زلزله ی سال ۱۳۱۳ در چهاردانگه

زلزله خیزی استان مازندران :

قرار گرفتن استان مازندران در قطعه ای از نوار شمالی کمربند کوهزایی و زلزله خیز آلپ – هیمالیا و بخش شرقی ایالت لرزه زمین ساختی البرز – آذربایجان آن را در موقعیتی قرار داده که از شمال به فرونشست دریای خزر و از سمت جنوب به فلات مرکزی ایران  منتهی میگردد. ( ایالت لرزه زمین ساختی البرز – آذربایجان، پهنه ای زلزله خیز است که نواحی شمال و شمال غرب ایران را در بر میگیرد ). در نتیجه فرایند کوهزایی البرز در بخش شمالی خود و بخش جنوبی استان مازندران شاهد روراندگی پرشیبی به طرف شمال بوده که گسل های فراوانی را به خود دیده است، از طرفی فعالیتهای تکتونیکی ـ زمین شناسی، فرونشستگی کف خزر، باعث شکل گیری کوه های به شدت جوان و خرد شده البرز در جنوب استان و رسوبات آبرفتی جوان در شمال آن و در حاشیه جنوبی خزر گردید است.

این فعالیتهای تکتونیکی و زمین شناسی باعث شده استان مازندران گسل های فراوانی را به خود ببیند و تقریباًبیش از ۷۰ درصد از مساحت استان و بسیاری از مناطق جمعیتی شهری و روستایی آن بر روی گسل و یا در حاشیه گسل ها قرار گیرد. وجود گسل های جنبا در محدوده استان که عموماً از نوع گسل راندگی و همچنین امتداد لغز است و آهنگ کرنشی پایین دارد و تغییر شکل بلوک جنوبی دریای خزر که همانند پوسته اقیانوسی عمل میکند، لرزه خیزی استان را تقویت میکند.

استان مازندران که همواره در طول تاریخ خود دچار تغییرات زمین شناسی و تکتونیکی فراوانی شده با وجود دو گسل اصلی و فعال لرزه خیز البرز ( در محدوده ارتفاعات البرز ) و خزر ( در جنوب استان و در بسیار جاها تقریبا در مرز کوه و دشت ) و چندین گسل فرعی و فعال ( مثل گسل های بادله، فریم، لَـلِه بند، اوریم، بایجان، سیاه بیشه، کوشکک، جواهردشت و … ) و سایر شکستگی های کوچک و بزرگی که گاهی پنهان و نهفته اند، هر از چند گاهی باعث بروز زلزله های کم و بیش بزرگی در استان می گردد و اثرات مخرب همواره مشکلاتی را برای کشاورزان و دامداران، روستاییان و شهرنیشینان مازندرانی به همراه داشته است.

تاریخچه زمین لرزه های استان نشان می دهد که عموماً عمق کانونی زمین لرزه ها کمتر از ۳۵ کیلومتر ( یعنی زلزله هایی کم عمق ) بوده و حوادثی با منشا زلزله همچون زمین لغزش، ریزش کوه و سنگ، روانگرایی و … نیز به همراه آن در گذشته رخ داده است.

زلزله ی سال ۱۳۱۳ در منطقه چهاردانگه

از زلزله هایی که پس از ۱۹۰۰ میلادی در منطقه به وقوع پیوست می توان به زلزله ی سال ۱۳۱۳ اشاره نمود که آقای پروفسور نیکلاس آ مبرسز و دکتر چارلز ملویل در کتاب تاریخ زمین لزه های ایران چنین نوشته اند: « آوریل ۱۹۳۵ کسوتِ مازندران » چند ساعت پس از نیمه شب ( به وقت محلی ) در ۲۳ فروردین ۱۳۱۳ یک زمین لرزه ویرانگر به قدرت ۶/۲ ریشتر و رشته پس لرزه های آسیب رسان در منطقه ی کلیجانرستاق و چهاردانگه در مازندران ۲۶ روستا را ویران کرد و هشتاد روستای دیگر را نیز یا ویران کرد و یا به حد ترمیم ناپذیری آسیب رساند. به رغم این واقعیت که بیشتر خانه ها در این بخش از ایران از چوب ساخته شده است و دارای بام گالی پوش بودند بسیاری از آنها فرو ریخت و حدود ۴۸۰ تن را کشت. در کسوت و ورند به دنبال ویرانی آتش سوزی روی داد. تنها می توان منطقه ای را که عمدتاً در اثر پس لرزه های ۱۲ آوریل در ساعت ۱۲ و ۴۴ دقیقه ( به وقت گرینویچ ) آسیب دید از دیگر مناطق باز شناخت این لرزه که بعد از ظهر ( به وقت محلی ) روی داد ویرانی نهایی اَمری، پهنه کلا، آهودشت را سبب شد.

راجع به زمین لغزش نیز چنین نوشت: … حتی در زمین های نسبتاً هموار برای نمونه بین تلوکلا و شمال کنیم و نیز باختر اَمری و بین آریم و سنکور، پس لرزه هایش سبب زمین لغزش و فروریزش گسترده زمین شد که تنده لغزش ها را هنوز می توان دید. قابل ذکر است که در طی بیست و چهار ساعت به دنبال لرزه ی اصلی پنج پس لرزه ی بزرگ روی داد که انرژی رها شده به وسیله ی آنها به اندازه نیمی از انرژی اصلی بود.

گردآورنده: حامد خلیلی ازنی