استان دوم: ۱. قم ۲. کاشان ۳. تهران ۴. سمنان ۵. ساری ۶. گرگان / روزگاری نه چندان دور که تهران هم زیر نظر استانداری مازندران بود!

 

پایگاه خبری چهاردانگه: استان دوم در اوایل دوران پهلوی با محوریت مازندران و به مرکزیت ساری شامل بخش های وسیعی از جغرافیای سرزمینی ایران می شد که بر اساس تشابهات فرهنگی و اسناد تاریخی شکل گرفته بود.

 

قسمت های مهم کرانه دریای مازندران به همراه بخش های اصلی کرانه جنوبی رشته کوه های البرز که در سیطره مازندران فرهنگی بودند به درستی زیر چتر استان دوم قرار داده شدند.

 

ما در این نوشته تلاش خواهیم کرد به برخی از مسئولان بی تفاوت نسبت به هویت تاریخی و قدرت نفوذ فرهنگی مازندران یادآوری کنیم که چرا مازندران هر روز به سمت ضعیف تر شدن پیش می رود و اگر روزگاری نزدیک به یک چهارم خاک ایران زیر نام مازندران اداره می شد چرا امروز به چنین وضعیت فلاکت باری افتاده است که هر کسی از راه می رسد می خواهد یا از مواهب طبیعی استان سوء استفاده کند و یا اگر استان همجوار است در صدد الحاق بخش هایی از مازندران نحیف امروز به جغرافیای خودش است. مناطقی که تا همین اواخر خود بخش هایی از استان دوم بودند و امروز مدعی خاک مازندران هستند.

 

 اولین قوانین تقسیمات کشوری دوره رضا شاه از سال ۱۳۰۹ آغاز شد.تا سال ۱۳۱۶ غیر از تابعیت رودسر و رانکوه از تنکابن، هیچ تغییری درتعداد و مرزهای تقسیمات کشوری به چشم نمیخورد. غیر از یک مورد مذکور تمامی مصوبات این دوره مربوط به تغییر نام شهرها و روستاها است.

 

متن مصوبات مشخص نمیکند که مصوب مجلس هستند یا وزراء؛ اما اکثریت مصوبات با عبارت «حسب الامر همایونی» آغاز میشوند.( مطابق با تحقیقات نعمت االله محرمی، حسن مهربان و پژوهش “حامد نوحه خوان” که از سوی پژوهشگاه علوم انسانی منتشر شده در این باره انجام داده است) در خلال همین سال ها بود که نام بسیاری از مناطق ایران که معمولا تازه توسعه یافته بودند و از وضعیت روستایی در حال وارد شدن به جریان شهری بودند هم با تغییراتی مواجه شد که بسیاری از این تغییر نام ها مربوط به استان مازندران بوده است. برخی از اینها عبارتند از:

 نصرت آباد به زابل، دزدآب به زاهدان، علی آباد (مازندران) به شاهی، خبیص

به شهداد، ناصری به اهواز، صحرا به علاوه استرآباد به گرگان، ارومیه به رضاییه، سلماس به

شاهپور، قمشه به شهرضا، هارون آباد به شاه آباد، بارفروشده به بابل، حبیب آباد به ده نو، تون به

فردوس، حسین آباد پشتکوه به ایلام، بمپور به ایرانشهر، آق قلعه به پهلوی دژ، صحرای ترکمن به

دشت گرگان، خورموسی به بندرشاه، دهکرد به شهرکرد، انزلی به پهلوی، ناحیه نفطخانه به علاوه

نفطکاوش به نفطشاه، ترشیز به کاشمر، منصورآباد پشتکوه به مهران، کرمان به علاوه بلوچستان

به علاوه زابل به مکران، دهنو به نوشهر، سختسر به رامسر، ساوجبلاغ مکری به مهاباد،

مشهدسر به بابلسر و مهمتر از همه مصوبه وزارت خارجه مبنی بر استفاده از نام ایران به جای اسامی

پرس، پرسیا، پرسیان، پرسین، پرسه و غیره در اسناد وزارت خارجه در تاریخ ۱۳۱۳/۱۰/۲۴ می باشد.

قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران در ۱۶ آبان ۱۳۱۶ به تصویب رسید.

ماده ۱٫ کشور ایران مطابق نقشه و صورت ضمیمه به شش استان و پنجاه شهرستان تقسیم میشود.

هر استان مرکب از چند دهستان و هر دهستان مرکب از چند قصبه خواهد بود.

ماده ۲٫ استانهای کشور و شهرستانهای تابعه آنها عبارتند از:

۱ـ استان شمال غرب که شامل شهرستانهای:

۱٫ خوی ۲٫ رضاییه ۳٫ مهاباد ۴٫ تبریز ۵٫ اردبیل ۶٫ مراغه، میشود.

۲ـ استان غرب که از شهرستانهای:

۱٫ کردستان ۲٫ گروس[بیجار] ۳٫ کرمانشاهان ۴٫ باوندپور ۵٫ پشتکوه ۶٫ لرستان ۷٫ بروجرد ۸٫ همدان

۹٫ ملایر

۱۰٫ خرمشهر و آبادان ۱۱٫ خوزستان ۱۲٫ کهکیلویه، تشکیل میشود.

۳ـ استان شمال که از شهرستانهای:

۱٫ گیلان ۲٫ تنکابن ۳٫ مازندران ۴٫ گرگان ۵٫ طهران ۶٫ قزوین ۷٫ قم و ساوه ۸٫ کاشان ۹٫ اصفهان

۱۰٫ عراق ۱۱٫گلپایگان و محلات ۱۲٫ خمسه ۱۳٫ سمنان و دامغان، تشکیل میشود.

۴ـ استان جنوب شامل شهرستانهای:

۱٫ یزد ۲٫ آباده ۳٫ شیراز ۴٫ اصطهبانات ۵٫ جهرم۶٫ لنگه و لارستان ۷٫ بوشهر ۸٫ عباسی ۹٫

کرمان۱۰٫ جیرفت، میشود.

۵ـ استان شمال شرق که از شهرستانهای:

۱٫ مشهد ۲٫ قوچان ۳٫ سبزوار ۴٫ تربت حیدری ۵٫ قائنات ۶٫ فردوس ۷٫ بجنورد ۸٫ شاهرود،

تشکیل میشود.

۶ـ استان شش (مکران)

تبصره ۱٫ وزارت داخله شهرستانها را با رعایت عده سکنه و مساحت و وضعیات طبیعی به

بخشهایی تقسیم و بعداً عده قطعی بخشها را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می-

کند.

تبصره ۲٫ وزارت داخله میتواند با تصویب هیئت وزاء تقسیمات داخلی کشور یا مرکزی آنها یا

حدود شهرستانها را تغییر دهد و پس از آزمایش و رفع نواقص تقسیمات قطعی را برای تصویب

۱ مجلس شورای ملی نماید.

همانطور که پیداست این تقسیم کشور به شش استان چندان منطقی نبود. مانند استان شمال که از

سواحل دریای خزر تا اصفهان را در بر میگرفت. به همین جهت در مصوبه ۱۶/۱۱/۱۴ دو ماده اول

اصلاح شد و کشور به ده استان و چهل و نه شهرستان تقسیم شد. این استانها به این ترتیب

هستند:

«۱ـ استان یکم: ۱٫ زنجان ۲٫ قزوین ۳٫ ساوه ۴٫ سلطانآباد ۵٫ رشت ۶٫ شهسوار

۲ـ استان دوم: ۱٫ قم ۲٫ کاشان ۳٫ تهران ۴٫ سمنان ۵٫ ساری ۶٫ گرگان

۳ـ استان سوم: ۱٫ اردبیل ۲٫ تبریز

۴ـ استان چهارم: ۱٫ خوی ۲٫ رضاییه ۳٫ مهاباد ۴٫ مراغه ۵٫ بیجار

۵ـ استان پنجم: ۱٫ ایلام ۲٫ شاه آباد ۳٫ کرمانشاهان ۴٫ سنندج ۵٫ ملایر ۶٫ همدان

۶ـ استان ششم: ۱٫ خرم آباد ۲٫ گلپایگان ۳٫ اهواز ۴٫ خرمشهر

۷ـ استان هفتم: ۱٫ بهبهان ۲٫ شیراز ۳٫ بوشهر ۴٫ فسا ۵٫ آباده ۶٫ لار

۸ـ استان هشتم: ۱٫ کرمان ۲٫ بم ۳٫ بندر عباس ۴٫ خاش ۵٫ زابل

۹ـ استان نهم: ۱٫ بیرجند ۲٫ تربت حیدریه ۳٫ مشهد ۴٫ قوچان ۵٫بجنورد ۶٫ گناباد ۷٫ سبزوار

۱۰ـ استان دهم: ۱٫ اصفهان ۲٫ یزد

۲ تبصره: جزایر مجاور هر شهرستان تابع آن شهرستان میباشد.»

در فهرست ضمیمه، نام ۲۹۰ بخش وجود دارد. سایر مواد این قانون که در خصوص تشکیلات اداری

استانها بود تغییری نکرد. قبل از پرداختن به این مواد لازم است با نگاهی به فهرست

شهرستانهای تابع هر استان، ارزیابی از انطباق بر واقعیات این انتخاب صورت گیرد. معمولا فرض

بر این است که عوامل جغرافیایی، جمعیتی، ایدئولوژی حکومتی، قومیت، پیشینه تاریخی و هویت

تاریخی در تقسیمات کشوری اثرگذار هستند.

 

ماده ۳٫ هر استان در تحت ادارهی یک نفر استاندار قرار داده میشود که در حدود مقررات این قانون به فرمانداران حوزه مأموریت خود دستور و تعلیمات میدهد و با وزارت داخلهی رابطه مستقیم دارد.

 

در تاریخ ۱۳۲۵/۴/۳ تأسیس استان تهران اتفاق افتاد. به این ترتیب که شهرستانهای قزوین و ساوه و محلات از استان یکم و شهرستانهای تهران و قم و دماوند از استان دوم با هم ادغام شده و استان تهران را تشکیل دادند.شهرستانهای سلطان آباد و کاشان هم چنان تابع استانهای یکم و دوم ماندند بدون آن که با آن دو استان اتصال زمینی داشته باشند.عنوان بخش حومه که به تا آن وقت به بخش مرکزی هر شهرستان اطلاق میشد حذف گردید تا به جای آن عبارت «بخش مرکزی» به کار برود. در تاریخ ۱۳۵۵/۹/۲۴ تأسیس استانهای بویر احمد و کهکیلویه و سمنان (آخرین فرمانداری کل های سابق) تبدیل به استان تازه تاسیس شدند. از این تاریخ برخی از مکاتبات اداری و سیاسی فرمانداری کل سمنان از استان دوم و مازندران منفصل شد. این روند تجزیه ادامه داشت تا سال ۱۳۷۶ که در دولت اصلاحات منطقه گرگان و دشت (استرآباد) هم از مازندران جدا شد و ظاهرا با این مسئولان استانی و نمایندگانی که ما میبینیم این ماجرا ادامه خواهد داشت. اکنون اما از استان دوم تنها خاطره ای باقی مانده است و معدود افرادی که در صددند آن شکوه رفته را باز گردانند. این داستان ادامه دارد…