سوادآموزی در مازندران؛ نزهت یک نهضت بی‌پایان
نهضت سوادآموزی در دوران قاجار و سپس پهلوی جزو مسئولیت اجتناب ناپذیر حاکمیت شده بود، اما پس از پیروزی انقلاب بود که این نهضت شکل منسجم و فراگیر به خود گرفت. یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و با توجه به اهمیت و ضرورت سوادآموزی، به فرمان امام خمینی (ره)، در دی‌ماه ۱۳۵۸ نهضت سوادآموزی تأسیس شد.
در نخستین اساسنامه نهضت سوادآموزی، هدف از تشکیل این نهاد از بین بردن بی سوادی در کشور اعلام شد که براساس این طرح لازم بود هر سال حداقل سه میلیون نفر از افراد بیسواد کشور باسواد شوند.
بر اساس آخرین گزارش سازمان سوادآموزی وزارت آموزش و پرورش در حال حاضر ۸۹ درصد از جمعیت کشور باسواد هستند که درصد باسوادی در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال در برآورد سال ۱۳۹۸ به بیش از ۹۶ درصد افزایش یافته است که در برخی آمارهای رسمی و غیر رسمی میزان باسوادهای ایران نسبت به برخی کشورهای توسعه یافته پنج تا ۱۰ درصد بیشتر است.
بر اساس مقررات موجود افراد بیسواد دارای بیش از ۱۰ سال سن امکان تحصیل در مدارس عادی را ندارند و به همین دلیل هم در دوره های سوادآموزی شرکت می کنند. این دوره برای افراد ۱۰ تا ۴۹ سال تمرکز دارد. افرادی که در دوره سوادآموزی شرکت کرده و باسواد می شوند، مدرک معادل سوم ابتدایی به آنها داده می شود.
در تازه ترین آمار آموزش و پرورش مازندران بیش از ۹۹ درصد از جمعیت ۱۰ تا ۴۹ سال استان بر اساس تعاریف استاندارد با سواد اعلام شده اند که این رقم بیشتر از میانگین کشوری است. در حالی که بر اساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال ۹۵ تعداد ۴۹ هزار نفر از جمعیت ۱۰ تا ۴۹ ساله مازندرانی بی سواد بودند، این رقم هم اکنون به حدود ۳۰ هزار نفر کاهش یافته است که تقریبا یک درصد از جمعیت سن سواد آموزی را شامل می شود.
در سال تحصیلی جاری هم حدود پنج هزار و ۲۰۰ نفر در سنین ۱۰ تا ۴۹ سالگی تحت پوشش سوادآموزی در حال یادگیری و تحصیل هستند.
اما پس از دو قرن سوادآموزی و چهل سال تلاش نهضت سواد آموزی و رسیدن به آماری که پیش‍تر گفته شد، پرسش هایی را درباره نهضت سوادآموزی مطرح می کند.آیا سوادآموزی همچنان مشتری دارد؟ آیا سوادآموزی به توسعه کشور کمک کرده است یا اینکه فقط صرفا به جمعیت باسواد اضافه کرده است؟ و در نهایت اینکه آیا سوادآموزی می تواند به حیات خود ادامه دهد؟ و یا نیاز به بازتعریف در کارکردها دارد؟
تاریخ مصرف سوادآموزی
یک کارشناس آموزشی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: نمی توان برای سوادآموزی تاریخ مصرف قائل شد و آن را بازنشسته دانست زیرا اگر نظام آموزشی پویا باشد می تواند باسوادی را با تغییر جامعه بازتعریف کند.
کریم طالبی با اشاره به اینکه امروزه معنای سواد بسیار متفاوت تر از دهه‌های ۵۰ و ۶۰ است، گفت: پیچیده‌تر شدن مناسبات اجتماعی، مجازی شدن روابط، پیشرفت تکنولوژی، حجم زیاد اطلاعات و دسترسی آسان به فرهنگ های دوردست تعریف آموزش و باسوادی را بسیار تغییر داده است.
وی ادامه داد: به همین خاطر نمی توان برای سوادآموزی در صورتی که خود را مطابق با نیاز جامعه تغییر دهد تاریخ مصرف قائل بود و آن را در برهه ای از زمان بلااستفاده دانست.
این کارشناس آموزشی با اشاره به اینکه در دهه ۶۰ بیش از ۵۰ درصد جامعه ۱۰ تا ۴۹ سال ایران بی سواد بودند، گفت: امروز با توجه به رشد باسوادی حدود ۹۶ درصد جامعه می توان گفت کار برای انجام دادن در این حیطه کمتر شده و نه اینکه تمام شده است.
طالبی اضافه کرد: اما شرایط کنونی می طلبد که فعالیت سوادآموزی گسترده تر شود و مسائل جانبی متعددی را پوشش دهد که این مسئله باعث تخصصی تر شدن وظیفه سوادآموزی می شود.
وی با بیان اینکه فرد بی سواد می تواند هم بسیار آسیب پذیر و هم بسیار آسیب زننده باشد، افزود: سوادآموزی در کنار نظام آموزشی عادی برای جلوگیری از آسیب های اجتماعی بسیار حیاتی است.
باسوادی و شبهه ارتقای سطح توقع
این کارشناس در پاسخ به این سئوال که آیا سوادآموزی منجر به افزایش سطح توقع شده است، گفت: بله و طبیعی هم است که با افزایش سطح فهم هر فرد از حقوق خود و همچنین افزایش آگاهی شخصی، از حاکمیت که مسئولیت تامین نیازها در برابر خدمات را دارد، توقع بیشتری داشته باشند.
طالبی استفاده از کلمه مطالبه گری را برای توصیف توقع باسوادها مطلوب تر توصیف کرد و ادامه داد: به زبان بهتر باید گفت که هر فرد قبل از بی سوادی باید به زندگی روستایی و یا شهری خود با همان معادلات محدود ادامه دهد، در حالی که افزایش آگاهی فرد را مطالبه گر می سازد.
به گفته او، نباید به مطالبه گری و توقع شهروندان (به معنی افراد جامعه اعم از روستانشین و شهرنشین) با دید منفی نگریست، زیرا مطالبه گری خود یکی از مهم ترین اصول و راهکار توسعه یک جامعه است.
وی البته میان مطالبه گری مثبت و منفی تفاوت قائل شد و گفت: مطالبه و توقع مثبت و یا منفی باسوادهای جامعه نیز به نوع آموزشی و پذیرش ساختار جامعه بستگی دارد که می تواند با آموزش درست از سواد یک شخص به عنوان کلیدی برای بازکردن یکی از درهای توسعه استفاده کرد.
فعالیت سوادآموزی تغییر کرده است
معاون سواد آموزی آموزش و پرورش مازندران در مورد روزآمدی فعالیت های سوادآموزی گفت: خوشبختانه نظام آموزشی کشور توانسته همراه با تغییر تعریف سوادآموزی و آموزش، خود را تا حدودی سازگار کند.
داوود تقی نیا افزود : نظام سوادآموزی امروز در کنار آموزش خواندن و نوشتن، مسائلی همچون مهارت زندگی، مسائل فرهنگی، آسیب های اجتماعی، فعالیت های مهارتی، اشتغالزایی و موارد دیگر را شامل می شود.
وی گفت: امروز در نظام سوادآموزی مسائلی همچون حقوق شهروندی آموزش داده می شود تا نه تنها هر فرد بتواند از حقوق خود آگاه باشد، بلکه یاد بگیرد شهروند بهتری نیز باشد.
معاون سواد آموزی مازندران با اشاره به اینکه نظام آموزش کشور اکنون از سوادآموزی محض فاصله بسیاری گرفته است، افزود: سوادآموزی امروز شامل دایره وسیعی از آموزش خواندن و نوشتن، جامعه پذیری و مسائل فرهنگی می‌شود.
تقی نیا افزود: تمامی سرفصل های نظام سوادآموزی تغییر کرده و مسائل فرهنگی و اجتماعی را به همراه مبانی علمی آموزش می دهد.
سوادآموزی به کجا می رود؟
معاون سواد آموزی مازندران به تغییر مسیر سوادآموزی نیز اشاره کرد و گفت: از سال ۹۰ به این طرف سوادآموزی فعالیت های اصلی و مکملی را در پیش گرفت.
تقی نیا ادامه داد: فعالیت های اصلی سوادآموزی سامل سه دوره می شود که عبارت است از جذب بی سواد و آموزش، دوره انتقال سوادآموزان و فراهم کردن شرایط ادامه تحصیل و دوره سوم که با تحکیم تاکید بر تثبیت سواد دارد.
وی به هدف اینگونه سطح بندی اشاره کرد و گفت: در گذشته متاسفانه با پایان دوره آموزشی بی سوادها، اغلب آنها پس از گذشت مدتی مطالب را فراموش و به جامعه بی سوادها باز می گشتند.
معاون سوادآموزی مازندران همچنین به فعالیت های مکمل نیز اشاره کرد و تصریح کرد: فعالیت‌های مکمل سرفصل جدیدی است که در چند سال اخیر به دلیل تغییرات در سطح جامعه به سوادآموزی تزریق شد.
تقی نیا اظهار داشت: طرح هایی همچون یادگیری نماز، جلسات انگیزشی تحصیلی، ایجاد مراکز یادگیری محلی، یادگیری و سوادآموزی در محیط کار، حلقه های کتابخوانی، طرح کتاب خوانی با خانواده و آموزش آسیب های اجتماعی از جمله این طرح های مکمل است.
وی طرح آموزش در محیط کار و یادگیری در مراکز محلی را از مهم طرح های مکمل سوادآموزی عنوان کرد و گفت: در این طرح ما با استفاده از نهادها، دستگاه ها، شرکت های خدماتی و تولیدی با استفاده از برون سپاری آموزش یادگیری را ایجاد می کنیم که نه تنها منجر به سواد علمی افراد می شود، بلکه آنها را در فرایند اشتغال نیز قرار می دهد.
تقی نیا در پایان گفت: شاید نظام آموزشی امروز مشتریان کمتری دارد، اما هنوز کارهای بسیاری دارد که باید انجام دهد.
