آیا بخش چهاردانگه، زباله­ دان شهرستان ساری است ؟! (قسمت دوم)

این مطلب قبلاً در تاریخ چهارشنبه ، ۸ آبان ۱۳۹۲ ، ساعت ۱۳:۲۷ ، با کد کد خبر: ۱۸۶۲ در نسخه ی قدیمی پایگاه خبری چهاردانگه ساری ( چهاردانگه نیوز ) منتشر شده بود.

اختصاصی پایگاه خبری چهاردانگه ساری: از اواخر سال۱۳۸۴ که سایت شهید زارع ساری به دلایل مختلف جوابگوی دفع زباله ساری نبوده است، حمل و انتقال زباله ها به حوزه آبخیز پشتکوه در بالا دست شهر کیاسر جزو دستور کار مسئولان شهری قرار گرفت. از سوی دیگر علی رغم تعیین حداکثر مهلت زمان ۶ ماهه و پس از مدت نزدیک به ۸ سال، انتقال ۲۵۰ – ۲۰۰ تن زباله شبانه روزی این شهرستان با استفاده از ۲۰ تا ۳۰ کامیون حامل زباله همچنان ادامه دارد. انجام عملیات حمل زباله شهرستان ساری به حوزه آبخیز پشتکوه تمامی زیبایی های بخش کوهستانی- جنگلی چهاردانگه را با بیش از صد منطقه گردشگری تحت الشعاع خود قرار داده و مسیر صد کیلومتری جاده ساری تا روستای ولویه که مسیر ارتباطی استان سمنان و مرکز ایران با استان مازندران و شمال کشور می باشد را به یکی از کثیف ترین جاده های کشور تبدیل کرده است،. لازم به یادآوری است بوی بد و تعفن شیرابه حاصل از زباله های شهرستان ساری در مسیر این جاده صد کیلومتری جدای از ایجاد حالت تهوع و استفراغ در کیلومترهای پایانی مسیر حرکت، آلودگی های خاک و آب های سطحی و زیر زمینی را ایجاد نموده و کانونی برای شیوع انواع بیماری های باکتریایی، ویروسی و دیگر میکروب های مضر را شکل داده است.

لازم به یادآوری است چنانچه مدیریت بر دفع زباله های شهری به نحو مطلوبی انجام نپذیرد شیرابه های حاصل از آن منشأ مسائل زیست محیطی حادی از قبیل آلودگی های منابع آب، خاک و شیوع انواع بیماری ها می شوند. در حقیقت این گونه شیرابه ها حاوی مقادیر بسیار زیادی مواد آلی، معدنی و میکروارگانیسم هایی هستند که پتانسیل بالایی برای ایجاد آلودگی های گوناگون در محیط زیست دارند (یزدان­داد و صادق، ۱۳۸۹). در تحقیق صورت گرفته بر روی انواع شیرابه های جمع آوری شده از محل دفن زباله های شهر مشهد نشان داد که شیرابه های مذکور حاوی مقادیر متنابهی از آلودگی های مختلف می باشند. pH و EC شیرابه های مورد نظر تغییراتی را به ترتیب در دامنه های ۵/۵ تا ۵/۷ و ۳۴ تا ۳۷ میلی زیمنس بر سانتی متر نشان دادند. غلظت  TSS نمونه ها در محدوده ۱۰۰۰ تا ۲۱۰۰۰ میلی گرم متغیر بود در حالی که غلظت های BOD و COD به ترتیب در دامنه های ۳۰۰۰۰ تا ۷۰۰۰۰ و ۵۸۰۰۰ تا ۱۵۶۰۰۰ میلی گرم بر لیتر قرار داشتند. علاوه بر این شیرابه های مذکور حاوی مقادیر متنابهی از عناصر سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیوم و همچنین فلزات سنگینی نظیر روی، نیکل و آرسنیک بوده اند (دانش و همکاران، ۱۳۸۷).

در ارتباط با ریزش شیرابه های زباله در این مسیر کوهستانی– جنگلی نظارت بر استفاده از ماشین های استاندارد و دارای منبع جمع آوری شیرابه، بازرسی دقیق وزن کامیون های حامل در محل مبداء و مقصد، دقت در سالم بودن قطعات منبع جمع آوری شیرابه ها و سالم بودن نوارهای لاستیکی بخش انتهایی ماشین و همچنین نصب هر دو منبع جمع آوری شیرابه بر روی کامیون های حامل ضروری است (شکل۳). البته جدای از رعایت موارد فنی ذکر شده نکته قابل تامل، شیب دار بودن مسیر جاده­های کوهستانی است. در حال حاضر مسیر حمل زباله به پشتکوه در نقاطی که دارای شیب های مثبت و یا منفی بالاتر از ۱۵ درصد است بیشترین ریزش شیرابه زباله را دارد. مسیر حرکت کامیون های حامل زباله در این مناطق پرشیب، جاده را به رنگ تیره ای درآورده  و جدای از آلوده نمودن محیط با  لغزنده ساختن مسیر حرکت، تصادفات زیادی را منجر شده است.

ماشین حمل زباله همراه با نقص فنی در درب خروج شیرابه و وجود نشت شیرابه ها از بخش های انتهایی ماشین

 

لازم به یادآوری است به دلایل عدم رعایت مسائل فنی ماشین های حمل زباله، شیب دار بودن جاده کوهستانی و نبود ناظر در محل جمع آوری زباله بخش جمع آوری شیرابه در قسمت شمال غربی محوطه دفن کاملاً خشک می­باشد و این در حالی است که شیرابه های موجود در گودال بخش شمال شرقی، دریاچه ای را ایجاد نموده است. این دریاچه زباله حاصل نشست طبیعی شیرابه ها از زباله های جمع آوری شده است

 

 

لازم به ذکر است در چند سال گذشته ورود یکی از چوپان های منطقه به محل شیرابه های زباله خفگی و مرگ آن جوان را منجر شده است. در حال حاضر بخش هایی از ضلع شمال غربی محوطه فاقد هر گونه حفاظ توری است که از این طریق امکان ورود حیوانات وحشی، اهلی، دام ویا انسان وجود دارد. درب ورودی نیز می بایست بسته باشد تا آنکه سگ های روستاهای اطراف و دامداری های موجود در منطقه به زباله نزدیک نشوند. در مجموع امروز محوطه دفن زباله به کانونی برای انتشار انواع آلودگی ها و بیماری ها تبدیل شده است . جای بسی تاسف است که با یک سیاست غلط و مدیریت غیرکارشناسی و علمی در هر شبانه روز ۲۰۰ تا ۲۵۰ تن زباله شهرستان ساری از منطقه ای جلگه ای به منطقه کوهستانی و سرچشمه منابع آبهای سطحی و زیرزمینی منتقل می شود.

 

لازم به توضیح است انجام عملیات گود برداری در ضلع جنوبی، اگرچه یک مانع موقت برای خروج شیرابه زباله ها است، با این حال شیرابه موجود به سمت بیرون سرریز شده و یا در درون خاک نفوذ یافته که آثار ورود شیرابه به فاصله ده ها متر خارج از محوطه و درون دره پایین دست قابل مشاهده است (شکل ۸). همچنین با شروع فصل سرما و افزایش بارندگی سرریزی شیرابه ها افزایش خواهد یافت که از این منظر تکمیل تصفیه خانه شیرابه های زباله اهمیت حیاتی دارد. خوشبختانه درون محوطه دفن زباله، تصفیه خانه شیرابه های زباله برمبنای تکنولوژی نانو در حال احداث می باشد. انتقال دریاچه شیرابه از گودال عمیق اصلی در ضلع شمال شرقی محوطه به تصفیه خانه نیاز به صرف انرژی فراوانی است (شکل ۶). البته با توجه به حجم زباله های دفن شده در طول مدت زمان ۶ سال و بارندگی های فصل زمستان این منطقه کوهستانی که منجر به افزایش حجم شیرابه ها خواهند شد، فعالیت های این تصفیه خانه را تا ده ها سال دیگر ضروری ساخته است (شکل ۹). همچنین در مناطق پایین دست این محوطه دفن زباله چشمه آّب شربی نیز وجود دارد که انجام آزمایشات مربوط به سلامت تغذیه ای آن در هر ماه ضرورت دارد.

ذخیره گاه نامناسب شیرابه زباله ها که به خارج از محوطه راه می یابند.

 

نحوه جمع آوری، حمل و نقل، بی خطر سازی و بازیافت پسماندها در قوانین و مقررات مدیریت پسماند و دستورالعمل ها و آیین نامه های مرتبط تشریح گردیده است. براساس ماده ۷، مدیریت اجرایی کلیه پسماندها غیر از پسماند صنعتی و پسماند ویژه در شهرها و روستاها و حریم آنها به عهده شهرداری و دهیاری ها و خارج از حوزه و وظایف شهرداری ها و دهیاری ها به عهده بخشداری ها است. مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی و پسماند ویژه به عهده تولید کننده خواهد بود و در صورت تبدیل به پسماند عادی به عهده شهرداری ها، دهیاری ها و بخشداری است. همچنین براساس ماده ۱۳، مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آن ها در محیط و یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است. خوشبختانه مطابق ماده ۱۸ نیز در شرایطی که آلودگی، خطر فوری برای محیط و انسان دارد، با اخطار سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، متخلفین و عاملین آلودگی موظفند فوراً اقداماتی را که منجر به بروز آلودگی و تخریب محیط زیست می شود متوقف نموده و بلافاصله مبادرت به رفع آلودگی و پاکسازی محیط نمایند. در صورت استنکاف، مرجع قضایی خارج از نوبت به موضوع رسیدگی و متخلفین و عاملین را علاوه بر پرداخت جریمه تعیین شده، ملزم به رفع آلودگی و پاکسازی خواهد نمود.

مطابق ماده ۱۲ قانون مدیریت پسماند، محل های دفن پسماندها براساس ضوابط زیست محیطی توسط وزارت کشور با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی تعیین خواهد شد. البته شورای عالی شهرسازی و معماری موظف است در طرح های ناحیه ای جامع، مناطق مناسبی را برای دفع پسماندها در نظر بگیرد و وزارت کشور نیز موظف است اعتبارات، تسهیلات و امکانات لازم جهت ایجاد و بهره برداری از محل های دفع پسماندها را راساً یا توسط بخش خصوصی فراهم نماید،. متاسفانه این موضوع به جای بررسی کارشناسانه و رعایت موارد قانونی در اغلب موارد از طریق شورای تامین به مدیران ابلاغ می گردد و با این حال براساس ماده ۲۳ قانون مذکور، نظارت و مسئولیت حسن اجرای مدیریت پسماند برعهده سازمان حفاظت محیط زیست است. البته وظیفه هایی که متاسفانه در بخش چهاردانگه به درستی صورت نگرفته است لذا در مواردی شبیه به این حادثه نقش نظارتی مجلس شورای اسلامی، بازرسی کل کشور، قوه قضاییه و سازمان های مردم نهاد بسیار بااهمیت و تاثیرگذار خواهد بود (بی نام، ۱۳۹۲; بیگلو، ۱۳۹۲).

بررسی تاثیر منفی شیرابه­های زباله در مسیر جاده کوهستانی- جنگلی به طول صد کیلومتر (شکل ۴) و همچنین تاثیر این زباله ها و شیرابه های حاصل از دفع در نارضایتی های اقتصادی و اجتماعی اهالی ۹۵ آبادی بخش چهاردانگه (شکل­های ۵ و۶)، تاثیر منفی آن بر صنعت توریسم، ایجاد آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی و خاک، تعیین میزان آلودگی حیوانات اهلی و وحشی و پرندگان موجود در محل جمع آوری زباله ها (شکل ۷)، تعیین میزان آلودگی چشمه آبی که در فاصله کمی و پایین تر از محل دفن زباله وجود دارد، تعیین میزان آلودگی خاک حاصل از شیرابه های زباله که به خارج از محوطه راه می یابند (شکل ۸)، تعیین میزان آلودگی در دام هایی که می­بایست از عرصه خارج می­شدند ولی همچنان در منطقه حضور دارند، تعریف ساز و کار و استانداردهای ابنیه ساختمانی لازم در ذخیره سازی و چگونگی هدایت مناسب شیرابه ها به سمت تصفیه خانه شیرابه­های زباله که در حال احداث است (شکل ۹) و بسیاری دیگر از مشکلات مرتبط با حمل زباله در بخش چهاردانگه می­تواند موضوعات جلسات بحث دانشجویی، پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکترا و طرح های تحقیقاتی مستقل و خاص استانی باشد. در همین راستا ارائه فهرست معضلات زیست محیطی حاصل از حمل زباله توسط بخشدار محترم منطقه و یا رییس محترم شورای بخش کیاسر به نماینده های محترم مردم ساری و میاندرود، سازمان محیط زیست استان و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی–مازندران جهت بررسی ضروری است. از سوی دیگر اعلام معضلات فوق الاشاره به سازمان محیط زیست و سازمان جهاد کشاورزی جهت بررسی و ارائه آن در قالب موضوعات طرح های تحقیقاتی خاص استانی و ارجاع آن به مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی می­تواند تاثیر به سزایی بر تعریف واقع گرایانه روند تخریب محیط زیست حاصل از حمل زباله و چگونگی رفع معضلات آن را در پی داشته باشد.

امید است با پیگیری­های مستمر و اتخاذ سیاست­های مناسب توسط بخشدار محترم بخش چهاردانگه، رییس محترم شورای بخش چهاردانگه، اعضای محترم شورای ۹۵ روستای بخش چهاردانگه، اعضای محترم شورای شهر کیاسر، شهردار محترم شهر کیاسر و حمایت­های نماینده محترم مقام معظم رهبری در استان و امام جمعه محترم شهرستان ساری، امام جمعه محترم کیاسر، نمایندگان محترم مردم ساری و میاندرود، استاندار محترم مازندران، ریاست محترم سازمان محیط زیست استان، ریاست محترم سازمان جهاد کشاورزی استان، اعضای محترم شورای ساری و حمایت شهردار محترم ساری جدای از رفع آلودگی و پاکسازی محیط، مطابق با یک جدول زمان بندی مشخص و در حداقل زمان ممکن انتقال زباله­های شهرستان ساری در مسیر ۱۰۰ کیلومتری جاده کوهستانی–  جنگلی بخش چهاردانگه و دفن آنها در پشتکوه ممنوع گردد.

نویسنده: شیرزاد محمدنژاد کیاسری

استادیار پژوهش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران

منابع:

۱- جعفر بیگلو. ۱۳۹۲. جنگل محل مناسبی برای دفن زباله نیست. خبرگزاری چهاردانگه نیوز، کد خبر ۱۶۰۶.

۲- دامادی محمد. ۱۳۹۲. گفتگوی اختصاصی چهاردانگه نیوز با مهندس محمد دامادی. مشکلات چهاردانگه. خبرگزاری چهاردانگه نیوز، کد خبر ۱۰۴۶.

۳- دانش شهناز، یزدان بخش محمد، حسیندخت محمدرضا و جواد عابدینی طرقبه. ۱۳۸۷. بررسی خصوصیات شیرابه های شهری (مطالعه موردی زباله های شهر مشهد). چهارمین همایش ملی مدیریت پسماند، مشهد مقدس، ۱۴-۲.

۴- سالنامه آماری مازندران. ۱۳۹۰. معاونت برنامه ریزی و اشتغال، دفتر آمار و اطلاعات و GIS، ۹۱۵ صفحه.

۵- سید رمضان شجاعی کیاسری، ۱۳۹۲. احداث نیروگاه زباله سوز در ساری جدی نیست. خبرگزاری چهاردانگه نیوز، کد خبر ۱۷۳۱.

۶- صفایی مهرداد. ۱۳۷۵. مطالعات مقدماتی ایستگاه (تحقیقاتی، آموزشی، ترویجی) آبخوان داری در منطقه چهاردانگه ساری (حوزه آبخیز پشتکوه). مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام مازندران با همکاری مدیریت آبخیزداری، ۹۸ صفحه.

۷- کرباسی عبدالرضا و اکبر باغوند. ۱۳۸۶. استفاده از انرژی بیوگاز زباله های شهری به عنوان سوخت جایگزین. سومین همایش ملی مدیریت پسماند، سازمان شهرداری ها و دهداری های کشور، سازمان حفاظت و محیط زیست، تهران، ۲۴۰-۲۲۹.

۸- محمدنژاد کیاسری شیرزاد، صفایی مهرداد، نوروزی شعبانعلی، احمدیان سید حسن و اسدا… متاجی، ۱۳۸۸. بررسی تاثیر قرق همراه با عملیات آبخوانداری بر روند افزایش طبیعی نهال های ارس (مطالعه موردی: مازندران- حوزه آبخیز پشتکوه). علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، شماره ۴۶ (۱۳): ۴۲۵- ۴۱۵.

۹- محمدنژاد کیاسری شیرزاد. ۱۳۸۹. صفحه اینترنتی موسسه مردم نهاد فضای سبز پایدار (F.S.P). Http://www.nfoiran.com.

یزدان داد حسین و زهرا صادق. ۱۳۸۹. بررسی روش های تصفیه شیرابه ی محل دفن زباله در مشهد. نخستین همایش ملی توسعه پایدار شهری، دانشگاه گیلان، ۲۴۳-۲۳۴.