پایگاه خبری چهاردانگه نیوز: خبرگزاری فارس مازندران ـ مهرداد محمدی| تالاب در تعریفی ساده منطقه‌ای حد واسط بین خشکی و آب است و یکی از مهمترین زیستگاه و منطقه تولیدی گونه‌های گیاهی و جانوری در دنیاست. علاوه بر آن تالاب‌ها هر ساله میزبان تعداد زیادی از پرندگان مهاجر از جمله قو و اردک‌های وحشی هستند اما با توجه به اهمیت بالای این مناطق در سال‌های اخیر برخی از تالاب های کشور از بین رفته است.
در این راستا در پی دعوت کارگروه محیط زیست انجمن کوهنوردان ایران در آمل، به سراغ جمشید منصوری اکولوژیست، نویسنده و پیشکسوت اداره حفاظت و محیط زیست که بیش از ۴۵ سال از عمر خود را صرف شناسایی و تحقیق در زمینه پرندگان ایران کرد رفتیم تا در خصوص وضعیت تالاب‌ها و پرندگان مهاجر جویا شویم. در ادامه شما را به خواندن گفت‌وگوی ما با این اکولوژیست دعوت می‌کنیم.
فارس: خودتان را برای مخاطبان معرفی کنید و از سوابق کاری خود بگویید؟
منصوری: من فارغ‌التحصیل فوق‌لیسانس خاک‌شناسی دانشگاه تهران و همچنین فوق لیسانس اکولوژی از دانشگاه ابردین انگلستان و دکتری تنوع زیستی را مشترک بین دانشگاه آکسفورد و علوم پایه در پونک تهران هستم. همچنین ۱۰ سال نماینده بین‌المللی پرنده شناسی در ایران بوده ام و در طی این سالها ۱۵ جلد کتاب از جمله کتاب راهنمای پرندگان صحرایی را به تالیف در آوردم.
فارس: در خصوص تالاب و ارزش‌های آن توضیح دهید؟
منصوری: به طور کلی تالاب منطقه‌ای حد واسط خشکی و آب است میزان تولید گونه‌های گیاهی و جانوری در یک تالاب ۱۰ برابر یک جنگل و ۲۰ برابر یک زمین کشاورزی است و دارای اهمیت بسیار زیادی است. طبق براورد کنوانسیون رامسر و وتلند اینترنشنال، یک تالاب دارای ۴۹ کارکرد به عنوان مثال تالاب‌هایی که در کنار سواحل هستند نقش مهمی در کنترل جریانات آبی که از بالادست به سمت مکان‌های پایین‌تر می‌رود و ممکن است مخاطره انگیز باشد دارد. همچنین تالاب تنها مکانی است که مجموعه‌ای از حیوانات شامل پرندگان، آبزیان، حشرات و گیاهان همه در کنار هم وجود دارند.
تالاب جایی است که همه موجودات در کنار هم حیات دارند
*وجود ۳۰ تالاب در کشور
فارس: در ایران چند تالاب وجود دارد ؟
منصوری: در کشور ایران ۳۰ تالاب وجود دارد که از این تعداد ۲۲ تالاب به عنوان تالاب بین‌المللی یاد می‌شود. متاسفانه از ۲۲ تالاب بین‌المللی، ۵ تالاب از جمله تالاب‌هامون از بین رفته و کاملا خشک شده است.
فارس: به نظر شما علت خشک شدن این تالاب‌ها چه بود؟
منصوری: به نظر من یکی از عوامل سرعت افزایش جمعیت و نبود کار و اشتغال کافی برای جوانان موجب شده تا مردم به فکر تقسیم کردن زمین‌های کشاورزی و منابع طبیعی بیفتند و با فروش و ساخت‌وساز بی‌رویه باعث تخریب محیط زیست شوند. به عنوان مثال در منطقه خطبه‌سرا که تا سالیان گذشته پر از درخت و پرندگانی از جمله باکلان، پلیکان و حواصیل بود و همه ساله برای حلقه گذاشتن به آنجا می‌رفتیم، سال گذشته که به این منطقه سفر کردیم ولی به جای تالاب با زمین‌هایی کاملا خشک و پر از منازل مسکونی و فروشگاه‌ها و… مواجه شدیم. همچنین غفلت مسؤولان و تغییر شرایط آب و هوای کره زمین و گرم شدن آن موجب از دست دادن بسیاری از تالاب‌ها شده است.
فارس: ظاهرا در گذشته تالاب‌ها را خشک می‌کردند؛ در این خصوص توضیح دهید؟
منصوری: متاسفانه حدود ۸۰ سال پیش زمانی که هنوز بیماری مالاریا کنترل نشده بود، تمام مردم دنیا فکر می‌کردند تالاب مکانی ناامن است که دارای آبی گندیده و پر از حشرات مضر و مکان رشد و تکثیر بیماری مالاریا است. بنابراین برای جلوگیری از این بیماری شروع به خشک کردن این تالاب‌ها کردند. بعد از مدتی که مردم با دانش اکولوژی آشنا شدند و کمی به مسائل اکولوژی توجه کردند از این حرکت جلوگیری شد و در سال ۱۳۵۰ طی اجلاسی با حضور کشورهای مختلف به میزبانی ایران کنوانسیون رامسر با هدف حفاظت، نگهداری و جلوگیری از بین رفتن تالاب‌های بین‌المللی تشکیل شد.
تالاب جایی نیست که در یک روز به وجود بیاید
فارس: آیا می‌شود تالاب‌های خشک شده را احیا کرد؟
منصوری: شما اگر یک منطقه‌ای را پر از آب کنید نمی‌توان اسم تالاب را روی آن گذاشت. بنابراین اگر تالابی خشک شود و بخواهیم دوباره در آن آب پر کنیم و آن را احیا کنم امکان ندارد زیرا تمام اکوسیستم تالاب به هم خورده است. تالاب جایی نیست که در یک روز به وجود بیاید بلکه فرایندی است که در طول صدها سال شکل گرفته است. باید جوامعی از حیات وحش از پرندگان و خزندگان گرفته تا موجودات آبزی و نرم‌تنان و گیاهان آبزی در آن جا پایدار بمانند تا زنجیره غذایی بین این موجودات شکل بگیرد.
ایران حدود ۵۴۰ گونه پرنده داریم
فارس: در مورد گونه‌های گیاهی و جانوری تالاب‌های ایران توضیح دهید؟
منصوری: تالاب‌ها بیشترین گونه های گیاهی و جانوری را نسبت به محیط‌های غیرتالابی دارند. ما در ایران حدود ۵۴۰ گونه پرنده داریم که از این تعداد بیش از ۲۰۰ گونه تالابی هستند. همچنین ۸۰۰ گونه ماهی داریم که حدود ۴۰۰ گونه ماهیان تالابی هستند که این ماهی‌ها برای رشد و تکثیر از کرم‌ها، حشرات آبزی و سخت‌پوستان موجود در تالاب استفاده می‌کنند.
ما در ایران حدود ۵۴۰ گونه پرنده داریم که از این تعداد بیش از ۲۰۰ گونه تالابی هستند
گیاهان آبزی هم دارای گونه‌های مختلفی‌اند که سازگار به آب هستند. بعضی داخل آب هستند، تعدادی هم در آب شناوراند و تعدادی نیز روی آب هستند مثل نی‌ها.
فارس: ما در کل چند گونه پرنده داریم؟
منصوری: از منظر کلی به سه دسته خشک‌زی مثل کبک، آبزی مثل اردک و کنار آب چرها مثل انواع آبچلیک‌ها تقسیم می‌شوند.
فارس: آیا آماری از تعداد پرندگان مهاجر در ایران دارید؟
منصوری: ما در طول زمستان سال‌های گذشته بین ۵ تا ۶ میلیون پرنده مهاجر به ایران سفر کرده و به سمت جنوب می‌رفتند. از این تعداد حدود ۲ میلیون قطعه در ایران شکار می‌شدند. ولی سال گذشته متاسفانه فقط یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار پرنده به عبارتی دیگر یک چهارم جمعیت گذشته به ایران مهاجرت کردند.
فارس: وضعیت جمعیت قوهای مهاجر چگونه است؟
منصوری: جمعیت قوها در تالاب سرخرود بسیار چشمگیر است و حدود یک‌هزار و ۵۰۰ قو به این تالاب مهاجرت کردند. با وجود اینکه در این منطقه تعداد قوها زیاد است در مناطق حفاظت شده دیگر کم شده است مثل تالاب کیاکلایه که قبلا پذیرای ۲۵ قوی کوچک بوده است. حدود ۲ سال است که یک قوی کوچک نیز به این منطقه مهاجرت نکرده است و صرفا دو قوی گنگ در تالاب به سر می‌برند.
فارس: با توجه به اینکه اخیرا پرندگان مهاجر زیادی در تالاب مازندران تلف شدند به نظر شما علت آن چه بود؟
منصوری: برای بیان علت تلف شدن پرندگان نیازمند آزمایشات متعددی بر روی بدن‌شان هستیم تا دقیقا به علت آن پی ببریم ولی تا اندازه‌ای که من می‌دانم و همانطور که مدیرکل اداره محیط زیست مازندران قبلا طی مصاحبه‌ای عنوان کرده بودند بیشتر علت آن آنفلوانزای حاد مرغی است که در زمان مهاجرت از محل سکونت قبلی خود در کشورهای شمالی، ناقل این ویروس بوده و در نتیجه تعداد دیگری را نیز آلوده کرده و تلف می‌شوند.
بیشتر علت تلف شدن پرندگان، آنفلوانزای حاد مرغی است که در زمان مهاجرت از محل سکونت قبلی خود ناقل این ویروس بوده‌اند
منتهی این موضوع را نباید دور داشت که یک سری از مرگ‌ومیرها حاصل سم‌پاشی‌های مزارع شیلات و زمین‌های کشاورزی است و زمانی که آب‌های آلوده به سموم وارد سفره‌های زیرزمینی شده، تمام آب‌ها از جمله دریا و تالاب‌ها را آلوده کرده و به دلیل مقاومت کم پرندگان در مقابل این سموم متاسفانه از بین می‌روند.
فارس: برای جلوگیری از تلفات بیشتر پرندگان مهاجر و شیوع بیشتر این بیماری چه کاری باید انجام گیرد؟
منصوری: اولین کاری که باید انجام دهیم این است که جلوی شکار پرندگان را بگیریم و شکار نکنیم. زیرا پرندگانی که مبتلا به بیماری هستند به مرور زمان ضعیف می‌شوند که همین ضعف موجب زودتر به دام افتادن و شکار شدن آنها می‌شود. شکارچیان با شکار این پرندگان و خوردن یا فروش آنها بیماری را در سطح جامعه انسانی گسترش می‌دهند. همچنین متاسفانه در استان مازندران برای تولید محصولات کشاورزی و باغی بیشتر و با کیفیت‌تر، به وفور و بی‌رویه از سموم استفاده می‌کنند تا جایی که در حین مصرف برخی از محصولات کشاورزی می‌شود بوی سم را احساس کرد. این موضوع نه تنها برای انسان‌ها خطرساز بوده بلکه بر روی پرندگان و اکوسیستم طبیعت نیز خطرناک بوده و موجب از بین رفتن آنها می‌شود.
فارس: پیشنهاد شما برای جلوگیری از مرگ‌ومیر پرندگان چیست؟
منصوری: ما برای جلوگیری از شیوع ویروس آنفلوانزای مرغی کار خاصی نمی‌توانیم انجام دهیم زیرا این پرندگان از کشورهای شمالی از جمله قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان و .. به سمت کشور ما مهاجرت می‌کنند. اما در کشورمان حداقل کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که جلوی سم پاشی مخصوصا سم‌پاشی‌های بی‌رویه را بگیریم و به جای آن از راهکارهای کم خطر استفاده کنیم. به عنوان مثال در برخی باغات ساری به جای سموم شیمیایی و پرخطر، از یک لیوان مایع ظرف‌شویی به همراه یک شیشه نوشابه و ۱۰ لیتر آب استفاده می‌کنند که خیلی هم مفید و موثر بوده است و سمی نبوده و با باران نیز شسته می‌شود. این کار از نظر عملی ثابت شده است و از لحاظ علمی نیز آلودگی‌های روی برگ‌ها را شست‌وشو می‌دهد.
البته هر مواد شیمیایی خطراتی به همراه دارد ولی به نسبت سموم شیمیایی از جمله کلره و فسفره کمتر است. به عنوان مثال اگر سموم شیمیایی ۱۰۰ واحد خطر به هراه داشته باشد استفاده از این ترکیب ۱۰ واحد است.
فارس: حرف پایانی؟
منصوری: از مسؤولان درخواست می‌کنم که از ساخت سد بر روی رودخانه‌ها و خشکاندن آنها جلوگیری کنند و با شکارچیان متخلف به صورت قاطع برخورد کنند تا این میراث طبیعی حفظ و نگهداری شود. همچنین ما یک مشکل بزرگی نیز با برخی مردمان مناطق اطرف تالاب داریم که شکار و صیادی را به عنوان یک منبع درآمد حساب می‌کنند و هر پرنده‌ای را شکار می‌کنند، در صورتی که در تمام دنیا شکار یک جریان تفریحی است و مطابق قانون و با مجوز شکار می‌کنند. به عبارتی دیگر طبق برنامه‌ریزی‌ها و بر اساس تعداد پرنده‌ها و اضافه برداشت و همچنین جنسیت آنها برای شکارچیان مجوز شکار را صادر می‌کنند. از تمامی مردم خواهش می‌کنم با کسب مجوز و متناسب با تعدادی که قانون برای‌شان تصویب کرده اقدام به شکار کنند و بیشتر از آن شکار نکنند زیرا وضعیت جمعیت پرندگان خیلی بد شده و جمعیت آنها بسیار کم شده است.بنابراین بیشتر از آنکه به فکر شکار و صید باشیم باید به فکر حفاظت از آنها باشیم تا جمعیت‌شان به میزان طبیعی و مناسب خود برسد.
