عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران معتقد است: در دهه‌های اخیر تقلیل معنادار سطح باروری در کشور ریشه در متزلزل شدن باورهای سنتی دارد.
یعقوب فروتن، دانشیار دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران در گفت‌وگو با ایسنا، تغییرات جمعیتی را تابعی از سه عامل اصلی باروری، مرگ و میر و مهاجرت معرفی و اظهار کرد: هرگونه رفتار، دستورالعمل و اعمال تغییر در افزایش یا کاهش جمعیت ریشه در باورها و فرهنگ عمومی جامعه دارد به این معنا که تا فرهنگ آن رویکرد پیاده نشود طرح‌های کنترل جمعیت ناگزیر از شکست خواهند بود.
وی تصریح کرد: امروزه با توجه به موفقیت‌های جامعه بشری در زمینه کنترل قابل ملاحظه عوامل مرگ و میر و همچنین سیاست‌های جمعیتی در خصوص کنترل و نظارت بر فرآیند مهاجرت، تغییرات جمعیتی بیشتر تحت تأثیر سطح باروری یا زاد و ولد است.
عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران تحولات جمعیتی در دنیا را مطابق تئوری نظریه‌پردازان بزرگ، معطوف سه مرحله دانست و خاطرنشان کرد: جبر سنتی، ضرورت‌های درونی و الزامات بیرونی مراحلی هستند که مسبب تحولات جمعیتی در طول قرون اخیر بودند که در هریک از موارد فوق ردپای فرهنگ و سنن مشاهده می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه مطابق تجزیه و تحلیل‌های انجام شده، نادیده گرفتن و یا کم توجهی به محیط و شرایط فرهنگی مهمترین دلیل شکست طرح‌های کنترل جمعیتی به شمار می‌آید، گفت: اعتقادات سنتی و باورهای عامه پسند ایرانی نقش تعیین کننده در میزان زاد و ولد و رشد جمعیت به ویژه در دهه‌های گذشته داشته است.
فروتن در ادامه بیان کرد: یکی از سنت‌ها و باورهای فرهنگی و عمومی جامعه، ازدواج بوده و مسائل مربوط به ازدواج و زناشویی در فرهنگ ایرانی از چنان اهمیتی برخوردار است که در هیچ شرایطی نمی‌توان از آن سر باز زد، حتی در شرایط دشوار مالی برای تأمین هزینه‌های ازدواج، نه تنها افراد دعوت به استقراض می‌شوند بلکه حتی اعتقاد بر این بوده است که هیچ‌گونه نگرانی برای بازپرداخت آن وجود نخواهد داشت.
وی افزود: مطابق باورهای سنتی، زن و شوهر به حداکثر مدارا و سعه صدر برای تداوم زندگی زناشویی دعوت می‌شوند، در فرزند آوری نیز با انتساب زاد و ولد به مشیت الهی، نگرانی از بابت نیاز مالی در این زمینه مفهومی ندارد مضاف بر اینکه فرزند زایی، نقش حیاتی در تعیین و استحکام جایگاه زن در خانواده دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه تقلیل معنادار سطح باروری در کشور ریشه در متزلزل شدن باورهای سنتی پیشین و تکوین اشکال جدیدی از اعتقادات عمومی موافق با بعد کوچک خانواری دارد، گفت: این درهم‌تنیدگی تحولات فرهنگی و جمعیتی به خصوص طی دهه‌های اخیر در ایران تشابه فراوانی با تجارب تاریخی سایر کشورهای جهان در آسیا، اروپا و آفریقا دارد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه پیدایش سرمایه داری و گسترش خانواده هسته محور الگوی ابتدایی زاد و ولد در خانواده‌ها در جهت رفاه حال اعضای خانوار را تغییر داده، تصریح کرد: در مدل‌های نخستین، خانواده به مجموعه متشکل از خویشاوندان اطلاق می‌شد اما در طول قرن ۱۹، خانوارها به سمت هسته خود و رفاه اعضای خود گام برداشتند به طوری که خانواده به تدریج کارکرد قبلی خود را به عنوان یک واحد اصلی تولید اقتصادی از دست داد.
فروتن خاطرنشان کرد: تبیین علمی جامع و واقع بینانه تحولات جمعیتی و تقلیل یا افزایش باروری در ایران مستلزم توجه به نقش عناصر فرهنگی در جامعه بوده و توجه به محیط فرهنگی مناسب و هم ساز، شرط اجتناب ناپذیر تحولات و تغییرات جمعیتی محسوب می‌شود.
