اوقات شرعی کیاسر
۰۷:۰۰ – ۱۴ شهریور ۱۴۰۴
باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمد حسین رمدانی – سواحل مازندران، با امتداد ۴۸۷ کیلومتری در حاشیه دریای خزر، از رامسر در غرب تا گلوگاه در شرق، نه تنها یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی ایران، بلکه سرمایه‌ای ارزشمند برای توسعه گردشگری و حفاظت از محیط زیست به شمار می‌روند.
این خط ساحلی، با مناظر خیره‌کننده و ظرفیت بالای اقتصادی، سال‌ها درگیر چالش‌های متعددی مانند تصرفات غیرقانونی، ساخت‌وساز‌های غیرمجاز و محدودیت دسترسی عمومی بود. ویلا‌های لوکس، تأسیسات خصوصی و حتی برخی مجموعه‌های دولتی، بخش‌های وسیعی از حریم ۶۰ متری دریا را اشغال کرده بودند و مردم عادی را از لذت بردن از این میراث طبیعی محروم ساخته بودند.
در سال ۱۴۰۰، با دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت، طرح ملی آزادسازی سواحل آغاز شد که هدف آن بازگرداندن این حریم به عموم مردم و تضمین دسترسی آزاد به دریا بود. تا سال ۱۴۰۴، این طرح با موفقیت چشمگیری پیش رفت و بیش از ۹۸ درصد سواحل مازندران آزاد شد، هرچند بخش‌های محدودی همچنان درگیر مسائل حقوقی یا تصرفات باقی‌مانده هستند
آزادسازی سواحل، تنها آغاز راه بود. برای جلوگیری از فرسایش خاک، بازگشت تصرفات و تخریب بیشتر اکوسیستم، پروژه‌ای بلندپروازانه برای تبدیل اراضی آزادشده به جنگل‌های ساحلی کلید خورد. این طرح، که بخشی از پویش ملی کاشت یک میلیارد نهال در کشور است، با کاشت گونه‌های مقاوم مانند توسکا، اکالیپتوس و سنجد تلخ، به دنبال ایجاد پوشش گیاهی متراکم، تثبیت خاک و احیای زیبایی طبیعی منطقه است. تاکنون، بیش از ۸۱۶ هکتار از اراضی ساحلی غرب مازندران، از نوشهر تا تنکابن، زیر پوشش درختکاری قرار گرفته و در مناطقی مانند سیترا، کلارآباد و ولی‌آباد، جنگل‌های نوپا در حال شکل‌گیری هستند.
این گونه‌ها به دلیل سازگاری با خاک شور، رطوبت بالا و باد‌های ساحلی انتخاب شده‌اند و نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کنند، بلکه با ایجاد پارک‌های جنگلی، زمینه‌ساز توسعه گردشگری پایدار و فرصت‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی شده‌اند
این تحولات نه تنها سواحل مازندران را به جنگل‌هایی سبز و قابل دسترس تبدیل می‌کند، بلکه با ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه‌های گردشگری و تولید چوب، آینده‌ای روشن برای اقتصاد منطقه ترسیم می‌کند. این گزارش با تمرکز بر جنگل شدن سواحل، گونه‌های گیاهی، فرصت‌های اقتصادی و نظرات گردشگران و مسئولین، به بررسی این حرکت بزرگ زیست‌محیطی و اقتصادی می‌پردازد.
توسکا و اکالیپتوس و سنجد تلخ پا به ساحل گذاشتند
رامین موسوی، رئیس اداره جنگل‌کاری، پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – منطقه نوشهر، در تشریح جزئیات پروژه جنگل‌سازی سواحل مازندران اظهار داشت: طرح تبدیل اراضی آزادشده ساحلی به جنگل‌های پایدار، که پس از آزادسازی ۹۸ درصد حریم ۶۰ متری دریا تا سال ۱۴۰۴ آغاز شده، با کاشت گونه‌های گیاهی منتخب، گامی مؤثر در راستای احیای اکوسیستم ساحلی و توسعه اقتصادی منطقه برداشته است. این پروژه، که در چارچوب پویش ملی کاشت یک میلیارد نهال اجرایی می‌شود، تاکنون بیش از ۸۱۶ هکتار از نوار ساحلی غرب مازندران، از نوشهر تا تنکابن، را با گونه‌های توسکا، اکالیپتوس و سنجد تلخ تحت پوشش قرار داده است. انتخاب این گونه‌ها بر اساس مطالعات علمی دقیق و با هدف سازگاری با شرایط محیطی چالش‌برانگیز ساحلی، تثبیت خاک و تقویت زیرساخت‌های گردشگری و اقتصادی انجام شده است.
به گفته موسوی، گونه توسکا به دلیل ویژگی‌های زیست‌محیطی برجسته، به عنوان گونه اصلی این طرح برگزیده شده است. وی توضیح داد: «توسکا، که گونه‌ای بومی مناطق شمالی ایران است، قابلیت رشد در خاک‌های شور، مرطوب و غرقابی را داراست و از این‌رو برای محیط ساحلی مازندران که با شوری خاک و رطوبت بالا مواجه است، گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود. ریشه‌های عمیق و گسترده این درخت، خاک را در برابر فرسایش ناشی از امواج دریا و باد‌های ساحلی تثبیت می‌کند. همچنین، هم‌زیستی توسکا با باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن، خاک را غنی‌سازی کرده و به بهبود شرایط رشد سایر گیاهان کمک می‌کند.» وی افزود: «در طرح آزمایشی اجرا‌شده در تنکابن، توسکا نرخ بقای ۸۰ درصدی را ثبت کرده که نشان‌دهنده موفقیت بالای این گونه در ایجاد جنگل‌های ساحلی پایدار است. این ویژگی‌ها، توسکا را به ستون اصلی اکوسیستم جنگل‌های نوپا در مناطقی مانند سیترا و کلارآباد تبدیل کرده است.»
موسوی در ادامه به نقش اکالیپتوس به عنوان گونه‌ای با ارزش اقتصادی بالا اشاره کرد و اظهار داشت: «اکالیپتوس به دلیل رشد سریع، که در برخی موارد به دو متر در سال می‌رسد، و امکان بهره‌برداری از چوب آن پس از پنج تا هفت سال، به عنوان گونه‌ای مکمل در این پروژه انتخاب شده است. این درخت، که در مناطقی مانند ولی‌آباد تنکابن کاشته شده، نه تنها به ایجاد پوشش جنگلی سریع کمک می‌کند، بلکه فرصت‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی را نیز فراهم می‌آورد. مطالعات اقتصادی نشان می‌دهد کاشت اکالیپتوس در دو هکتار می‌تواند بازدهی سرمایه‌ای بالغ بر ۱۱۶۱ درصد ایجاد کند و برای پنج نفر اشتغال مستقیم به همراه داشته باشد.» وی خاطرنشان کرد: «با این حال، اکالیپتوس به دلیل نیاز به آب بیشتر، در مقایسه با توسکا، نیازمند مدیریت دقیق آبیاری است، به‌ویژه در مناطق خشک‌تر ساحلی.»
رئیس اداره جنگل‌کاری همچنین از سنجد تلخ به عنوان گونه‌ای مکمل با مقاومت بالا نام برد و افزود: «سنجد تلخ به دلیل تحمل بالای شوری آب، باد‌های ساحلی و شرایط خشک، در کنار توسکا و اکالیپتوس کاشته شده است. ریشه‌های قوی این گونه به تثبیت خاک کمک کرده و تنوع زیستی منطقه را تقویت می‌کند. سنجد تلخ، به‌ویژه در بخش‌هایی از سواحل نوشهر که با محدودیت منابع آبی مواجه‌اند، عملکرد مطلوبی داشته و نیاز به مراقبت کمتری دارد. ترکیب این سه گونه، جنگل‌های ساحلی متنوع و مقاومی را شکل داده که از نظر زیست‌محیطی و بصری برای توسعه گردشگری بسیار مناسب است.»
موسوی با اشاره به چالش‌های زیست‌محیطی منطقه اظهار داشت: «پسروی آب دریای خزر، که در مناطقی مانند میانکاله تا ۱۰۰ متر گزارش شده، تهدیدی برای اکوسیستم ساحلی است. با این حال، گونه‌هایی مانند توسکا و سنجد تلخ با ریشه‌های قوی خود می‌توانند خاک را تثبیت کرده و اثرات ریزگرد‌ها را کاهش دهند. برای نمونه، در مجتمع آموزشی شهید بهشتی، کاشت ۲۰۰۰ نهال مقاوم به کنترل ریزگرد‌ها کمک شایانی کرده است.» وی افزود: «چالش دیگر، نگهداری نهال‌هاست. برخی نهال‌های کاشته‌شده در سال‌های گذشته به دلیل کمبود آبیاری یا آسیب‌های انسانی خشک شدند. برای رفع این مشکل، همکاری با شهرداری‌ها و خیرین را تقویت کرده‌ایم تا سیستم‌های آبیاری و حفاظت بهبود یابد.»
وی در خصوص جنبه‌های اقتصادی و گردشگری این پروژه اظهار داشت: «جنگل‌های ساحلی ایجادشده با این گونه‌ها، با ایجاد مناظر طبیعی جذاب و سایه‌بان‌های سبز، پتانسیل جذب میلیون‌ها گردشگر را دارند. اکالیپتوس با چوب ارزشمند خود، فرصت سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی فراهم می‌کند، در حالی که توسکا و سنجد تلخ، پارک‌های جنگلی پایداری را شکل می‌دهند که می‌توانند به مقاصد گردشگری تبدیل شوند. طرح‌های فرهنگی مانند کاشت نهال به مناسبت روز پدر یا به نام سردار سلیمانی، مشارکت عمومی را افزایش داده و حس مسئولیت اجتماعی را تقویت کرده است.»
موسوی در پایان تأکید کرد: «انتخاب علمی این گونه‌ها، با هدف ایجاد جنگل‌های ساحلی مقاوم و سودآور، سواحل مازندران را به سمت آینده‌ای سبز و پایدار هدایت می‌کند. با تداوم همکاری بین دستگاه‌های اجرایی، مردم و بخش خصوصی، این پروژه می‌تواند به الگویی ملی برای احیای منابع طبیعی و توسعه اقتصادی تبدیل شود.»
این اظهارات نشان‌دهنده برنامه‌ریزی دقیق برای انتخاب گونه‌های گیاهی است که نه تنها به احیای اکوسیستم ساحلی کمک می‌کنند، بلکه با ایجاد جنگل‌های سبز، بستری برای رونق گردشگری و سرمایه‌گذاری اقتصادی در مازندران فراهم می‌آورند.
مقصدی زیباتر برای گردشگران
مهرداد خزایی پول، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – منطقه نوشهر، از پروژه جنگل‌سازی سواحل مازندران به عنوان تحولی بزرگ برای تبدیل این منطقه به مقصدی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی یاد کرد.
خزایی پول اظهار داشت: «آزادسازی سواحل، که با همکاری دستگاه قضایی و استانداری به سرانجام رسید، دسترسی عمومی به حریم دریا را به طور بی‌سابقه‌ای افزایش داد. از ۸۷ کیلومتر نوار ساحلی غرب مازندران، ۸۴ کیلومتر آزاد شده و این اراضی حالا با کاشت درخت به پارک‌های جنگلی ساحلی تبدیل می‌شوند که برای گردشگران تجربه‌ای منحصر‌به‌فرد ارائه می‌دهند. این جنگل‌ها، با سایه‌بان‌های سبز و مناظر ترکیبی دریا و طبیعت، می‌توانند مازندران را به مقصدی برجسته برای گردشگری پایدار تبدیل کنند.» وی افزود: «برای مثال، در مناطقی مانند سیترا، کلارآباد و ولی‌آباد تنکابن، جنگل‌های نوپا با کاشت ۷ هکتار نهال شکل گرفته‌اند که فضایی ایده‌آل برای پیاده‌روی، پیک‌نیک و عکاسی فراهم کرده است.»
به گفته مدیرکل، انتخاب گونه‌های گیاهی با دقت علمی انجام شده تا هم جذابیت بصری برای گردشگران ایجاد کند و هم اکوسیستم را تقویت کند.
مدیرکل منابع طبیعی با اشاره به پتانسیل گردشگری این پروژه گفت: «جنگل‌های ساحلی، با مناظر ترکیبی دریا و درختان سرسبز، می‌توانند میلیون‌ها گردشگر را جذب کنند. پویش‌های فرهنگی مانند کاشت نهال به مناسبت روز پدر یا به نام سردار سلیمانی، حس تعلق عمومی را تقویت کرده و گردشگران را به مشارکت در حفظ این فضا‌ها تشویق می‌کند. این جنگل‌ها می‌توانند به مقاصدی برای تور‌های طبیعت‌گردی، کمپینگ و جشنواره‌های محلی تبدیل شوند.»
خزایی پول درباره چالش‌های پیش رو اظهار داشت: «پسروی آب دریا، که در مناطقی مانند میانکاله تا ۱۰۰ متر گزارش شده، منظره ساحلی را تحت تأثیر قرار داده و می‌تواند به نهال‌ها آسیب برساند. با این حال، گونه‌هایی مانند توسکا و سنجد تلخ با تثبیت خاک، این اثرات را کاهش می‌دهند. همچنین، زباله‌ریزی و تردد غیرمجاز برخی گردشگران، تهدیدی برای نهال‌های جوان است. برای رفع این مشکلات، همکاری با شهرداری‌ها و خیرین برای بهبود آبیاری و حفاظت تقویت شده و برنامه‌های آموزشی برای گردشگران در حال طراحی است
وی در پایان تأکید کرد: «این پروژه، با ایجاد جنگل‌های ساحلی جذاب، نه تنها اکوسیستم مازندران را احیا می‌کند، بلکه با جذب گردشگر و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تفریحی، اقتصاد منطقه را متحول خواهد کرد. با تداوم همکاری دستگاه‌های اجرایی و مشارکت عمومی، سواحل مازندران به مقصدی جهانی برای گردشگری پایدار تبدیل خواهد شد.»
کاشت درخت در سواحل مازندران تنها یک اقدام نمادین برای زیباسازی چشم‌انداز‌های ساحلی نیست؛ بلکه ضرورتی زیست‌محیطی و راهکاری راهبردی برای حفاظت از این پهنه‌های شکننده در برابر تهدید‌های طبیعی و انسانی به‌شمار می‌آید. طی سال‌های اخیر، فشار روزافزون گردشگری، ساخت‌وساز‌های بی‌رویه، بهره‌برداری ناپایدار از منابع و تغییرات اقلیمی سبب شده است که بسیاری از نوار‌های سبز حاشیه ساحل، که زمانی سپری طبیعی در برابر فرسایش و طوفان‌های دریایی بودند، به‌شدت تخریب شوند. در این میان، طرح‌های کاشت درخت در حاشیه دریا فرصتی فراهم آورده است تا بخشی از تعادل از دست‌رفته به این زیست‌بوم‌ها بازگردد.
درختان در مناطق ساحلی مازندران، نقش حفاظتی بی‌بدیلی دارند. ریشه‌های عمیق آنها خاک را تثبیت می‌کند و مانع فرسایش بستر‌های شنی و ماسه‌ای می‌شود؛ برگ‌ها و سایه‌سارشان پناهگاهی امن برای پرندگان، حشرات مفید و گونه‌های بومی فراهم می‌سازد و در عین حال، با جذب کربن و تولید اکسیژن، کیفیت هوای مناطق ساحلی را بهبود می‌بخشد. افزون بر آن، ردیف‌های درختان می‌توانند به‌عنوان بادشکن عمل کرده و شدت اثر باد‌های خزری و طوفان‌های موسمی را کاهش دهند؛ موضوعی که در سال‌های اخیر با تغییرات شدید الگو‌های آب‌وهوایی و وقوع پدیده‌هایی، چون پسروی و پیشروی غیرطبیعی آب در سواحل، بیش از پیش اهمیت یافته است.
با این حال، کاشت درخت در این مناطق تنها با انتخاب گونه‌های سازگار و مدیریت علمی می‌تواند مؤثر واقع شود. تجربه‌های ناموفق سال‌های گذشته نشان می‌دهد که استفاده از گونه‌های غیر بومی و مهاجم – مانند برخی گونه‌های اکالیپتوس یا کاج‌های وارداتی – نه‌تنها به تثبیت خاک کمکی نکرده، بلکه در برخی نقاط باعث تخریب پوشش گیاهی بومی و تغییر بافت اکولوژیکی ساحل نیز شده است. کارشناسان منابع طبیعی و محیط زیست تأکید دارند که برای هر نقطه از خط ساحلی مازندران باید طرحی اختصاصی بر اساس شرایط خاک، میزان شوری، نزدیکی به آب و حساسیت زیستگاه‌ها تدوین شود تا کاشت و احیای پوشش گیاهی نتایجی پایدار به همراه داشته باشد.
این طرح‌ها تنها در بُعد محیطی اهمیت ندارند، بلکه می‌توانند به شکلی مستقیم بر معیشت جوامع محلی نیز اثر بگذارند. بسیاری از صیادان، کشاورزان و کسبه ساحلی در سال‌های اخیر از کاهش کیفیت منابع طبیعی و نابودی نوار سبز حاشیه دریا متضرر شده‌اند. با بازگشت درختان، محیطی سالم‌تر برای فعالیت‌های اقتصادی بومی فراهم می‌شود؛ گردشگران نیز به‌سوی سواحل طبیعی و سایه‌دار جذب می‌شوند که این امر می‌تواند منبع درآمدی پایدار برای ساکنان محلی باشد. افزون بر این، کاشت درخت به‌عنوان بخشی از فرهنگ زیست‌محیطی، نوعی همبستگی اجتماعی را میان مردم، انجمن‌های مردمی و نهاد‌های دولتی ایجاد می‌کند؛ اتفاقی که در بلندمدت زمینه‌ساز حفاظت مؤثرتر از سواحل خواهد شد.
بدین‌ترتیب، کاشت درخت در سواحل مازندران را می‌توان پلی میان گذشته و آینده دانست؛ پلی که تلاش می‌کند خاطره سواحل سرسبز و بکر گذشته را با چشم‌انداز پایداری برای نسل‌های آینده پیوند زند. این یک اقدام کوتاه‌مدت یا تبلیغاتی نیست؛ بلکه حرکتی تدریجی، علمی و جمعی است که نیازمند نظارت مستمر، مشارکت مردمی و نگاه جامع‌نگر به توسعه پایدار است. اگر این روند با برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی نهاد‌های محیط زیستی ادامه یابد، می‌توان امیدوار بود که سواحل خزر بار دیگر با ردیف‌های درختان سایه‌گسترش، نه‌تنها مأمن پرندگان و گیاهان بومی، بلکه تفرجگاهی ایمن و پایدار برای انسان‌ها نیز باقی بمانند.
