بزرگداشت آیین‌کهن طبری (تیرماه سیزه‌شو)

پایگاه خبری چهاردانگه نیوز: آیین کهن تیرماه سیزده شو مازندرانی که بر پایه تقویم تاریخی، به برکت گردآوری محصول، روز پیروزی کاوه بر ضحاک و سالروز حماسه‌ی معین کردن مرز ایران و توران با تیر رها شده از کمان آرش از دماوند کوه است شامگاه ۱۲ آبان برگزار می‌شود.
جشن سیزده شو ” تیرگان”، در تواریخ سنتی روز کمان کشیدن آرش کمانگیر و پرتاب تیر از فراز البرز در تقویم مازندرانی (مانند تقویم فرس قدیم) مصادف با آبان ماه در تقویم جلالی (تقویم امروز ایران) است که با عنوان «تیرماه سیزده شو» و به ثبت ملی نیز رسیده است در مازندران برابر با ۱۲ آبان برگزار می‌شود. (به دلیل محاسبه نکردن روز‌های کبیسه پس از ساسانیان، هنگامه‌ی این جشن از تیرماه به میانه آبان ماه جابه‌جا شده است)

خاچی تحفه تیرماه سیزده شو
سیزدهم تیر ماه تبری که سال هاست در تقویم خورشیدی برابر با دوازدهم آبان ماه می‌باشد، از دیرباز در برخی نقاط ایران خصوصاً مازندران در چنین شبی مراسمی برگزار می‌شد که همچون سایر مراسم سنتی و اساطیری بار معنایی خاصی دارد.

مهم‌ترین بخش جشن تیر ماه سیزده شو در مازندران؛ آماده کردن ۱۳ نوع خوراکی و خوردن آن در طول شب به همراه جشن و پایکوبی است.
در این شب انواع شیرینی ها، تنقلات و میوه‌ها همانند بشتزیک (تهیه شده از شیرۀ خرمالوی وحشی، مغز گردو، کنجد و شکر)، پیسه گنده (تهیه شده از مغز پودر شدۀ گردو، برنج، آرد برنج، شکر یا عسل و …) بااو دونه (همان برنج شکری با ترکیب برنج جوش خورده و خشک شده با شکر) وهمچنین میوه‌ها و تنقلاتی مانند؛ انار، پرتقال، هندوانه، ازگیل (کنس)، گندم برشته، کشمش، گردو، تخمه، شاهدانه، سنجد، حلوا و نخودچی تهیه و خورده می‌شود.

آداب و سنت تیرماه سیزده شو
جشن تیرماه سیزده شو قدمت بیش از ۳ هزار ساله دارد که هدف از برگزاری این جشن ایجاد فضای شاد، اشاعه فرهنگ بومی و محلی، توجه به آیین‌های مازندران و انتقال فرهنگ اصیل استان به نسل جوان است.
در برخی مناطق دیگر این آیین به نام «لال شو» نیز معروف است، مردی به عنوان «لال» انتخاب می‌شود. در گذشته این شخص لباس کهنه و مندرسی می‌پوشید و یقه کت را بالا آورده و کلاهش را بر سر می‌گذاشت و با کاه‌هایی که به صورت طناب درست می‌کردند، دور کمر، پا‌ها و سرش را می‌بستند. ضمناً تار‌های کاهی را که به سر بسته می‌شد، به طوری آویزان بود که صورت او را تقریباً می‌پوشاند. چنانچه لال سید بود، شال سبزی به کمر خود می‌بست.
آیین «تیرماه سیزه شو» به همین شکل با رفتن گروه لال به خانه‌های دیگر و اضافه شدن بچه‌های هر خانه به دنبال این گروه و هم آواز شدن آن‌ها با گروه لال تا آخرین خانۀ آن روستا ادامه داشت.

در غروب لال شو (تیرماه سیزه شو) افرادی که درختی از درختان آن‌ها محصول نداده بود و یا محصول آن خوب نبود، با یک «تبر» و به همراه فرد دیگری به زیر آن درخت می‌رفتند و صاحب درخت با پشت تبر ضربه‌ای بر درخت می‌زد و به ظاهر قصد قطع کردن درخت را می‌نمود. بر این عقیده که درخت از ترس سال دیگر پرحاصل می‌شود.
در بعضی نقاط خانواده‌ها در این شب در خانه هایشان جمع می‌شوند و فال حافظ می‌گیرند.
در گذشته همچنین به وسیلۀ گردو بخت و اقبال خود را آزمایش می‌کردند. به این صورت که فردی از افراد خانواده که احتمالاً بزرگ خانواده بود، تعدادی گردو را در دستش می‌چرخاند و سپس گردو‌ها را روی زمین می‌ریخت و بعد از آن یکی از افراد، گردویی را بر می‌داشت و سپس گردوی او را می‌شکستند، کیفیت مغز گردو، خوش اقبالی یا بداقبالی فرد را در سال آینده نشان می‌داد.