باستان‌شناسان، شناسایی و مستندنگاری غار ـ دژ دیوخانه در دره بَندِبُن چهاردانگه مازندران را آغاز کردند. آنها این غار ـ دژ را در زمره شگفت‌انگیزترین و اسرارآمیزترین سازه‌های باستانی ایران توصیف می‌کنند که دیرنگی آن دست‌کم تا دوره اشکانی گمان زده شده است.
به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از ایسنا، بنابر آنچه روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرده است پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی دره بَندِبُن چهاردانگه مازندران با محوریت «شناسایی و مستندنگاری غار ـ دژ دیوخانه» و با مجوز این پژوهشگاه آغاز شده است.
سامان توفیق، سرپرست هیأت باستان‌شناسی مستقر در دره بَندِبُن گفت: حوزه جغرافیایی این پژوهش استان مازندران، شهرستان، ساری بخش چهاردانگه، منطقه نرماب دوسر، دره بَندِبُن است که رشته‌کوه‌های شاه دژ، شهریارگر (شهریارکوه) و رشته کوه باستانی کوه قارن این گستره را مانند یک دژ، در بر گرفته‌اند.
این باستان‌شناس افزود: از برجسته‌ترین محوطه‌های شناسایی‌شده این منطقه تا اکنون می‌توان به غار ـ دژ دیوخانه، غار دِزخانه، دژ سوته‌رجه (قلعه گردن)، قلعه با عمارت قاجاری، کوشک یا دروازه‌خانه، بقایای چند گورستان باستانی ـ تاریخی، روستای متروکه نِپِنی و بقایای راه باستانی بَندِبُن به سعیدآباد اشاره کرد که بخشی از مسیر ارتباطی کهن دامغان به ساری و تبرستان بود.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی دره بَندِبُن افزود: دیوخانه، یک سازه با نما و پلان منحصربفرد با پوشش خرپشته‌ای مشابه گورخانه‌های هلنیستی ـ رومی است که در دیواره کوه در بلندایی دور از دسترس و سراشیب به شیوه مهرازی گورخانه‌های هخامنشی با بکارگیری روش دستکند و نیز ساخت‌مایه‌های سنگ، گچ و ساروج ساخته شده است. از این نگاه پس از غار ـ دژ اِسپَهبَدان در سوادکوه، باید آن را در زمره شگفت‌انگیزترین و اسرارآمیزترین سازه‌های باستانی ایران دانست. ارائه دیدگاه درست در مورد زمان ساخت و کاربری این سازه نیازمند به پژوهش‌های تکمیلی در ادامه است ولی وجود تاق‌های بیضی، دیرینگی این سازه را دست‌کم تا دوره اشکانی جلو می‌برد.
این باستان‌شناس ادامه داد: در دهه ۸۰ هنگام شناسایی و بازدید از قلعه گردن بندبن، به دیوخانه برخوردیم و شناسایی و بازدیدی از آن صورت گرفت ولی به دلیل شرایط ویژه این اثر، فقدان پشتوانه حفاظتی لازم و عدم ثبت ملی آن، صلاح بود از انتشار هرگونه خبر و رسانه‌ای کردن آن پرهیز شود و در طرح پژوهشی جامعی که نخستین بار برای شناسایی و بررسی باستان‌شناسی غار ـ دژهای رشته‌کوه البرز در سال ۱۳۹۴ ارائه کرد تصویر و مشخصات این سازه را هم در کنار دیگر آثار همچون غار ـ دژ اِسپَهبَدان قرار داد ولی بنا به محدودیت اعتبارات و …، تنها با انجام پژوهش بر یک مورد از این آثار، یعنی غار ـ دژ اِسپَهبَدان موافقت شد و تا آن زمان به جز شماری از سنگ‌نوردان و جویندگان گنج که بخش‌هایی از کف سازه را آشفته ساخته‌اند هیچ پژوهشگری از وجود چنین سازه‌ای با خبر نبوده و به جز داده‌های نگارنده تا اکنون هیچ گزارش علمی و دقیقی از شناسایی و پژوهش باستان‌شناسی و مهرازی آن در دست نیست.
