود، تصریح کرد: متاسفانه در کشور ما این موضوع چند متولی مربوط داشته مضاف بر اینکه برخی رودهای بزرگ کشور چندین استان را درنوردیده که در نتیجه این مورد وخامت اوضاع را افزایش می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه باید حوضه‌های آبریز و رودخانه ها یک متولی داشته و تحت نظارت یک ارگان باشد، گفت: طبیعت مرز جغرافیایی نمی‌شناسد و تنش‌ها بر سر حوضه های آبریز تنها چالش بین انسان ها بوده و باید رودخانه از نقطه شروع تا پایان در اختیار یک مسئول باشد.
*تجاوز به حریم های رودخانه‌ها نتیجه افت اخلاق در جامعه است
این مؤلف و پژوهشگر، اعطای مجوز در حریم رودها و ساخت و سازهای غیرمجاز را نشأت گرفته از افت اخلاق در جامعه دانست و خاطرنشان کرد: وزرات نیرو بخشنامه‌ای به نام حریم انهار و رودها دارد که در آن حریم رودخانه‌ها محاسبه و بیان شده که کدام رود باید دارای چه تاسیسات موقت یا دائمی باشد، اما این قانون در عمل اجرایی نشده و هر شهر یا روستایی در مجاور رود، حریم خاص خودش را رعایت کرده است.
طلوعی در ادامه با انتقاد از عملکرد ارگان های شهرستانی و استانی متولی انهار که دارای انباشت بودجه جاری و نیروی انسانی هستند، اظهار کرد: این نهادها برای جبران بودجه جاری و پرداخت آن اقدام به فروش مصالح رود و اعطای مجوزهای پرورش ماهی در مجاور یکدیگر می‌کنند.
وی اضافه کرد: اعطای مجوز و برداشت های سنگین از رود در حالی انجام می‌شود که هیچ بررسی و مطالعه‌ای بر روی رودخانه و قدرت حمل رسوب و میزان برداشت از آن صورت نگرفته و یا مزارع پرورش ماهی در مجاورت هم چه آسیب‌هایی وارد می‌کند و چرا باید در فاصله ۱۵ کیلومتر از هم دایر شوند.
استاد دانشگاه آزاد تنکابن، اعطای مجوز برداشت از رود بدون نظارت و عمل نکردن پیمانکاران به قراردادها را ضربه بزرگ به ذخایر آبی رودخانه دانست و تاکید کرد: با این شیوه برداشت مصالح تمام ذخایر آبرفتی رودخانه از بین رفته و خشکسالی پیامد آن است.
کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیم را خسارت مضاعف برای ایران برشمرد و خاطرنشان کرد: آثار گرمایش زمین، وقوع سیلابهای تند و تیز بوده که دارای دبی بالا در بازه زمانی کوتاه مدت است.
وی با ذکر مثالی در توجیه روند سیل گفت: ریختن یک سطل آب در بازه زمانی یک ساعت و اختلاف آن در بازه یک ثانیه توجیه دقیق سیلاب است چرا که سیلاب‌ها در بازه زمانی کوتاه دبی رودها را افزایش داده و به سرعت سرازیر می شود، در نتیجه فرصت تخلیه اماکن برای مردم در پایین دست بسیار اندک است.
طلوعی در بخش دیگری از جلسه با یادآوری جنبه های آسیب و صدمات سیل که ناشی از دست بردن به حریم رودها است، اظهار کرد: در واقع این تجاوز به حریم رود است که خسارت وارد می‌کند ولی از لحاظ هیدرولیکی سیل منشاء خیر بوده و باعث شارژ کردن منابع آبی زیرزمینی و جلوگیری از نفوذ شوری آب دریا به سفره های تحت الارضی است.
*سدهای تاخیری یکی از راه های جلوگیری از وقوع سیل
این استاد دانشگاه از برهم زدن طبیعت و تعدی به بستر سیلابی رود و همچنین کانالیزه کردن مسیر انهار به عنوان دلایل وقوع سیل نام برد و تصریح کرد: در تکنیک های توسعه منابع آبی یکی از راه های مقابله با سیلاب، ایجاد سدهای تاخیری بر روی رودخانه‌ها است.
وی به تشریح عملکرد سدهای تاخیری پرداخت و ادامه داد: این سدها دبی بالای سیلاب را گرفته و دبی متناسب با فرودست را از خود عبور می‌دهند که عملکردی شبیه یک ترانسفورموتور در توزیع نیروی برق دارد و خروجی حاصل از آنها متناسب با ظرفیت پایین دست رودخانه است.
طلوعی استفاده از این تکنیک‌ها را نیازمند اعتبار، دانش، افراد دلسوز و متعهد و مسئولین آینده نگر عنوان و اظهار کرد: اگر موارد پیشگیری با استفاده از این تکنیک ها را رعایت کنیم هرگز خسارتی این چنین نخواهیم داشت که بعدها نتوانیم حتی آن را جبران کرده و به حالت اول برگردانیم.
وی در مورد ویژگی سازه‌ها و ساختمان ها گفت: برخی پل های قدیمی مانند پل چشمه‌کیله در تنکابن از انواع پل-سد بوده و به شکلی طراحی شده است که باعث استهلاک انرژی تندآب ناشی از سیل می‌شود.
* پل های امروزی فاقد آستانه و سازهای خاص برای هدایت آب در مسیر درست هستند
این کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی رویکرد و نحوه ساخت پل های قدیمی را طبق اصول مهندسی با رعایت تمام شرایط رودخانه و سابقه سیلابی آن دانست و خاطرنشان کرد: عملکرد پل‌هایی نظیر چشمه کیله تنکابن به نحوی است که مانع از حرکت عرضی رودخانه می شود.
وی وجود تندآب در پایین دست پل که سازه ای برای کاهش انرژی و فشار سیل به پل و مانع از حرکت عرضی سیلاب است را نشان از اصول تکنیک های مهندسی رعایت شده در این گونه پل‌ها دانست و یادآورشد: چون در سازهای قدیمی، بتن ریزی و شمع برای پل وجود نداشت، مهندسین از این راهکارها برای خروج سیل و کاهش آسیب آن استفاده می‌کردند.
این استاد دانشگاه، پل‌های امروزی را فاقد آستانه و سازهای خاص برای هدایت آب در مسیر درست دانست و تصریح کرد: این پل ها تنها با اتکا به ستون‌ها و فونداسیون شمع های عمیق ساخته شده و به همین دلیل است که در وقوع سیل تمرکز جریان به یک سمت هدایت شده و کنترلی بر روی سیلاب وجود ندارد.
طلوعی، آب بردگی گوشواره های پل‌ها در سیل اخیر در غرب مازندران را ناشی از رویکرد نادرست این سازه ها برشمرد و تصریح کرد: وقتی شما برای پل سازه ای طراحی نکرده‌اید که بتواند مسیر سیل را کنترل و هدایت کند، بنابراین آب به سمت دیواره های حایل و گوشواره‌های کناری حرکت کرده و باعث تخریب پل می‌شود.
وی از اشتباهات خرد و ناچیز مهندسی که منجر به خسارات بزرگ می شود سخن گفت و یادآور شد: اخلاق حرفه ای، عدم تقوا و تعهد و نبود وجدان کاری برخی کارشناسان و مهندسین و بعضا خارج شدن پیمانکاران از حدود قرمزی که متخصصین تعیین می کنند می تواند خسارات جبران ناپذیری را وارد کند.
وی با بیان تفاوت رفتار یک کارشناس خارجی با یک مهندس ایرانی خاطرنشان کرد: یک متخصص خارجی براحتی ناتوانی خود را از انجام یک پروژه اعلام کرده و براحتی از اشتباهات عذرخواهی می‌کند اما این رفتار در اکثر ایرانیان وجود نداشته و مدیران هیچ گونه اقراری به اشتباهات خود ندارند.
* استفاده از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب
طلوعی از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب خبر داد و تصریح کرد: دستگاه‌های اندازه گیری یا گیج هایی در سرشاخه های رود در بالادست نصب می‌شود که سطح آب را سنجش کرده و به محض اینکه سطح آب با روندی تسریع کننده پیش رود، سیستم هشدار آن را به مرکز اعلام کرده و در این فاصله، تمهیدات لازم برای تخلیه ساکنین صورت می‌گیرد.
وی با بیان اینکه دستگاه ها و وزارتخانه ها با هم در تداخل وظایف بوده و اختلاف نظر دارند به انتقاد از عملکرد آنها پرداخت و گفت: با وجود در دسترس بودن انواع امکانات فناوری اما هنوز یک نقشه مشخص کاداستر برای تعیین حدود و ثغور منابع طبیعی وجود ندارد.
*توسعه بی رویه شهری نابودی محیط زیست را در پی دارد
وی با ابراز نگرانی از روند توسعه شهری خاطرنشان کرد: با از بین رفتن برخی داشته‌ها به بهانه توسعه، مانند تخریب آب بندان‌ها که در واقع سدهای طبیعی بودند و باعث ذخیره آب و تامین سفره های زیرزمینی می شدند نابودی محیط زیست حتمی است.
این استاد دانشگاه با انتقاد از نگاه مسئولین شهری و روستایی به یک تکه زمین به عنوان تنها شرط توسعه خاطرنشان کرد: در کشورهای پیشرفته برای توسعه شهری ابتدا زیرساخت‌ها تکمیل شده و دوباره بر اساس آن شروع به روساخت کرده و ساختمان ها را بنا می‌کنند اما در کشور ما این مدل کاملا برعکس اتفاق می‌افتد.
طلوعی تنها چاره مشکلات را استفاده از طرح آمایش سرزمین عنوان و تصریح کرد: باید این مطالعه صورت گیرد که کدام مناطق دارای چه استعدادها و چه محدودیت‌هایی هستند و بر اساس آن منابع را به گونه‌ای تقسیم کنند که ذخایر خالی نشود.
*افزایش زیرساخت برای توسعه هزینه بَر است
وی افزایش زیرساخت برای توسعه را هزینه بَر خواند و گفت: اکنون ایران ظرفیت و گنچایش ۶۰ میلیون جمعیت را داشته و برای نگهداری از منابع طبیعی و محیط زیست که در اختیار جمعیت ۸۰ میلیونی است باید هزینه و برنامه ریزی های اصولی شکل گیرد.
* افزایش وقوع سیل های عظیم در سال های آتی
حسین منفردی، مدیرکل پدافند غیرعامل استان مازندران نیز در این جلسه با اشاره به اینکه با تداوم گرم شدن زمین، شاهد افزایش وقوع سیل های عظیم خواهیم بود، اظهار کرد: از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴، ۵۵۲ مورد سیل در کشور رخ داد این آمار حکایت از آن دارد که در هر سال ۱۳۸ مورد سیل اتفاق افتاده است.
وی با اشاره به اینکه آمار خسارت به وجود آمده از سیل بسیار بالاست، یادآور شد: اعتباراتی که برای بهسازی در اختیار مناطق سیل خیز قرار می‌گیرد، تنها ۷۰ درصد می‌تواند جبران خسارت کند و این فرآیند اگر طولانی شود در طول سال‌ها بازتوانی منطقه سیل زده هزینه گزافی خواهد داشت.
* سیل آسا شدن باران‌ها در کشور به ۲.۵ برابر رسیده است
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با بیان اینکه طبق آمارهای دو دهه گذشته سیل آسا شدن باران ها در کشور به ۲۵۰ درصد یعنی ۲.۵ برابر رسیده است، خاطرنشان کرد: باید با نگاهی جدی به این موضوع توجه شود و پیش از همه آموزش در اولویت قرار گیرد.
وی، میزان خسارت وارده از سیل اخیر در غرب استان را بیش از ۶۳۰ میلیارد تومان دانست و افزود: به دلیل عدم برنامه ریزی درست و نبود مدیریت، سیل برای ما تبدیل به یک تهدید بزرگ شده است، اگر رویکردها تغییر یابد این پدیده طبیعی می تواند یک فرصت تلقی شود.
* آموزش مهم ترین راهکار برای کاهش خسارت در وقوع بلایای طبیعی
منفرد با اشاره به اینکه برای کاهش خسارات و تبدیل تهدید به فرصت از این پدیده باید ابتدا مناطق سیل خیز و خطرخیز مشخص شود، خاطرنشان کرد: مدیریت بحران باید بر اساس اقلیم برای کاهش خسارات در وقوع سیل برنامه ریزی کند همچنین آموزش‌های درست و اصولی به مردم می‌تواند نقش موثری در این امر داشته باشد.
* در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف‌های اساسی هستیم
وی با بیان اینکه در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف های اساسی هستیم، گفت: یکی از مهم ترین عناصر مدیریت بحران بخش هواشناسی است که متاسفانه هنوز تکنولوژی روز دنیا وارد مدار ما نشده است.
مدیرکل پدافندغیرعامل استان مازندران افزود: از نگاه دیگر دولت باید قوانین و مقررات حوادث غیرمترقبه را بازنگری کند و اختیارات مدیران محلی را در این حوزه افزایش دهد.
*نقش کلیدی رسانه ها برای مقابله با سیل
منفرد با بیان اینکه آموزش مهم ترین راهکار برای مقابله با سیل است، تصریح کرد: رسانه ها نقش کلیدی در فرهنگسازی و آموزش مردم دارند و باید این امر را در اولویت برنامه های خود قرار داده تا مردم را به سمت قانون پذیری ترغیب کنند. طبیعت ظرفیتی دارد که استفاده ناکارآمد از این توان منجر به وقوع پدیده های همچون سیل می‌شود و باید به هر طریقی مانع ادامه این روند شد.
* پیوست پدافند غیرعامل در بسیاری از پروژه‌های ما وجود ندارد
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران، کشور را فاقد مهندسی رودخانه‌ها دانست و با بیان اینکه پدافند غیرعامل یکی از اهداف پیشگیری در دنیای پیشرفته است و هیچ طرحی بدون الزام های آن وجود ندارد، یادآور شد: متاسفانه پیوست پدافند غیرعامل در بسیاری از پروژه‌های ما وجود ندارد.
*نبود فرهنگ اضطرار در جامعه
منفرد، سومدیریت در حوزههای بحران را ناشی از تفکربخشی نگری دانست و تصریح کرد: سلیقه‌ای کارکردن مدیران معضل بزرگی را در اداره جامعه به وجود آورده است.
وی، عدم ثبات در مدیریت را مخل پیشبرد اهداف توسعه‌ای دانست و گفت: رشد بی‌رویه شهرها از اشراف زدگی ناشی شده و همین رشد مازاد بحران مدیریت را سخت‌تر خواهد کرد.
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با اشاره به اینکه نبود تفکر تولید محور با وجود رشد مازاد جمعیت شهری سبب شده تا فرهنگ اضطرار در اولویت فرهنگسازان جایی نداشته باشد.
گزارش از نوید ساداتی و سارا ربیعی خبرنگاران ایسنا
کارشناس حوزه آب و سازه‌های هیدرولیکی، تجاوز و محدود کردن رودخانه ها را دلیل بروز سیل دانست و گفت: ورود به حریم سیلابی رودخانه‌ها که برای سیل های چندساله و مهار انرژی آنان به وجود آمده بودند باعث پیدایش خسارت می‌شود در غیر این صورت رودخانه‌ها در حال حفظ شرایط طبیعی خود بوده و تجاوز انسان ها خسارت به ارمغان آورده است.
اسماعیل طلوعی در نشست هم اندیشی “سیل اخیر غرب مازندران، موانع و مشکلات و راهکارهای پیشگیری که در دفتر ایسنا برگزار شد، با بیان دلایل و چرایی وقوع سیلاب اظهار کرد: رودخانه‌ها موجودات زنده‌ای هستند که قابلیت کندن، حمل کردن، بارگیری و رسوب گذاری داشته و شرایط محیطی را برای حفظ بقا و تعادل خود حفظ می‌کنند.
وی، تغییر شرایط محیطی برای بقا را منجر به وقوع سیلاب عنوان کرد و افزود: از آنجایی که سیل‌ها دارای دوره زمانی برگشت پذیر هستند، بنابراین رودخانه‌ها حق خود را مطالبه کرده و این اتفاقات برای رودخانه‌ها امری طبیعی است.
*در ساخت سازه‌های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه‌ها شناسایی شود
طلوعی با بیان اینکه همه رودخانه‌ها در بسترهای خود قابلیت حمل سیلابهای بازگشت پذیر را دارند، تاکید کرد: بر این اساس در ساخت سازه‌های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه‌ها شناسایی شده و سیلابهای حداکثری احتمالی دیده شود.
وی دلیل وقوع سیل را معطوف به تعریف بسترهای رودخانه دانست و با بیان اینکه هر رودخانه دارای ۲ بستر جاری و سیلابی است، خاطرنشان کرد: آنچه برای رودها تحت عنوان سیل اتفاق می‌افتد طبیعی بوده چرا که نباید تنها بستر جاری رودخانه را لحاظ کرد، بلکه هر رودخانه دارای بستری سیلابی بوده که حتی ممکن است تا یک کیلومتر عرض داشته و دارای سنگ‌ها و مصالح کوچک و بزرگ بسیاری باشد.
*تجاوز و محدود کردن رودخانه ها دلیل اصلی بروز سیل
طلوعی، رودخانه ها و حوادث سیلابی آنان را طولانی و تکرار شونده توصیف کرد و گفت: شاید طول عمر یک انسان برای دیدن تکرار سیلابهای عظیم کافی نباشد، اما این دلیل قانع کننده‌ای نیست که ما بخواهیم به حریم رودخانه‌ها تجاوز کرده و دبی اصلی و محتمل رود را فراموش کنیم.
کارشناس راه و ساختمان با گرایش منابع آب و سازه های هیدرولیکی، تجاوز به هر نحو در مسیر رود را منسوخ خواند و گفت: در نگاه کلی تجاوز به منابع طبیعی و محیط زیست چه به صورت خواسته یا ناخواسته و چه به صورت سیستمی یا غیرسیستمیک صورت گیرد پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت.
* حوضه‌های آبریز کشور سرگردان در بین چندین متولی
طلوعی با اشاره به اینکه در تمامی دنیا حوزههای آبریز دارای یک متولی خاص بوده و به صورت مستقل و بدون مرز جغرافیای اداره می‌شود، تصریح کرد: متاسفانه در کشور ما این موضوع چند متولی مربوط داشته مضاف بر اینکه برخی رودهای بزرگ کشور چندین استان را درنوردیده که در نتیجه این مورد وخامت اوضاع را افزایش می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه باید حوضه‌های آبریز و رودخانه ها یک متولی داشته و تحت نظارت یک ارگان باشد، گفت: طبیعت مرز جغرافیایی نمی‌شناسد و تنش‌ها بر سر حوضه های آبریز تنها چالش بین انسان ها بوده و باید رودخانه از نقطه شروع تا پایان در اختیار یک مسئول باشد.
*تجاوز به حریم های رودخانه‌ها نتیجه افت اخلاق در جامعه است
این مؤلف و پژوهشگر، اعطای مجوز در حریم رودها و ساخت و سازهای غیرمجاز را نشأت گرفته از افت اخلاق در جامعه دانست و خاطرنشان کرد: وزرات نیرو بخشنامه‌ای به نام حریم انهار و رودها دارد که در آن حریم رودخانه‌ها محاسبه و بیان شده که کدام رود باید دارای چه تاسیسات موقت یا دائمی باشد، اما این قانون در عمل اجرایی نشده و هر شهر یا روستایی در مجاور رود، حریم خاص خودش را رعایت کرده است.
طلوعی در ادامه با انتقاد از عملکرد ارگان های شهرستانی و استانی متولی انهار که دارای انباشت بودجه جاری و نیروی انسانی هستند، اظهار کرد: این نهادها برای جبران بودجه جاری و پرداخت آن اقدام به فروش مصالح رود و اعطای مجوزهای پرورش ماهی در مجاور یکدیگر می‌کنند.
وی اضافه کرد: اعطای مجوز و برداشت های سنگین از رود در حالی انجام می‌شود که هیچ بررسی و مطالعه‌ای بر روی رودخانه و قدرت حمل رسوب و میزان برداشت از آن صورت نگرفته و یا مزارع پرورش ماهی در مجاورت هم چه آسیب‌هایی وارد می‌کند و چرا باید در فاصله ۱۵ کیلومتر از هم دایر شوند.
استاد دانشگاه آزاد تنکابن، اعطای مجوز برداشت از رود بدون نظارت و عمل نکردن پیمانکاران به قراردادها را ضربه بزرگ به ذخایر آبی رودخانه دانست و تاکید کرد: با این شیوه برداشت مصالح تمام ذخایر آبرفتی رودخانه از بین رفته و خشکسالی پیامد آن است.
کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیم را خسارت مضاعف برای ایران برشمرد و خاطرنشان کرد: آثار گرمایش زمین، وقوع سیلابهای تند و تیز بوده که دارای دبی بالا در بازه زمانی کوتاه مدت است.
وی با ذکر مثالی در توجیه روند سیل گفت: ریختن یک سطل آب در بازه زمانی یک ساعت و اختلاف آن در بازه یک ثانیه توجیه دقیق سیلاب است چرا که سیلاب‌ها در بازه زمانی کوتاه دبی رودها را افزایش داده و به سرعت سرازیر می شود، در نتیجه فرصت تخلیه اماکن برای مردم در پایین دست بسیار اندک است.
طلوعی در بخش دیگری از جلسه با یادآوری جنبه های آسیب و صدمات سیل که ناشی از دست بردن به حریم رودها است، اظهار کرد: در واقع این تجاوز به حریم رود است که خسارت وارد می‌کند ولی از لحاظ هیدرولیکی سیل منشاء خیر بوده و باعث شارژ کردن منابع آبی زیرزمینی و جلوگیری از نفوذ شوری آب دریا به سفره های تحت الارضی است.
*سدهای تاخیری یکی از راه های جلوگیری از وقوع سیل
این استاد دانشگاه از برهم زدن طبیعت و تعدی به بستر سیلابی رود و همچنین کانالیزه کردن مسیر انهار به عنوان دلایل وقوع سیل نام برد و تصریح کرد: در تکنیک های توسعه منابع آبی یکی از راه های مقابله با سیلاب، ایجاد سدهای تاخیری بر روی رودخانه‌ها است.
وی به تشریح عملکرد سدهای تاخیری پرداخت و ادامه داد: این سدها دبی بالای سیلاب را گرفته و دبی متناسب با فرودست را از خود عبور می‌دهند که عملکردی شبیه یک ترانسفورموتور در توزیع نیروی برق دارد و خروجی حاصل از آنها متناسب با ظرفیت پایین دست رودخانه است.
طلوعی استفاده از این تکنیک‌ها را نیازمند اعتبار، دانش، افراد دلسوز و متعهد و مسئولین آینده نگر عنوان و اظهار کرد: اگر موارد پیشگیری با استفاده از این تکنیک ها را رعایت کنیم هرگز خسارتی این چنین نخواهیم داشت که بعدها نتوانیم حتی آن را جبران کرده و به حالت اول برگردانیم.
وی در مورد ویژگی سازه‌ها و ساختمان ها گفت: برخی پل های قدیمی مانند پل چشمه‌کیله در تنکابن از انواع پل-سد بوده و به شکلی طراحی شده است که باعث استهلاک انرژی تندآب ناشی از سیل می‌شود.
* پل های امروزی فاقد آستانه و سازهای خاص برای هدایت آب در مسیر درست هستند
این کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی رویکرد و نحوه ساخت پل های قدیمی را طبق اصول مهندسی با رعایت تمام شرایط رودخانه و سابقه سیلابی آن دانست و خاطرنشان کرد: عملکرد پل‌هایی نظیر چشمه کیله تنکابن به نحوی است که مانع از حرکت عرضی رودخانه می شود.
وی وجود تندآب در پایین دست پل که سازه ای برای کاهش انرژی و فشار سیل به پل و مانع از حرکت عرضی سیلاب است را نشان از اصول تکنیک های مهندسی رعایت شده در این گونه پل‌ها دانست و یادآورشد: چون در سازهای قدیمی، بتن ریزی و شمع برای پل وجود نداشت، مهندسین از این راهکارها برای خروج سیل و کاهش آسیب آن استفاده می‌کردند.
این استاد دانشگاه، پل‌های امروزی را فاقد آستانه و سازهای خاص برای هدایت آب در مسیر درست دانست و تصریح کرد: این پل ها تنها با اتکا به ستون‌ها و فونداسیون شمع های عمیق ساخته شده و به همین دلیل است که در وقوع سیل تمرکز جریان به یک سمت هدایت شده و کنترلی بر روی سیلاب وجود ندارد.
طلوعی، آب بردگی گوشواره های پل‌ها در سیل اخیر در غرب مازندران را ناشی از رویکرد نادرست این سازه ها برشمرد و تصریح کرد: وقتی شما برای پل سازه ای طراحی نکرده‌اید که بتواند مسیر سیل را کنترل و هدایت کند، بنابراین آب به سمت دیواره های حایل و گوشواره‌های کناری حرکت کرده و باعث تخریب پل می‌شود.
وی از اشتباهات خرد و ناچیز مهندسی که منجر به خسارات بزرگ می شود سخن گفت و یادآور شد: اخلاق حرفه ای، عدم تقوا و تعهد و نبود وجدان کاری برخی کارشناسان و مهندسین و بعضا خارج شدن پیمانکاران از حدود قرمزی که متخصصین تعیین می کنند می تواند خسارات جبران ناپذیری را وارد کند.
وی با بیان تفاوت رفتار یک کارشناس خارجی با یک مهندس ایرانی خاطرنشان کرد: یک متخصص خارجی براحتی ناتوانی خود را از انجام یک پروژه اعلام کرده و براحتی از اشتباهات عذرخواهی می‌کند اما این رفتار در اکثر ایرانیان وجود نداشته و مدیران هیچ گونه اقراری به اشتباهات خود ندارند.
* استفاده از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب
طلوعی از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب خبر داد و تصریح کرد: دستگاه‌های اندازه گیری یا گیج هایی در سرشاخه های رود در بالادست نصب می‌شود که سطح آب را سنجش کرده و به محض اینکه سطح آب با روندی تسریع کننده پیش رود، سیستم هشدار آن را به مرکز اعلام کرده و در این فاصله، تمهیدات لازم برای تخلیه ساکنین صورت می‌گیرد.
وی با بیان اینکه دستگاه ها و وزارتخانه ها با هم در تداخل وظایف بوده و اختلاف نظر دارند به انتقاد از عملکرد آنها پرداخت و گفت: با وجود در دسترس بودن انواع امکانات فناوری اما هنوز یک نقشه مشخص کاداستر برای تعیین حدود و ثغور منابع طبیعی وجود ندارد.
*توسعه بی رویه شهری نابودی محیط زیست را در پی دارد
وی با ابراز نگرانی از روند توسعه شهری خاطرنشان کرد: با از بین رفتن برخی داشته‌ها به بهانه توسعه، مانند تخریب آب بندان‌ها که در واقع سدهای طبیعی بودند و باعث ذخیره آب و تامین سفره های زیرزمینی می شدند نابودی محیط زیست حتمی است.
این استاد دانشگاه با انتقاد از نگاه مسئولین شهری و روستایی به یک تکه زمین به عنوان تنها شرط توسعه خاطرنشان کرد: در کشورهای پیشرفته برای توسعه شهری ابتدا زیرساخت‌ها تکمیل شده و دوباره بر اساس آن شروع به روساخت کرده و ساختمان ها را بنا می‌کنند اما در کشور ما این مدل کاملا برعکس اتفاق می‌افتد.
طلوعی تنها چاره مشکلات را استفاده از طرح آمایش سرزمین عنوان و تصریح کرد: باید این مطالعه صورت گیرد که کدام مناطق دارای چه استعدادها و چه محدودیت‌هایی هستند و بر اساس آن منابع را به گونه‌ای تقسیم کنند که ذخایر خالی نشود.
*افزایش زیرساخت برای توسعه هزینه بَر است
وی افزایش زیرساخت برای توسعه را هزینه بَر خواند و گفت: اکنون ایران ظرفیت و گنچایش ۶۰ میلیون جمعیت را داشته و برای نگهداری از منابع طبیعی و محیط زیست که در اختیار جمعیت ۸۰ میلیونی است باید هزینه و برنامه ریزی های اصولی شکل گیرد.
* افزایش وقوع سیل های عظیم در سال های آتی
حسین منفردی، مدیرکل پدافند غیرعامل استان مازندران نیز در این جلسه با اشاره به اینکه با تداوم گرم شدن زمین، شاهد افزایش وقوع سیل های عظیم خواهیم بود، اظهار کرد: از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴، ۵۵۲ مورد سیل در کشور رخ داد این آمار حکایت از آن دارد که در هر سال ۱۳۸ مورد سیل اتفاق افتاده است.
وی با اشاره به اینکه آمار خسارت به وجود آمده از سیل بسیار بالاست، یادآور شد: اعتباراتی که برای بهسازی در اختیار مناطق سیل خیز قرار می‌گیرد، تنها ۷۰ درصد می‌تواند جبران خسارت کند و این فرآیند اگر طولانی شود در طول سال‌ها بازتوانی منطقه سیل زده هزینه گزافی خواهد داشت.
* سیل آسا شدن باران‌ها در کشور به ۲.۵ برابر رسیده است
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با بیان اینکه طبق آمارهای دو دهه گذشته سیل آسا شدن باران ها در کشور به ۲۵۰ درصد یعنی ۲.۵ برابر رسیده است، خاطرنشان کرد: باید با نگاهی جدی به این موضوع توجه شود و پیش از همه آموزش در اولویت قرار گیرد.
وی، میزان خسارت وارده از سیل اخیر در غرب استان را بیش از ۶۳۰ میلیارد تومان دانست و افزود: به دلیل عدم برنامه ریزی درست و نبود مدیریت، سیل برای ما تبدیل به یک تهدید بزرگ شده است، اگر رویکردها تغییر یابد این پدیده طبیعی می تواند یک فرصت تلقی شود.
* آموزش مهم ترین راهکار برای کاهش خسارت در وقوع بلایای طبیعی
منفرد با اشاره به اینکه برای کاهش خسارات و تبدیل تهدید به فرصت از این پدیده باید ابتدا مناطق سیل خیز و خطرخیز مشخص شود، خاطرنشان کرد: مدیریت بحران باید بر اساس اقلیم برای کاهش خسارات در وقوع سیل برنامه ریزی کند همچنین آموزش‌های درست و اصولی به مردم می‌تواند نقش موثری در این امر داشته باشد.
* در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف‌های اساسی هستیم
وی با بیان اینکه در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف های اساسی هستیم، گفت: یکی از مهم ترین عناصر مدیریت بحران بخش هواشناسی است که متاسفانه هنوز تکنولوژی روز دنیا وارد مدار ما نشده است.
مدیرکل پدافندغیرعامل استان مازندران افزود: از نگاه دیگر دولت باید قوانین و مقررات حوادث غیرمترقبه را بازنگری کند و اختیارات مدیران محلی را در این حوزه افزایش دهد.
*نقش کلیدی رسانه ها برای مقابله با سیل
منفرد با بیان اینکه آموزش مهم ترین راهکار برای مقابله با سیل است، تصریح کرد: رسانه ها نقش کلیدی در فرهنگسازی و آموزش مردم دارند و باید این امر را در اولویت برنامه های خود قرار داده تا مردم را به سمت قانون پذیری ترغیب کنند. طبیعت ظرفیتی دارد که استفاده ناکارآمد از این توان منجر به وقوع پدیده های همچون سیل می‌شود و باید به هر طریقی مانع ادامه این روند شد.
* پیوست پدافند غیرعامل در بسیاری از پروژه‌های ما وجود ندارد
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران، کشور را فاقد مهندسی رودخانه‌ها دانست و با بیان اینکه پدافند غیرعامل یکی از اهداف پیشگیری در دنیای پیشرفته است و هیچ طرحی بدون الزام های آن وجود ندارد، یادآور شد: متاسفانه پیوست پدافند غیرعامل در بسیاری از پروژه‌های ما وجود ندارد.
*نبود فرهنگ اضطرار در جامعه
منفرد، سومدیریت در حوزههای بحران را ناشی از تفکربخشی نگری دانست و تصریح کرد: سلیقه‌ای کارکردن مدیران معضل بزرگی را در اداره جامعه به وجود آورده است.
وی، عدم ثبات در مدیریت را مخل پیشبرد اهداف توسعه‌ای دانست و گفت: رشد بی‌رویه شهرها از اشراف زدگی ناشی شده و همین رشد مازاد بحران مدیریت را سخت‌تر خواهد کرد.
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با اشاره به اینکه نبود تفکر تولید محور با وجود رشد مازاد جمعیت شهری سبب شده تا فرهنگ اضطرار در اولویت فرهنگسازان جایی نداشته باشد.
گزارش از نوید ساداتی و سارا ربیعی خبرنگاران ایسنا
