نگاهی به هنر و شخصيت ملاعباس رجبی و سنت مداحي و تعزيه خواني در شهر کیاسر
پایگاه خبری چهاردانگه: گروه تلگرامی عکس و فیلم های قدیمی کیاسر حاوی عکس های ارزنده و مطالب ارزشمندی است که از شهر کیاسر در این گروه به اشتراک گذاشته می شود.
پایگاه خبری چهاردانگه ضمن تشکر از تمام کسانی که دل در گروه دیار خود دارند و با انتشار عکس های و مطالب ارزشمند خواهان حفظ هویت فرهنگی خود هستند، این پایگاه در راستای رسالت فرهنگی خود برای معرفی هرچه بیشتر منطقه جهت ماندگاری و نگهداری این اسناد ارزشمند در آرشیو این پایگاه برای استفاده محققین با آقای مرتضی ذوالفقاری، در مورد انتشار عکس و مطالب منتشر شده در این گروه در سایت چهاردانگه نیوز شدند وایشان از این امر استقبال نمودند و پایگاه خبری چهاردانگه بابت این همکاری از ایشان تقدیر و تشکر به عمل می آورد.
یکی از این مطالب ارزنده ای که در گروه عکس و فیلم قدیمی کیاسر منتشر شده است مطلب ارزنده به قلم دکتر هادی سعیدی کیاسر در باره هنر و شخصيت ملاعباس رجبی کیاسری و سنت مداحي و تعزيه خواني در شهر کیاسر می باشد که در ادامه می آید.
سلام و سپاس و دست مريزاد آقا مرتضاي عزيز و هنرمند و فرهيخته.
آنجه خدمتتان مَي فرستم اگر چه زندگينامه يا ترجمه ي احوال استاد مرحوم ملا عباس رجبي نيست ، ولي نكات مهمي را در نسبت با هنر و شخصيت آن بزرگمرد و سنت مداحي و تعزيه خواني شهر ما در بر دارد.
اكر اندكي طولاني شد بر من ببخشاييد . هر چه گفته شد از باب ضرورت و لزوم انتقال معرفت بود.
پاينده باشيد.
مرحوم مغفور زنده ياد استاد ملا عباس رجبي كياسري ، نمونه و نخبه و سرآمد آخرين نسل از ميرزايان بزرگ و تعزيه گردانان ذوفنون مناسك قدسي و هنر آييني و مذهبي تعزيه در كياسر بلكه آستان مازندران و كل كشور بود به ضرس قاطع و بي هيچ مبالغه و مجامله و ترديدي مي توان گفت كه اين استاد بزرگ آواز اصيل إيراني و ذاكر و مدكر مخلص و بي بديل فضائل و مناقب آل الله، “چكيده” ي يكي از نامدارترين و درخشان ترين و اثرگذارترين خاندان هاي مشهور تعزيه در يكي دو سده ي اخبر ايران يعني خاندان جليل “رجبي كياسري” به شمار مَي آمد، همينجا لازم است كه توضيح و تعريفي اجمالي و گذرا از لفظ محتشم “چكيده” در اصطلاح اهل تعزيه ارايه شود:
“چكيده”در تعزيه به چه كسي گفته مي شود؟
اين عنوان معتبر به شبيه خوان يا تعزيه گرداني إطلاق مي شود كه در خانواده اي از خانواده هاي اصيل تعزيه خوان به دنيا آمده باشد و از كودكي با ايفاي نقش شبيه كودكان آل الله (ع) اصطلاحا سالها “بچه خواني” كرده و پس از إثبات تسلط خود بر روايت دقيق فرد هاي اولاد أوليا و اجراي مقبول و مؤثر آواها و نغمات و مقامات موسيقايي هر نقش ، به مرور در نقش شبيه هاي اولياي نوجوان و جوان ظاهر شود و بدرخشد. سپس از پي سالها تعليم و تمرين و اجرا ، با توفيق در اجراي دقيق و درست آواز ها و اداي ماهرانه ي نقش اصلي در مجالسي همچون “شهادت حضرت قاسم بن الحسن (ع) و شهادت حضرت علي اكبر (ع) ” “قاسم خواني” و “علي اكبر خواني” را با قدرت و درخشش پشت سر گذاشته ، اندك اندك به “شهادت خوان” يعني إيفا كننده ي نقش شبيه اصلي در مهمترين مجالس تعزيه تبديل شود. “شهادتخواني” كه در مهمترين و از نظر اجرا و آواز دشوارترين مجالس تعزيه ، نقش اصلي و محوري دارد. اجراي استادانه ي نقش اصلي در مجالس مهمي چون مجلس “شهادت پهلوان بي همتاي ميدان كربلا حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام” يا “مجلس شهادت مسلم بن عقيل” يا “شهادت حر بن يزيد رياحي” و … تا ايفاي نقش شبيه امام (ع) در مجلس “شهادت سالار شهيدان حضرت امام حسين عليه السلام” بر عهده ي “شهادتخوان” گروه است. شهادتخواني كه به مقام استادي مي رسد ، اگر گذشته از داشتن هنر مديريت و قابليت رهبري يك گروه هنري ، بر تمام دقايق همه ي نقشهاي مثبت و منفي در تمامي مجلس ها إشراف كامل داشته باشد و علاوه بر آن ، از ذوق هنري سرشار و دانش موسيقايي بي كران و استعداد شاعري و حتا آهنگسازي برخوردار باشد، به مرور به جايگاه رفيع “ميرزاي تعزيه” يا معين البكا” خواهد رسيد.جنين “شبيه خواني” را كه پيوسته و پرورده ي خانداني از خاندانهاي تعزيه خوان و تعزيه گردان است و همه ي لوازم اين هنر و مناسك آييني را در حد اعلا ذاتا و اكتسابًا با خود دارد “چكيده ي تعزيه” مي نامند. البته “چكيده” منحصر به شهادتخوانان و ايفا كنندكان نقشهاي أوليا نيست . بلكه يك “مخالف خوان” يعني كسي كه نقش شبيه اشقيا را إيفا مي كند نيز مي تواند “چكيده ي تعزيه” باشد.
شبيه خوانان و ذاكران اهل بيت (ع) اصطلاح “چكيده” را معمولا در برابر اصطلاح “چسبيده” به كار مَي برند.
“چسبيده” به شبيه خواني كفته مي شود كه خود از خانواده و خانداني تعزيه خوان نيست اما اين هنر آييني را بر اساس عشق و علاقه از محضر استادان فن آموخته است. از ميان “چسبيده” ها نيز گاه استادان نامداري برخاسته اند اما دوام مناسك قدسي تعزيه مرهون “چكيده ها” و خاندان هاي بزرگ مربوط به اين هنر است كه غالبا پدر در پدر و چندين نسل خادم اهل بيت و راوي و ناشر فضائل و مناقب آن بزرگواران بوده اند.
زنده ياد استاد ميرزا عباس رجبي كياسري بكي از شهادتخوانان و تعزيه گردانان سرآمد و صاحب سبك و از “چكيده” هاي ممتاز و متمايز و بزرگ هنر تعزيه در قرن اخير بوده است.
اين استاد هنرمند و تعزيه خوان بي نظير ، در هر نقش و هر مجلسي از مجالس پرشمار تعزيه ، به مدد صوت و لحن داوودي ، قدرت و پاكيزكي و دلنشيني إعجاب انگيز صدا ، تحرير هاي مطول و متنوع و بي همتا، إشراف عميق هوشي و گوشي خود بر دقايق پنج دستگاه و هفت آواز موسيقي رديف فارسي ، قدرت حيرت آور حنجره اش را در اجراي بي نقص مقام ها و گوشه هاي كمتر شناخته و شنيده شده ي آواز إيراني ، در اعلا درجه ي دقت و ملاحت و استواري به نمايش مي گذاشت.
علاوه بر اين ، بر ايفاي تمام نقش ها از موافق و محالف به يك اندازه تسلط داشت و در هر موقعيتي و نقشي ، بر بديهه و بي درنگ ، اجراهاي استادانه و بي مانند خود را عرضه مَي كرد.
زنده ياد استاد ملا عباس رجبي كياسري ، فرزند عالم رباني و خطيب و ذاكر نامدار فضائل و مناقب اهل بيت مرحوم مغفور حجة الاسلام و المسلمين ملا رجبعلي بود كه خود علاوه بر استادي در منبر و فن وعظ و خطابه ، شبيه خوان و تعزيه گرداني بزرگ و نام آور بود. مرحوم استاد ملا عباس رجبي (حسب روايت شناسنامه شان كه علي العاده مَي تواند چندين سال ديرتر از تاريخ تولدشان صادر شده باشد) متولد سال
1297 هجري شمسي است و چون در خردسالي پدر بزرگوارشان را از دست داده اند، تحت تكفل و تعليم و تربيت برادر بزرگشان عالم فرزانه ، خطيب و منبري بي همتا، و تعزيه خوان و تعزيه كردان و “تعزيه ساز” نابغه و اسطوره اي ، حضرت حجة الاسلام والمسلمين جناب حاج “شيخ احمد رجبي كياسري” الگو و اسوه و آموزگار و بحق استاد الاساتيد تمامي ذاكران و شبيه خوانان بزرگ مازندران قرار گرفت. مرحوم ملا عباس ، از آنجا كه صدا و استعدادي بي بديل داشت ،از كودكي آموختن نغمات و اشعار و الحان. مجالس مختلف تعزيه را در محضر بزرگترين و ماهرترين و خوش صدا ترين استاد روزگار يعني برادر هنرورش مرحوم شيخ احمد آغاز كرد. او كه “چكيده” و عصاره ي يكي از مشهورترين خاندانهاي تعزيه بود و هم گوهر صدا و هم بخت شاگردي در محضر استادي بي همتا نصيبش شده بود ، از اين فرصت به درستي استفاده كرد و با عشق و شوري بي پايان و همت و پشتكاري درخشان ، قدم به قدم و مرحله به مرحله از شاگردي تا استادي پيش رفت و به يكي از بزرگان تعزيه ي ايران تبديل شد. تعزيه اي كه به لحاظ شعر و روايت بر معتبر ترين و ارزشمندترين نسخ تعزيه ي كشور يعني روايت شاعران بزرگي چون رضواني و مير عزا و ميرزا انجم و… متكئ بود و به لحاظ مقام ها و ألحان موسيقايي و شيوه هاي إجرايي ، اصيل ترين و نزديكترين نمونه به تعزيه هاي “تكيه دولت” تهران در عهد ناصرالدين شاه به شمار مَي آمد و مَي آيد.
زنده ياد استاد ملا عباس رجبي اگر در نهايت تواضع و خاكساري (حتا تا واپسين روزهاي عمر بابركتش) خود را در برابر استاد و مراد و برادر بزرگش مرحوم حاج شيخ احمد ، شايسته ي عنوان ذاكري نمي ديد و شبيه خوان به حساب نمي آورد ، اما به درستي بر ارزشهاي منحصر به فرد صدا و ارجمنديهاي موسيقايي و هنري شيوه و اجراي خود و خاندانش وقوف داشت و كمترين ضعف و خارج آهنگي يا كوچكترين نمونه ي عدول از أصول إجرائي و آوازي را تحمل نمي كرد. او در نهايت كهولت و پيري و ضعف جسماني ، همچنان تحريرهاي قدرتمندانه و جلالي و منحصر به فرد و آرايه هاي بسيار هنرمندانه ي آواز در دستگاههاي موسيقي رديف فارسي را در اجراهايش با بهترين شكل و شيوه به نمايش مي گذاشت. تا آنجا كه وقتي براي نخستين بار بعد از انقلاب ، تعزيه در تالار انديشه ي تهران و برنامه ي مستند چند قسمتي تلويزيوني “تعزيه در مازندران” با محوريت اجراي ايشان و زنده ياد استاد “آقا شيخ محمد رجبي” عرضه شد، استادان و آهنگسازان بزرگ موسيقي سنتي ، بزرگاني همچون استاد مجيد كياني و دكتر حميد رضا اردلان و ديگران ، با خواهش و اصرار بسيار تقاضا داشتند كه كنسرتهاي بزرگي با اجراي آواز ايشان و نواختن ساز از سوي بهترين نوازندگان ايران در تهران بركزار شود. حتا نمونه هايي از اشعار حافظ و سعدي و نسيمي (شاعر عارف معاصر حافظ) را خدمت استاد آوردند و ايشان آن اشعار را به بداهه در دستگاههاي سه گاه و چهارگاه و شور و ماهور و افشاري خواندند. اجرا و مخصوصا تحريرهاي ايشان در هشتاد سالگي چنان پرقدرت و تكان دهنده بود كه إعجاب و اشتياق استادان حاضر در مجلس را صدچندان كرد و اصرارشان براي اجراي كنسرت به مراتب شد. دريغا كه اصرارها به جايي نرسيد و استاد مرحوم بِنَا به نوع نگاه مذهبي خويش و قداستي كه براي تعزيه قائل بود حاضر نشد همان الحان و دستگاهها و مقام هاي مألوف و آشنا رابا اشعاري غير از اشعار تعزيه و در قالب كنسرت موسيقي سنتي (همراه با ساز ) اجرا كند.
از درخشان ترين اجراهاي استاد ملا عباس رجبي كياسري، مي توان به ايفاي بي نظير نقش چوپان در تعزيه ي “طفلان مسلم” ، ايفاي نقش جانگداز شبيه امام حسين (ع) در مجلس شهادت حضرت ابوالفضل (ع) خاصه در روايت مشهور به “تعزيه ي دو برادري” كه همراه با برادر و استادش مرحوم آقا شيخ احمد اجرا مي شد، شهادت خواني در تمامي مجالس معروف در دوره ي جواني و ميان سالي ، اجراي نقش اصلي در مجلس شهادت “حضرت موسي بن جعفر(ع) و بالاخره اجراي استادانه و تكرار تشدني نقش هاي مخالف در تعزيه هاي مختلف؛ كاري كه معمولا از كمتر شهادتخواني بر مَي آيد.
گذشته از هنر شبيه خواني و تعزيه گرداني ، مداحي و منقبت خواني هم بخشي از هنر استاد ملا عباس رجبي را شكل مي داد. در اين زمينه نيز ، چون ايشان از خانواده و خاندان خادمان و ذاكران نامدار اهل بيت بود با تكيه بر صوت و لحن بي بديل و روحنواز و مهارتهاي استادانه اش ، شخصيتي ممتاز و استادي سرآمد بود. هنوز و همچنان پيران و ميان سالان كياسر و ساري ، اجرا و ألحان خاص و منحصر به فرد ايشان را به ياد دارند و خوشبختانه نمونه هايي از آن اجراها هنوز در دسترس اهل دل قرار دارد.
اين استاد كم نظير موسيقي سنتي ايران ( كه عموم نغمات و مقاماتش برگرفته از نواها و آواهاي جان بخش تعزيه است) تا آخرين روزهاي عمرش ، به عنوان ذاكر و راوي فضائل و مناقب آل الله ، عاشقانه به خاندان عصمت و طهارت خدمت كرد. علاوه بر آن با انتقال
ظرايف و دقايق هنر خود به نسل هاي بعدي ، از ألحان مخصوص و شيوه ي اصيل و متفاوت مداحي و تعزيه خواني شهر و منطقه ي ما صيانت كرد و آن را به شاگردان پرشمارش بويژه اعضاي خاندان محترم رجبي كه خاندان مداحي و شبيه خواني و خدمت صادقانه و خالصانه به معارف اهل بيت است انتقال داد.
روحش شاد و نامش تابناك باد!
هادي سعيدي كياسري
با سلام واحترام ،محضر مبارک استاد دکتر سعیدی از مرقومات جنابعالی در خصوص نشان دادن چهره ی زبر دست هنر تعزیه مازندران تقدیر داریم ودر ادامه باید گفت کجایند آن مردانی که زره هنر بر تن داشتند ودریغ از یک جو چشم داشت مادی واقعا امکانات الکترونیکی امروز می خواست وهنر بدیع این مردان وتنها می توان گفت نور نثار روح پاک وقدسی آنها که بی آلایش از کنار ما پر کشیدند وما ماندیم این راه های نرفته …….