الگوی کشت در مازندران معمولا بر مبنای صرفه اقتصادی است و با نوسانات قیمت محصولات کشاورزی در بازار یا تعطیلی یک کارخانه صنایع تبدیلی و تکمیلی بلافاصله الگوی کشت تغییر می‌کند و در واقع الگوی کشت بهینه وجود ندارد و به منابع آبی توجه نمی‌شود.
با توجه به تغییر اقلیم، گرم تر شدن هوا، کاهش بارندگی و به تبع آن کاهش میزان آب های سطحی و زیرزمینی در مازندرن و از سوی دیگر خشک شدن بخشی از اراضی شالیزاری استان که نیاز برنج کشور را تولید و تامین می‌کند قطعا ضرورت تغییر الگوی کشت در مازندران احساس می‌شود.
مشکل کمبود منابع آب و خشکسالی بخشی از اراضی کشاورزی که سال گذشته در شرق مازندران شاهد آن بودیم ممکن است در صورت عدم صرفه جویی مصرف آب و عدم تغییر الگوی کشت به زودی خشکسالی گریبان گیر اراضی کشاورزی مرکز و غرب مازندران شود.
کشاورزی به عنوان شغل اصلی اکثر مردم مازندران محسوب می شود که در صورت تداوم روند خشکسالی و بحران کم آبی، بخش کشاورزی دچار چالش‌های اساسی می‌شود و اقتصاد مازندران را فلج می‌کند. قطعا راهکارهایی مانند تغییر الگوی کشت و استفاده از سیستم های نوین آبیاری وجود دارد که می‌توان با بهره گیری از آنها بحران کم آبی را به گونه‌ای مدیریت کرد که به بخش کشاورزی آسیب وارد نشود. اما باید دید مسئولان و کشاورزان این راهکارها را چگونه و تا چه میزان عملیاتی می‌کنند؟
*برای حل مشکلات کشاورزی باید جزئی نگری را کنار گذاشت
همت الله پیردشتی، دکترای زراعت و عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: وزارت جهاد کشاورزی از سال ها قبل برنامه تغییر الگوی کشت و راهکارهای دیگری برای مقابله با کم آبی پیش بینی کرده و برای عملیاتی شدن آن ها در تلاش است اما آیا تغییر الگو از سیستم کشاورزی رایج به سمت کشاورزی پایدار به آسانی امکان پذیر است؟ آیا با سیستم‌ها و سامانه‌های کشاورزی رایج می توانیم به اصلاح الگوی کشت دست یابیم؟ جواب خیر است. چراکه الگوی کشت به عنوان یک سامانه کشاورزی باید دارای مزیت نسبی پایدار و مبتنی بر سیاست های کلان کشور باشد و با شناسایی پتانسیل های هر منطقه، الگوی کشت مناسب را تدوین کند.
وی افزود: برای حل مشکلات کشاورزی باید جزئی نگری را کنار گذاشت و کلی نگری را در پیش گرفت و به سمت الگوی کشت مبتنی بر کشاورزی پایدار برویم. برای تغییر الگوی کشت باید همه ابعاد آن را در نظر بگیریم یعنی اگر به کشاورزان شرق مازندران بگوییم شما برنج نکارید و یک محصول دیگر را کشت کنید. آیا واقعا ابعاد اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و صرفه اقتصادی تغییر الگوی کشت را در نظر گرفته‌ایم؟
*نهادینه شدن کشاورزی پایدار در بستر فرهنگی صورت می گیرد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه هرگونه تغییراتی در حوزه کشاورزی در بستر فرهنگی صورت می گیرد و برای نهادینه شدن مفهوم کشاورزی پایدار باید از طریق رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و واحد ترویج جهاد کشاورزی در جامعه فرهنگ سازی شود، گفت: اگر به عنوان یک کشاورز برای محیط زیست ارزش قائل شویم و بدانیم که آب و خاک از منابع بسیار ارزشمند هستند راحت تر تغییر الگوی کشت یا استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای را می پذیرم.
پیردشتی اظهار کرد: اگر آموزش کشاورزان به صورت دستوری باشد و آموزش دهنده بخواهد کسی را قانع کند بسیار سخت است درحالی که باید رهیافت ها مشارکتی باشد یعنی کشاورز در برنامه‌ها مشارکت کند و کلاس‌های آموزشی در مزرعه کشاورزان برگزار شود که قطعا اثربخشی بیشتری دارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرد: زمانی گفته شد که استان‌های شمالی قطب تولید برنج کشور باشند و کشاورزان استان های دیگر برنج نکارند اما این موضوع مستلزم آن است که تولید برنج در استان‌های شمالی و به ویژه مازندران افزایش یابد به همین دلیل کشاورزان مازندرانی به کشت دوم برنج روی آوردند و حتی سعی کردند با نهاده بیشتر تولید بیشتری داشته باشند تا برنج مصرفی مورد نیاز کشور را تامین کنند.
*با اصلاح الگوی مصرف باید ضایعات برنج را کاهش دهیم
وی افزود: زمانی که صحبت از اصلاح الگوی کشت یا اصلاح سامانه‌های تولید می شود باید به سامانه‌های اصلاح الگوی مصرف نیز توجه شود یعنی الگوی مصرف را به سمت محصولاتی ببریم که نیاز آن از قبل وجود داشته باشد. آیا سرانه مصرف برنج در کشور همان میزانی است که گزارش می شود؟ قطعا خیر و باید ضایعات برنج در کارخانه های شالیکوبی، ضایعات پس از برداشت شالی و همچنین ضایعات مصرف برنج را در کشور کاهش داد که به تبع آن سرانه مصرف برنج کشور نیز کاهش پیدا می‌کند.
این دکترای زراعت بیان کرد: باید طبق سامانه الگوی کشت، میزان سرانه مصرفی برنج در کشور تعیین و اینکه چه مناطقی استعداد کشت برنج و چه نقاطی پتانسیل کشت دوم برنج را دارند شناسایی شود. درحالی که برخی مناطق در مازندران اقدام به کشت دوم می کنند که اصلا پتانسیل این کار را ندارند.
*ضرورت ایجاد صنایع تبدیلی و سیستم های بسته بندی و برندسازی برنج
پیردشتی گفت: زمانی که می خواهیم به سمت کشاورزی پایدار حرکت کنیم نباید فقط به افزایش سطح زیر کشت و تولید توجه شود بلکه یکی از لازمه های تحقق کشاورزی پایدار، تقویت بخش صنایع جانبی و تکمیلی و همچنین ایجاد سیستم های بسته بندی و برندسازی است به طور مثال محصولات متنوعی را می توان از برنج تهیه کرد و اگر بخش خدمات و صنایع تبدیلی و تکمیلی برنج توسعه داشته باشد این موضوع خیلی می تواند در بحث اصلاح الگوی کشت کمک کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری یادآور شد: در شرق مازندران انار و انجیر دو محصول کم آب بر، ارگانیک و بسیار مرغوب است که می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی این محصولات و برندسازی آنها؛ الگوی کشت در این منطقه را تغییر داد و اصلاح کرد که البته پیش از تولید باید بازار را بشناسیم و نیازسنجی کنیم و از سوی دیگر الگوی کشت بهینه باید ضمانت اجرایی داشته باشد که در مدت مشخص، بازار، تولید، مصرف سرانه کشور و میزان قابل صادرات را مشخص کنند.
*الگوی کشت مازندران در تار عنکبوت اقتصاد گیر کرده است
پیردشتی گفت: در چند دهه گذشته اکثر اراضی کشاورزی شرق مازندارن به کشت پنبه اختصاص داشت چراکه کارخانه چیت سازی بهشهر فعال بود و بازار فروش پنبه برای کشاورزان وجود داشت اما پس از ورشکستگی و تعطیلی این کارخانه و عدم صرفه اقتصادی برای کشاورزان؛ همه اراضی پنبه به اراضی شالیزاری تبدیل شدند پس در واقع برای این منطقه الگوی کشت برنج وجود نداشته که اکنون بخواهیم آن را تغییر دهیم و کشاورزی فقط به صورت الگوی کشت سنتی انجام می شد.
وی افزود: همچنین یک زمانی برنج صرفه اقتصادی نداشت و بسیاری از اراضی شالیزاری در سطح استان مازندران به باغات مرکبات تبدیل شد و در چند سال اخیر به دلیل افزایش قیمت برنج، باغات مرکبات به شالیزار تبدیل شد زیرا صرفه اقتصادی داشت یعنی مازندران در کشاورزی به تار عنکبوت اقتصاد گیر کرده است و الگوی کشت بهینه وجود ندارد اما اگر می خواهیم به آن دست یابیم، باید با توجه به اطلاعات ماهواره ای استعداد و پتانسیل هر منطقه شناسایی و بازار آن فراهم شود و همچنین خرید تضمینی و مشوق کشت محصولات کم آب بر از سوی دولت تعیین شود.
*روند کند توسعه کشت محصولات کم آب بر
این استاد دانشگاه تصریح کرد: روند توسعه کشت محصولات کم آب بر مانند کنجد، ذرت، پنبه و ارزن در مازندران بسیار کند است و البته باید بازار آن ها مهیا باشد تا کشاورز از لحاظ اقتصادی با مشکل مواجه نشود.
این دکترای زراعت اظهار کرد: برای مقابله با بحران کم آبی در حوزه کشاورزی به عنوان راهکار کوتاه مدت می‌توان بهره وری آب یا راندمان مصرف آب را بالا برد یعنی از سیستم های آبیاری تناوبی و آبیاری قطره ای و خشک و مرطوب کردن استفاده کرد که با توجه به تحقیقات علمی ثابت شده برنج یک گیاه کاملا آبزی نیست بلکه نیمه آبزی بوده و همیشه لازم نیست اراضی شالیزاری کاملا غرقابی باشند اما برای پیاده سازی این سیستم باید در زمینه اجتماعی و آموزش کشاورزان کار کرد. در راهکار بلندمدت باید تغییر سیستم کاشت را در نظر گرفت یعنی به سمت سیستم های خشک کاری یا سیستم هایی کم آب بر برویم همان طوری که در بسیاری از کشورها برنج را به صورت غرقابی کشت نمی کنند.
*یکی از راه های دستیابی به کشاورزی پایدار؛ تثبیت شغل کشاورزی
وی با بیان اینکه یکی از راهکارهای دستیابی به کشاورزی پایدار؛ تثبیت شغل کشاورزی است تا به عنوان یک شغل شناخته شود و کشاورز حرفه‌ای داشته باشیم، گفت: اکنون در کشاورزی سنتی فقط با استفاده از نهاده‌های زیاد تولید بالایی داریم و با توجه به اینکه در سال‌های اخیر هزینه تولید نهاده‌ها افزایش یافته و فشار بازار زیاد شده است برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد که برای گریز از این مشکل باید به سمت کشاورزی دانش بنیان حرکت کنیم.
پیردشتی عنوان کرد: یکی از راه های رسیدن به کشاورزی دانش بنیان، ایجاد گلخانه ها است که در آن می توان از سطوح کم، درآمد بالاتری بدست آورد و همچنین کشت گیاهان دارویی که می‌توانند در درازمدت ارزش اقتصادی داشته باشند و آب کمتری استفاده می کنند و کشور ایران به شدت پتانسیل کشت این گیاهان را دارد. اگر حمایت‌ها صورت گیرد و صنایع تبدیلی گیاهان دارویی در مازندران احداث شوند مطمئنا کشاورزان نیز راغب می شوند که کشت گیاهان دارویی را در الگوی کشت خود قرار دهند.
*عدم توجه به پتانسیل های هر منطقه منجر به بهره برداری بیش از حد منابع آب کشور شد
علی شاهنظری دکترای آبیاری و منابع آب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: کمبود منابع آب در کشور یک امر طبیعی است و طبق روال هیدرولوژیکی دوره های تر سالی و خشک سالی اتفاق می افتد اما آنچه شرایط منابع آبی کشور را بحرانی کرده الگوی کشت حمایت شده از سیاست گذاری های کشور است.
وی افزود: در هر منطقه ای باید بر اساس پتانسیل موجود سیاست های توسعه ای را اجرایی کرد اما آنچه در طی سال های اخیر به بهره برداری بیش از حد منابع آب کشور منتج شد عدم توجه به پتانسیل های هر منطقه است. توسعه و حمایت از برخی کشت ها که با آمایش سرزمین یک منطقه همخوانی ندارد حتی موجب برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی شده است که خسارت جبران ناپذیری دارد به همین دلیل باید دنبال راهکارهایی باشیم که بتواند این عقب افتادگی ها را جبران کند.
شاه نظری گفت: برای حل مشکل در ابتدا مسئولان باید به اهمیت آب و لزوم اجرای راهکارها بر مبنای توسعه پایدار اهتمام ورزند و قبول کنند که موضوع آب در حال حاضر به یک مشکل اصلی در کشور تبدیل شده است. در مرحله دوم باید به فرهنگ سازی استفاده از آب در سطح جامعه پرداخت و با استفاده از مزارع الگویی به کشاورزان نشان داد که شالیزار نیازمند وجود پنج سانتی متر آب نیست و اگر فقط در منطقه ریشه به مقدار لازم آب وجود داشته باشد کافی است. حتی برخی از مواقع مانند مرحله پنجه زنی گیاه برنج؛ خشک کردن شالیزار یک ضرورت بوده و برای مزرعه و تولید بیشتر محصول مفید است.
*واگذاری مدیریت آب به تشکل آبران برای رهایی از بحران کم آبی
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اظهار کرد: مرحله بعدی برای حل مشکلات منابع آبی واگذاری امور آب به خود ذینفعان است، زمانی که مدیران آب تصمیم جدی برای واگذاری مدیریت آب به عنوان تنها راهکار رهایی از مشکلات موجود در نظر بگیرند، آن گاه ایجاد تشکل آبران به عنوان یک راهکار در تمام دنیا جواب داده است و کشورهایی که مشکلاتی لاینحل تر از ایران داشتند نیز با تشکیل این تشکل ها و واگذاری مسئولیت و اختیارات به این مجموعه از این بحران گذشتند. البته آموزش این تشکل ها بسیار مهم است و همچنین حمایت کردن از آن ها به نحوی که منابع مالی برای پایداری تشکل ها از محل بخشی از فروش آب دیده شود.
این دکترای آبیاری و منابع آب گفت: در مازندران به ویژه در شرق استان توسعه اراضی شالیزاری با توجه به محدودیت منابع آبی توصیه نمی شود اما در حال حاضر با توجه به سطوحی که در حال کشت است باید با صرفه جویی در مصرف آب این خشکسالی را گذراند، باید به کشاورزان به نحو مناسب آموزش داد که لازم نیست همیشه آب پای ریشه برنج جریان داشته باشد بلکه برنج مانند سایر گیاهان نیاز به آب دارد و اگر تشنگی آن رفع شود، محصول می دهد. در این مرحله زمانی از سال می توان با آبیاری نوبتی مشکل را تا حدود زیادی مرتفع کرد، البته موفقیت آبیاری نوبتی نیاز به اقدام مشترک و هماهنگ مسئولان محلی دارد.
وی افزود: باید به کشاورزان گونه های جایگزین و کم آب بر مانند پنبه و کلزا را توصیه کرد. از طرف دیگر کاشت درختانی مانند زیتون با نیاز آبی کم در مناطق شرق مازندران توصیه می شود. برای موفقیت کشت های کم آب مانند پنبه، کلزا و زیتون باید زیرساخت های لازم برای فرآوری آن ها نیز توسعه یابد.
شاه نظری تصریح کرد: وجود دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری در مازندران با داشتن اعضای علمی متخصص، پتانسیلی در استان است که می تواند زمینه ساز بهبود شرایط کشاورزی در منطقه باشد و به عنوان یک عضو هیات علمی گروه مهندسی منابع آب، آمادگی داریم مدیریت آب در یکی از دشت های مازندران را به عهده بگیریم و طی ۳ تا ۵ سال وضعیت منابع آبی آن را به شرایط عادی برگردانیم.
گفت و گو از مریم یخکشی خبرنگار ایسنا مازندران
الگوی کشت در مازندران معمولا بر مبنای صرفه اقتصادی است و با نوسانات قیمت محصولات کشاورزی در بازار یا تعطیلی یک کارخانه صنایع تبدیلی و تکمیلی بلافاصله الگوی کشت تغییر می‌کند و در واقع الگوی کشت بهینه وجود ندارد و به منابع آبی توجه نمی‌شود.
با توجه به تغییر اقلیم، گرم تر شدن هوا، کاهش بارندگی و به تبع آن کاهش میزان آب های سطحی و زیرزمینی در مازندرن و از سوی دیگر خشک شدن بخشی از اراضی شالیزاری استان که نیاز برنج کشور را تولید و تامین می‌کند قطعا ضرورت تغییر الگوی کشت در مازندران احساس می‌شود.
مشکل کمبود منابع آب و خشکسالی بخشی از اراضی کشاورزی که سال گذشته در شرق مازندران شاهد آن بودیم ممکن است در صورت عدم صرفه جویی مصرف آب و عدم تغییر الگوی کشت به زودی خشکسالی گریبان گیر اراضی کشاورزی مرکز و غرب مازندران شود.
کشاورزی به عنوان شغل اصلی اکثر مردم مازندران محسوب می شود که در صورت تداوم روند خشکسالی و بحران کم آبی، بخش کشاورزی دچار چالش‌های اساسی می‌شود و اقتصاد مازندران را فلج می‌کند. قطعا راهکارهایی مانند تغییر الگوی کشت و استفاده از سیستم های نوین آبیاری وجود دارد که می‌توان با بهره گیری از آنها بحران کم آبی را به گونه‌ای مدیریت کرد که به بخش کشاورزی آسیب وارد نشود. اما باید دید مسئولان و کشاورزان این راهکارها را چگونه و تا چه میزان عملیاتی می‌کنند؟
*برای حل مشکلات کشاورزی باید جزئی نگری را کنار گذاشت
همت الله پیردشتی، دکترای زراعت و عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: وزارت جهاد کشاورزی از سال ها قبل برنامه تغییر الگوی کشت و راهکارهای دیگری برای مقابله با کم آبی پیش بینی کرده و برای عملیاتی شدن آن ها در تلاش است اما آیا تغییر الگو از سیستم کشاورزی رایج به سمت کشاورزی پایدار به آسانی امکان پذیر است؟ آیا با سیستم‌ها و سامانه‌های کشاورزی رایج می توانیم به اصلاح الگوی کشت دست یابیم؟ جواب خیر است. چراکه الگوی کشت به عنوان یک سامانه کشاورزی باید دارای مزیت نسبی پایدار و مبتنی بر سیاست های کلان کشور باشد و با شناسایی پتانسیل های هر منطقه، الگوی کشت مناسب را تدوین کند.
وی افزود: برای حل مشکلات کشاورزی باید جزئی نگری را کنار گذاشت و کلی نگری را در پیش گرفت و به سمت الگوی کشت مبتنی بر کشاورزی پایدار برویم. برای تغییر الگوی کشت باید همه ابعاد آن را در نظر بگیریم یعنی اگر به کشاورزان شرق مازندران بگوییم شما برنج نکارید و یک محصول دیگر را کشت کنید. آیا واقعا ابعاد اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و صرفه اقتصادی تغییر الگوی کشت را در نظر گرفته‌ایم؟
*نهادینه شدن کشاورزی پایدار در بستر فرهنگی صورت می گیرد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه هرگونه تغییراتی در حوزه کشاورزی در بستر فرهنگی صورت می گیرد و برای نهادینه شدن مفهوم کشاورزی پایدار باید از طریق رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و واحد ترویج جهاد کشاورزی در جامعه فرهنگ سازی شود، گفت: اگر به عنوان یک کشاورز برای محیط زیست ارزش قائل شویم و بدانیم که آب و خاک از منابع بسیار ارزشمند هستند راحت تر تغییر الگوی کشت یا استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای را می پذیرم.
پیردشتی اظهار کرد: اگر آموزش کشاورزان به صورت دستوری باشد و آموزش دهنده بخواهد کسی را قانع کند بسیار سخت است درحالی که باید رهیافت ها مشارکتی باشد یعنی کشاورز در برنامه‌ها مشارکت کند و کلاس‌های آموزشی در مزرعه کشاورزان برگزار شود که قطعا اثربخشی بیشتری دارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرد: زمانی گفته شد که استان‌های شمالی قطب تولید برنج کشور باشند و کشاورزان استان های دیگر برنج نکارند اما این موضوع مستلزم آن است که تولید برنج در استان‌های شمالی و به ویژه مازندران افزایش یابد به همین دلیل کشاورزان مازندرانی به کشت دوم برنج روی آوردند و حتی سعی کردند با نهاده بیشتر تولید بیشتری داشته باشند تا برنج مصرفی مورد نیاز کشور را تامین کنند.
*با اصلاح الگوی مصرف باید ضایعات برنج را کاهش دهیم
وی افزود: زمانی که صحبت از اصلاح الگوی کشت یا اصلاح سامانه‌های تولید می شود باید به سامانه‌های اصلاح الگوی مصرف نیز توجه شود یعنی الگوی مصرف را به سمت محصولاتی ببریم که نیاز آن از قبل وجود داشته باشد. آیا سرانه مصرف برنج در کشور همان میزانی است که گزارش می شود؟ قطعا خیر و باید ضایعات برنج در کارخانه های شالیکوبی، ضایعات پس از برداشت شالی و همچنین ضایعات مصرف برنج را در کشور کاهش داد که به تبع آن سرانه مصرف برنج کشور نیز کاهش پیدا می‌کند.
این دکترای زراعت بیان کرد: باید طبق سامانه الگوی کشت، میزان سرانه مصرفی برنج در کشور تعیین و اینکه چه مناطقی استعداد کشت برنج و چه نقاطی پتانسیل کشت دوم برنج را دارند شناسایی شود. درحالی که برخی مناطق در مازندران اقدام به کشت دوم می کنند که اصلا پتانسیل این کار را ندارند.
*ضرورت ایجاد صنایع تبدیلی و سیستم های بسته بندی و برندسازی برنج
پیردشتی گفت: زمانی که می خواهیم به سمت کشاورزی پایدار حرکت کنیم نباید فقط به افزایش سطح زیر کشت و تولید توجه شود بلکه یکی از لازمه های تحقق کشاورزی پایدار، تقویت بخش صنایع جانبی و تکمیلی و همچنین ایجاد سیستم های بسته بندی و برندسازی است به طور مثال محصولات متنوعی را می توان از برنج تهیه کرد و اگر بخش خدمات و صنایع تبدیلی و تکمیلی برنج توسعه داشته باشد این موضوع خیلی می تواند در بحث اصلاح الگوی کشت کمک کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری یادآور شد: در شرق مازندران انار و انجیر دو محصول کم آب بر، ارگانیک و بسیار مرغوب است که می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی این محصولات و برندسازی آنها؛ الگوی کشت در این منطقه را تغییر داد و اصلاح کرد که البته پیش از تولید باید بازار را بشناسیم و نیازسنجی کنیم و از سوی دیگر الگوی کشت بهینه باید ضمانت اجرایی داشته باشد که در مدت مشخص، بازار، تولید، مصرف سرانه کشور و میزان قابل صادرات را مشخص کنند.
*الگوی کشت مازندران در تار عنکبوت اقتصاد گیر کرده است
پیردشتی گفت: در چند دهه گذشته اکثر اراضی کشاورزی شرق مازندارن به کشت پنبه اختصاص داشت چراکه کارخانه چیت سازی بهشهر فعال بود و بازار فروش پنبه برای کشاورزان وجود داشت اما پس از ورشکستگی و تعطیلی این کارخانه و عدم صرفه اقتصادی برای کشاورزان؛ همه اراضی پنبه به اراضی شالیزاری تبدیل شدند پس در واقع برای این منطقه الگوی کشت برنج وجود نداشته که اکنون بخواهیم آن را تغییر دهیم و کشاورزی فقط به صورت الگوی کشت سنتی انجام می شد.
وی افزود: همچنین یک زمانی برنج صرفه اقتصادی نداشت و بسیاری از اراضی شالیزاری در سطح استان مازندران به باغات مرکبات تبدیل شد و در چند سال اخیر به دلیل افزایش قیمت برنج، باغات مرکبات به شالیزار تبدیل شد زیرا صرفه اقتصادی داشت یعنی مازندران در کشاورزی به تار عنکبوت اقتصاد گیر کرده است و الگوی کشت بهینه وجود ندارد اما اگر می خواهیم به آن دست یابیم، باید با توجه به اطلاعات ماهواره ای استعداد و پتانسیل هر منطقه شناسایی و بازار آن فراهم شود و همچنین خرید تضمینی و مشوق کشت محصولات کم آب بر از سوی دولت تعیین شود.
*روند کند توسعه کشت محصولات کم آب بر
این استاد دانشگاه تصریح کرد: روند توسعه کشت محصولات کم آب بر مانند کنجد، ذرت، پنبه و ارزن در مازندران بسیار کند است و البته باید بازار آن ها مهیا باشد تا کشاورز از لحاظ اقتصادی با مشکل مواجه نشود.
این دکترای زراعت اظهار کرد: برای مقابله با بحران کم آبی در حوزه کشاورزی به عنوان راهکار کوتاه مدت می‌توان بهره وری آب یا راندمان مصرف آب را بالا برد یعنی از سیستم های آبیاری تناوبی و آبیاری قطره ای و خشک و مرطوب کردن استفاده کرد که با توجه به تحقیقات علمی ثابت شده برنج یک گیاه کاملا آبزی نیست بلکه نیمه آبزی بوده و همیشه لازم نیست اراضی شالیزاری کاملا غرقابی باشند اما برای پیاده سازی این سیستم باید در زمینه اجتماعی و آموزش کشاورزان کار کرد. در راهکار بلندمدت باید تغییر سیستم کاشت را در نظر گرفت یعنی به سمت سیستم های خشک کاری یا سیستم هایی کم آب بر برویم همان طوری که در بسیاری از کشورها برنج را به صورت غرقابی کشت نمی کنند.
*یکی از راه های دستیابی به کشاورزی پایدار؛ تثبیت شغل کشاورزی
وی با بیان اینکه یکی از راهکارهای دستیابی به کشاورزی پایدار؛ تثبیت شغل کشاورزی است تا به عنوان یک شغل شناخته شود و کشاورز حرفه‌ای داشته باشیم، گفت: اکنون در کشاورزی سنتی فقط با استفاده از نهاده‌های زیاد تولید بالایی داریم و با توجه به اینکه در سال‌های اخیر هزینه تولید نهاده‌ها افزایش یافته و فشار بازار زیاد شده است برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد که برای گریز از این مشکل باید به سمت کشاورزی دانش بنیان حرکت کنیم.
پیردشتی عنوان کرد: یکی از راه های رسیدن به کشاورزی دانش بنیان، ایجاد گلخانه ها است که در آن می توان از سطوح کم، درآمد بالاتری بدست آورد و همچنین کشت گیاهان دارویی که می‌توانند در درازمدت ارزش اقتصادی داشته باشند و آب کمتری استفاده می کنند و کشور ایران به شدت پتانسیل کشت این گیاهان را دارد. اگر حمایت‌ها صورت گیرد و صنایع تبدیلی گیاهان دارویی در مازندران احداث شوند مطمئنا کشاورزان نیز راغب می شوند که کشت گیاهان دارویی را در الگوی کشت خود قرار دهند.
*عدم توجه به پتانسیل های هر منطقه منجر به بهره برداری بیش از حد منابع آب کشور شد
علی شاهنظری دکترای آبیاری و منابع آب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: کمبود منابع آب در کشور یک امر طبیعی است و طبق روال هیدرولوژیکی دوره های تر سالی و خشک سالی اتفاق می افتد اما آنچه شرایط منابع آبی کشور را بحرانی کرده الگوی کشت حمایت شده از سیاست گذاری های کشور است.
وی افزود: در هر منطقه ای باید بر اساس پتانسیل موجود سیاست های توسعه ای را اجرایی کرد اما آنچه در طی سال های اخیر به بهره برداری بیش از حد منابع آب کشور منتج شد عدم توجه به پتانسیل های هر منطقه است. توسعه و حمایت از برخی کشت ها که با آمایش سرزمین یک منطقه همخوانی ندارد حتی موجب برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی شده است که خسارت جبران ناپذیری دارد به همین دلیل باید دنبال راهکارهایی باشیم که بتواند این عقب افتادگی ها را جبران کند.
شاه نظری گفت: برای حل مشکل در ابتدا مسئولان باید به اهمیت آب و لزوم اجرای راهکارها بر مبنای توسعه پایدار اهتمام ورزند و قبول کنند که موضوع آب در حال حاضر به یک مشکل اصلی در کشور تبدیل شده است. در مرحله دوم باید به فرهنگ سازی استفاده از آب در سطح جامعه پرداخت و با استفاده از مزارع الگویی به کشاورزان نشان داد که شالیزار نیازمند وجود پنج سانتی متر آب نیست و اگر فقط در منطقه ریشه به مقدار لازم آب وجود داشته باشد کافی است. حتی برخی از مواقع مانند مرحله پنجه زنی گیاه برنج؛ خشک کردن شالیزار یک ضرورت بوده و برای مزرعه و تولید بیشتر محصول مفید است.
*واگذاری مدیریت آب به تشکل آبران برای رهایی از بحران کم آبی
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اظهار کرد: مرحله بعدی برای حل مشکلات منابع آبی واگذاری امور آب به خود ذینفعان است، زمانی که مدیران آب تصمیم جدی برای واگذاری مدیریت آب به عنوان تنها راهکار رهایی از مشکلات موجود در نظر بگیرند، آن گاه ایجاد تشکل آبران به عنوان یک راهکار در تمام دنیا جواب داده است و کشورهایی که مشکلاتی لاینحل تر از ایران داشتند نیز با تشکیل این تشکل ها و واگذاری مسئولیت و اختیارات به این مجموعه از این بحران گذشتند. البته آموزش این تشکل ها بسیار مهم است و همچنین حمایت کردن از آن ها به نحوی که منابع مالی برای پایداری تشکل ها از محل بخشی از فروش آب دیده شود.
این دکترای آبیاری و منابع آب گفت: در مازندران به ویژه در شرق استان توسعه اراضی شالیزاری با توجه به محدودیت منابع آبی توصیه نمی شود اما در حال حاضر با توجه به سطوحی که در حال کشت است باید با صرفه جویی در مصرف آب این خشکسالی را گذراند، باید به کشاورزان به نحو مناسب آموزش داد که لازم نیست همیشه آب پای ریشه برنج جریان داشته باشد بلکه برنج مانند سایر گیاهان نیاز به آب دارد و اگر تشنگی آن رفع شود، محصول می دهد. در این مرحله زمانی از سال می توان با آبیاری نوبتی مشکل را تا حدود زیادی مرتفع کرد، البته موفقیت آبیاری نوبتی نیاز به اقدام مشترک و هماهنگ مسئولان محلی دارد.
وی افزود: باید به کشاورزان گونه های جایگزین و کم آب بر مانند پنبه و کلزا را توصیه کرد. از طرف دیگر کاشت درختانی مانند زیتون با نیاز آبی کم در مناطق شرق مازندران توصیه می شود. برای موفقیت کشت های کم آب مانند پنبه، کلزا و زیتون باید زیرساخت های لازم برای فرآوری آن ها نیز توسعه یابد.
شاه نظری تصریح کرد: وجود دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری در مازندران با داشتن اعضای علمی متخصص، پتانسیلی در استان است که می تواند زمینه ساز بهبود شرایط کشاورزی در منطقه باشد و به عنوان یک عضو هیات علمی گروه مهندسی منابع آب، آمادگی داریم مدیریت آب در یکی از دشت های مازندران را به عهده بگیریم و طی ۳ تا ۵ سال وضعیت منابع آبی آن را به شرایط عادی برگردانیم.
گفت و گو از مریم یخکشی خبرنگار ایسنا مازندران
