سنت‌های محرم در مازندران| ازآیین‌تشت‌گذاری تا شام غریبان
به گزارش خبرگزاری فارس از مازندران، عزاداری محرم با فرهنگ و آداب شهرهای مختلف درهم آمیخته شده است و هر یک از مناطق کشورمان هم سبک و سیاق خود را در عزاداری و برپایی مراسم سوگواری دارند.
محمد جعفریان کفشگرکلایی کارشناس فرهنگی به تشریح سنت‌های محرم در مازندران پرداخت و گفت: در بسیاری از سنت‌های عزاداری شهرهای مختلف، شباهت‌های فراوانی وجود دارد، برپایی دسته‌های عزاداری، تعزیه، گرداندن علم و نخل و تهیه غذای نذری از جمله مراسمی است که در شهرهای کشور برپا می‌شود.
گاهی این سنت‌ها به قدری جالب توجه‌اند که مردم را نه تنها از سراسر کشور بلکه از کشورهای دیگر به تماشا دعوت می‌کنند.
در ایام محرم آیین‌ها و مراسمهای متعددی توسط عاشقان اباعبدالله (ع) برگزار می‌شود که هر ساله این آیین‌ها با شکوه و عزمت مثال زدنی انجام می‌شود.
این آیین‌های عزاداری به فراخور فرهنگ و شیوه‌های مرسوم هر منطقه و استانی متفاوت است و از دیرباز همواره در قالب هیأت‌های مذهبی و راه‌اندازی دسته‌جات و تکایا برگزار شده است.
مازندران دیار علویان روستاها از پایگاه‌های اصلی عزاداری در ماه محرم به شمار می‌روند، به گونه‌ای‌که گاه تجمع چند هزار نفری از عزاداران در یک روستا صحنه‌های زیبایی از آیین‌های ماه محرم را به نمایش می‌گذارد.
استان مازندران خواستگاه اولین حکومت علویان است که نشان از دلدادگی مردم این منطقه به اهل بیت و سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است، آیین‌های کرب زنی، علم‌گردانی، منبرکشی، فرمازنان،گره‌بندی، قوم بنی‌اسد، حسین حسین سرهادیم صداره (با صدای بلند حسین حسین بگوییم ) و تعزیه تلاونگ (تعزیه خروس‌خوان ) از جمله آیین‌های عاشورایی مازندران است که در فهرست آثار ملی ناملموس کشور ثبت شده است.
*آیین تشت‌گذاری
این آیین هم از جمله سنت‌هایی است که در میان آذری زبانان مقیم استان مازندران رواج دارد، این آیین در آستانه ماه محرم در نقاط مختلفی که آذری زبانان سکونت دارند، با برنامه‌ریزی و سوز و گداز خاصی برگزار می‌شود.
تشت‌گذاری نخستین مراسم استقبال از محرم در بین آذری زبان‌های مازندران است که به‌مناسبت محرم در مناطق آذری نشین استان از جمله بابل، قائمشهر، ساری و شهرهای غرب مازندران اجرا می‌شود.
*آیین نخل‌گردانی
این آیین روستای نوا در بخش لاریجان شهرستان آمل نیز از دیگر آیین‌های کهنی است که هر ساله در ایام ماه محرم در روزهای نهم و دهم انجام می‌شود.
نخل‌گردانی از دیگر آئینی است که هر ساله قبل از ظهر تاسوعا برگزار می‌شود که این سنت قدمت ۶۰۰ ساله دارد و نکته قابل توجه به ساخت نخلی که از یک نجار معتقد و دیندار بر ادای نذر انجام شده است.
*مجمعهگذاری
مجمعهگذاری نیز از آیین‌های محرم در مازندران است که قدمتش در شرق این استان به ۲۰۰ سال می‌رسد.
این آیین بیشتر در روستاهای مناطق کوهستانی و ییلاقی مازندران برگزار می‌شود ولی جا افتاده‌ترین شیوه مجمه‌گذاری که در این استان شهرت دارد مربوط به روستای کوهستان از توابع شهرستان بهشهر است.
*علم‌بندی
علم‌بندی آیینی است که به‌طور معمول در برخی از مناطق مازندران یک روز پیش از فرا رسیدن ماه محرم و در بعضی مناطق دیگر پیش از روز هفته انجام می‌شود که در این آئین تندیس سرو علم بر روی آن قرار داده شده و اطرافش با پارچه های نذری مشکی و سبز تزئین می‌شود.
هنگام برگزاری آئین علم‌بندان، مراسم نوحه خوانی و سینه‌زنی جریان دارد و پس از آن هم عزادارن با چای و شربت پذیرائی می‌شوند.
*کرپ زنی
کرپ‌زنی از جمله عزاداری اصیل و سنتی مردم مازندران است که با وجود اینکه در بسیاری از مناطق این استان پهناور، منسوخ شده، اما در مناطق مرکزی و شرق استان از جمله بندپی شرقی بابل، دهستان کوهساران قائمشهر و برخی روستاهای ساری و میاندورود و مسجد گرجی محله بهشهر برگزار می‌شود.
*تعزیه خوانی
تعزیه‌خوانی با وجود گذشت بیش از یک‌هزار سال از مصیبت شهادت امام حسین(ع) و یاران وفادارش، نه تنها از عمق این حادثه کاسته نشده، بلکه هرچه می‌گذرد، قلمروی عزاداری عاشورا گسترده‌تر شده و آئین‌های عزاداری باشکوه بیشتری برگزار می‌شود.
اجرای هنر تعزیه‌خوانی یکی از سنت‌های عزاداری در ترسیم و بازسازی واقعه کربلا و بیان ابعاد نهضت امام حسین(ع) است که سابقه‌ای دیرینه در استان مازندران دارد.
*کرنا زنی
این آیین ویژه عزای امام حسین (ع) بوده و در محلاتی چون آخوند محله، نارنج بن، تالش محله فتوک و سادات محله شهرستان رامسر و برخی مناطق استان گیلان سابقه‌ای چند قرنی دارد که با آغاز ماه محرم شروع می‌شد و در واقع نوعی وسیله برای اعلام برپایی سینه زنی و نوحه خوانی برای گرامی داشت شهدای کربلا بود و مردم با شنیدن طنین ناله ” کرنا “در مجلس عزا حضور می‌یافتند.
*آیین قوم بنی اسد
تشکیل دسته قوم بنی‌اسد آمل در روز بعد از عاشورا نیز از آیین‌هایی است که مردم این منطقه به تاسی از وقایع کربلا انجام می‌دهند، زنان این گروه به تاسی از این قوم، با بیل برای دفن اجساد شهدای کربلا وارد این منطقه می‌شوند و به دلیل اینکه نتوانستند سالار شهیدان را یاری رسانند ابراز ندامت و پشیمانی می‌کنند.
*پلک‌کشی
آیینی نیز در روستای کوهستانی اساس سوادکوه برگزار می‌شود که در روز عاشورا اهالی این منطقه برای انتقام گیری از یزید، دبه‌ها و کوزه‌های آب را نشانه می‌گیرند که این مراسم به زیدکشان معروف است که با تعزیه امام حسین(ع) پایان می‌یابد.
*آیین سنتی مجمه‌دهی
از دیگر مراسمهای است که در خیلی از روستاهای مازندران مرسوم است این آیین بوده که در شب‌های دهه محرم برگزار می‌شود.
در این آیین زنان روستا، سینی‌های بزرگی(مجمع) حاوی غذاهای محلی که در منزل تهیه می‌کنند را روی سر گذاشته و به حسینیه روستا تحویل می‌دهند تا به‌وسیله این غذاها عزاداران حسینی اطعام کنند.
*قلک شکنی
آئینی سنتی که به همت اقوام مختلف در مازندران با هدف جمع آوری نذورات عاشقان و دل‌سوختگان مکتب اهل بیت(علیهم السلام) برگزار می‌شود.
در این آیین، پول‌هایی که طی یک سال از محرم سال گذشته تا محرم سال بعد در قلک‌ها، جمع آوری شده با باز کردن قلک‌ها اجرا می‌شود و پول‌ها برای برپایی مجالس عزاداری امام حسین (ع) و یاران آن حضرت، استفاده می شود.
*روضه‌خوانی
مردم شهرها و روستاهای مازندران با جانمایی یک مبنر کوچک دو پله‌ای در بزرگ ترین اتاق منزل خویش با دعوت از یک واعظ و سخنران ذکر مصایب و مناقب امام حسین(ع) و یاران آن حضرت را به‌طور یک دهه یادآور می شوند و عمدتا با حضور بانوان برگزار می‌شود.
*گهواره بندی(گره بندی)
سنت مذهبی گهواره‌بندی (گره بندی) از سنت‌های عزاداری ماه محرم در برخی از روستاها و شهرهای مازندران است که از سالیان دور در روز عاشورا برگزار می‌شود، کودکان این روستا در این روز گهواره‌ای را به نام گهواره حضرت علی اصغر (علیه السلام) با پارچه‌ای سبز تزیین کرده و این گهواره را با نوحه خوانی و زنجیرزنی همراهی می‌کنند.
*شام غریبان
عزاداران امام حسین(ع) پس از ۱۰ روز عزاداری برای امام سوم شیعیان و یاران آن حضرت، با حضور در خیابان‌ها، تکایا ومساجد برای این امام همام مراسمی با عنوان شام غریبان به‌طور دسته روی و سینه زنی برگزار می‌کنند که این مراسم در همه شهرها، بخش‌ها و روستاهای استان مازندران مرسوم است.
در این آیین‌ها و مراسم‌ها چندین روستا بسیار دیدنی هستند و در نگاه گردشگری مذهبی قابل توجه است، که می‌توان به دسته‌روی و زنجیر زنی روستاهای المشیر و باغدشت قائمشهر، عبدالحق زیرا، کرپ‌زنی گرجی محله بهشهر، اطعام‌دهی درون‌کلای بابل، نخل‌گردانی نوا آمل، آئین‌جامه پوشان پیر علم کلوده محمودآباد، به همراه روستاهای اطراف در ظهر عاشورا در میدان‌گاه این روستاها، شاهد حضور عاشورایی و بی‌شمار مردم است.
از ویژگی‌های دیگرعزاداری ماه محرم در مازندران، وجود سقانفار و تکیه در این استان است، سقاتالارها یا همان سقانفارها، در کنار حسینیه‌ها به یادآوری نقش سقای کربلا حضرت ابوالفضل (ع) توجه دارد.
زمین سقانفارها موقوفه حضرت ابوالفضل(ع) است و به ابوالفضلی شهرت دارد.
آیین محرم هم یک جاذبه درنگاه گردشگری مذهبی بحساب می‌آید که با کمی توجه و برنامه‌ریزی می‌توان درصد قابل توجه گردشگران مذهبی را به آن جلب کرد.
آیین‌ها و رسوم فرهنگی و دینی همواره از جذابیت‌های بسیاری به‌ویژه در گردشگری برخوردار بوده است، یکی از مدخل‌های ورود به شناخت فرهنگ مردمان یک سرزمین، آیین‌های دینی آنها بوده، حتی در مطالعات گردشگری، حضور گردشگر و بازدید از آیین‌های دینی و فرهنگی که ریشه در اعتقادات مردم یک منطقه دارد، همواره از جذابیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.
/۸۶۰۳۴/ج/س
