زخم کهنه محرومیت بر تن قدیمی ترین بخش استان مازندران

همواره وقتی از چهاردانگه یکی از قدیمی ترین بخش های استان حرف می زنیم از نیروی انسانی و طبیعت خدادادی به عنوان دو بال توسعه منطقه یاد می شود. اما چرا این دو در جهت پیشرفت منطقه به پرواز درنمی آید شاید هماهنگی و مدیریت درست در بهره گیری از این ظرفیت بالقوه هیچگاه درست مورد توجه نبوده. انسجام و اتحاد هم شاید حلقه مفقوده این ماجرا باشد. غبار محرومت همچنان پا برجاست. سال هاست چهاردانگه این عنوان را به یدک می کشد. علیرغم همه تلاش های صورت گرفته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی باید اذعان کرد یکی از محرومترین بخش های شهرستان ساری و حتی استان همین بخش قدیمی چهاردانگه است. بخشی که مردم آن همواره در برپایی آیین های سنتی و دینی در استان شهره هستند و با تقدیم بیش از 200 شهید در دوران دفاع مقدس دینش را به این نظام خوب ادا کردند.
چند سالی هست یادمان شهدای گلگون کفن بخش چهاردانگه در حال برگزاری است از اولین دوره ی آن که در سال 83 به میزبانی کیاسر برگزار شد تا این آخری که پارسال اهالی فهیم چورت میزبان محفل نورانی شهدا بودند. ذکر یاد و نام شهدا در13 دوره گذشته موجب نزول رحمت الهی گردید و شاهد برکات آن هستیم نمونه اش به سرانجام رسیدن انتقال گاز به منطقه در سال جاری بود. امید داریم با بهره گیری از انسجام بیشتر و ظرفیت های موجود از این پس شاهد شتاب توسعه در چهاردانگه باشیم. اتفاقی که دیگر رویا نیست و با توسعه زیر ساخت انرژی ( خط انتقال گاز) و بهره مندی از طبیعت بکر روز به روز شاهد شکوفایی اقتصادی در نگین گردشگری سلسله جبال البرز خواهیم بود.

چهاردانگه را بیشتر بشناسیم

مازندران از ایام نخستین اسلام ماًمن شیعیان و مسکن علویان محسوب می‌شد و شــرایط طبیعــی و اجتماعی این منــطقه نیز باعث جذب بسیاری از نیروهای ضد خلافت و هیات حاکم شده بود.مــردم این دیار همین که به مذهب شیعه درآمدند سادات را بر خود برتری داده و در گرامی‌داشت آنان کـمرهمّت بستند. از گروه علویان در نیمه دوم قرن هشتم دو سید که هردو شیعه دوازده امامی بودند در دو نقطه مازندران به ریاست و زعامت برخاستند که یکی میرقوام الدین در آمل و دیگری میرعمادالدین در منطقه هزارجریب بوده است.

چهاردانگه امروزی بخش کوچکی از چهاردانگه تاریخی و چهاردانگه تاریخی قسمتی از منطقه قدیمی هزار جریب و هزار جریب قدیمی بخشی از طبرستان است.
بخش چهاردانگه در جنوب شرقی شهرستان ساری قرار دارد و مشتمل است بر دهستان‌های پشتکوه، گرماب و چهاردانگه و شهر کیاسر مرکز بخش می‌باشد.
همان‌طور که اشاره شد، آن‌چه امروز بخش چهاردانگه نامیده می‌شود بخش بسیار کوچکی از چهاردانگه تاریخی می‌باشد. چهاردانگه تاریخی تشکیل می شد از بخش های چهاردانگه فعلی، مناطق جنوبی شهرستان نکا، مناطق جنوب بهشهر، گلوگاه، بندرگز تا جنوب مناطق کوهستانی گرگان و روستاهایی مانند چهارده کلاته، سرخده، اگره و سیاپره و بادله‌کوه که به دامغان الحاق می‌شدند و روستاهایی که از چهاردانگه به بخش تازه تاًسیس کلیجانرستاق پیوستند مانند: علمدارده، چاچکام و نقیب‌ده.
بخش چهاردانگه منطقه‌ای کوهستانی است و ارتفاعات البرز شرقی در آن امتداد دارد. کوه‌های چهارنو، قلعه شاهدژ، شیث، آلشکوه و هفت خال با ارتفاع بیش از دو هزار متر در این بخش واقع شده‌اند. در کتب قدما، مانند تاریخ طبرستان به ابن اسفندیار ، تاریخ تبرستان و رویان و مازندران، ظهیرالدین مرعشی، تاریخ تبرستان اعتمادالسلطنته، نامی از چهاردانگه برده نشده است و تمام ماجراهایی که در این منطقه رخ داده تحت عنوان هزارجریب نوشته شده است.

هزارجریب نامی است که از دیرباز تاکنون به منطقه‌ای مشتمل بر مناطق کوهستانی شهرستان‌های بهشهر، نکا، شرق سوادکوه و ساری در مازندران و قسمتی از ناحیه کوهستانی شهرستان‌های سمنان و دامغان اطلاق می‌شود.

هزار جریب تاریخی به دو بخش دودانگه و چهاردانگه تقسیم می شد که در مورد علت نام گذاری آن چنین نقل می کنند: «محمود میرعماد الدین دو زن داشت از یکی دو فرزند و از دیگری چهار فرزند بعد از مرگ وی هزارجریب بین فرزندان وی تقسیم شد و به صورت چهاردانگه و دو دانگه مشخص گردید.»

وجه تسمیه منطقه به هزارجریب

در ذهن و فکر بسیاری از مردم منطقه این سوال مطرح است که چرا منطقه به هزارجریب و بعدها به دودانگه و چهاردانگه نام گذاری شده است؟

هزارجریب به محدوده وسیعی از مناطق کوهستانی گفته می شود که از مشرق به گرگان و از مغرب به سوادکوه و از شمال به قائمشهر و ساری و از جنوب به سمنان و دامغان و بسطام محدود بود.

هزارجریب به دو بخش تقسیم شده است بخش چهاردانگه و بخش دودانگه از هزارجریب تاریخی تنها نامی که مانده بخش هزارجریب نکا است.

هزارجریب مهد علما، دانشمندان، شعرا و رجال بزرگ است که هرکدام از آنها

در برهه‌ای از زمان بر تاریخ این مرز و بوم اثر گذار بودند. هزارجریب تاریخی محل دفن امامزادگان و بزرگانی چون میرعمادالدین، میرافضل و … است. در رابطه با وجه تسمیه منطقه هزارجریب اقوال متعــددی نقل شده است و مـا در این قسمت به یکی از این اقوال اشـاره می‌کنیم.
امیر تیمور گورکـانی، میرعمادالدین را که سید و دارای کرامات عالیه و از او کرامت‌های بزرگی دیده است را می بوسـدو او ارادت می‌ورزد و هزارجریب زمین را به او می بخشد به همین دلیل این منطقه به هزار جریب‌معروف شد.

موقعیت، وسعت وجمعیت

بخش چهاردانگه باوسعتی معادل60/ 1440 کیلومترمربع در مدار جغرافیایی 5352 طول شرقی و 3625 عرض شمـالی واقع شــده است. ازشمــال به دهستان استخــرپشت نکـاء، ازجنـوب وشـرق به اســتان سمنان وازغرب به بخش های دودانگه وکلیجان رستاق محدود می‌باشد.

نتایج اولیه سرشماری سال 1395 از طرف مرکز آمار ایران اعلام شد. بر اساس نتایج اولیه سرشماری سال 1395 جمعیت بخش چهاردانگه بالغ بر 15844 نفر می باشد.
همچنین بر اساس این نتایج اولیه شهر کیاسر مرکز بخش چهاردانگه با 1084 خانوار دارای 3384 نفر جمعیت می باشد.

پرجمعیت ترین روستای بخش چهاردانگه روستای چورت می باشد که در دهستان گرماب واقع شده است و 302 خانوار و 1008 نفر جمعیت دارد. همچنین کم جمعیت‌ترین روستای بخش چهاردانگه بـراساس سرشماری 1395، روستای گل باغ با 1خانوار و 1 نفر جمعیت می‌باشد.

بخش چهاردانگه از سه دهستان گرماب، چهاردانگه وپشتکوه و یک شهر به نام کیاسر تشکیل شده که به عنوان مرکز بخش چهاردانگه درفاصله 75 کیلومتری جنوب شهر ساری واقع و مرکز استقرار بسیاری ازخدمات اداری وصنعتی می‌باشد.

لازم به ذکر است که چهاردانگه امروز قسمتی از چهاردانگه وسیع و بزرگ تاریخی است. تعدادی از‌ روستاهای دهستان هزارجریب منطقه به بهشهر و نکا ءوتعدادی از روستاهای دهستان پشتکوه به سمنان الحاق شده واخیراً نیز چند روستای دهستان گرماب به دهستان کلیجان‌رستاق ضمیمه شده است .

قابل ذکر است براساس سرشماری سال1385 دربخش‌چهاردانگه 20803نفردرقالب 5062 خانوار سکونت داشته که ازاین تعداد 3782نفر در کیاسر و 17021نفر در 95روستا و آبادی ساکن هستند.

ویژگی‌های اقلیمی وپوشش‌گیاهی

رشته کوه‌های البرز با جهت شرقی -غربی زمینه ساز تفاوت میزان رطوبت شده و همراه گوناگونی سطح از نظر ارتفاع و دیگر عوامل طبیعی باعث ایجاد مناطق متفاوت آب و هوایی شده است.

دهستان گرماب به جهت نفوذ رطوبت، کاملا پوشیده ازجنگل‌های انبوه می باشد که این روندتابخش‌هایی از دهستان چهاردانگه نیز ادامه می یابدو در این دهستان درختانی ازنوع شمشاد، آزاد، راش ،توسکا،بلوط وملج به وفور ابراز وجود می نماید.

هر چه به سوی دهستان پشتکوه پیش می رویم از پوشش گیاهی کاسته شده وجنگل‌ها نیمه انبوه وتنک می‌شوند و در نهایت به نقاطی از دهستان پشتکوه وچهاردانگه می رسیم که عاری از پوشش جنگلی بوده وبوته‌های گوناگون و تک درختان سرو کوهی زینت‌بخش مراتع آن دیار است.

میزان بارندگی سالیانه از 750 تا 850میلیمتر بوده ومعمولا حداکثر درجه حرارت بین 22تا 42 درجه سانتی گرادوحداقل آن بین صفرتا 5درجه است. بارش برف در فصول سردسال مهیا کننده مناظر و چشم اندازهای بسیار زیبا شده ولطافت هوای کوهستانی وبهاری توأم با رایحه ی مشام نواز گل‌های وحشی، آسایش جسم وجان را فراهم می‌سازد وخاطره‌ای فراموش نشدنی به یادگار می گذارد.

ویژگی‌های اقتصادی

چهاردانگه باداشتن جنگل‌های انبوه‌صنعتی و معدن متعدد بالقوه از اهمیت ویژه ای برخوردار است ولیکن به دلایل متعدد وغفلت متولیان اموربه صورت شایسته وجدی مدیریت نشده است. عمومآ به صورت سنتی، کشاورزی و دامداری از دیرباز منبع اصلی تامین‌کننده نیازهای مردم بوده وکاشت گندم، جو، برنج سیب زمینی، صیفی‌جات، دانه های روغنی، حبوبات و گیاهان علـوفه‌ای‌ رایج است اخیرا کاشت نهال از تیره درختان سیاه‌ریشه‌ ( سیب، گیلاس، هلو و..) رونق یافتــه است .

پرورش دام و آبزیان و مرغ گوشتی و زنبورعسل نیز کماکان رواج نسبی دارد.معادن زغال سنگ کیاســر، سنگ چشمه، اروست و سنام و معدن فلوئورین اراء نیز بر رونق اقتصادی و بهبود معیشت مردم نقش دارند .

شهرک صنعتی کیاسرو ناحیه صنعتی هفت خال باتمرکز واحدهای صنعتی درصورتی که عملـکردفعال ومناسبی داشته باشند، افق های روشنی ازگسترش صنعت واشتغال جوانان این مرزوبوم را نوید می‌دهند.

ارتفاعات و رودها

حرکت از ساری به سمنان از جاده کیاسر، به وضوح مبین روند افزایش ارتفاعات است چهارنو به ارتفاع 2881متر، قلعه شاهدژ به ارتفاع 2803متر، سیاه کند به ارتفاع 2800متر، کوه‌سفید به ارتفاع 2620متر، رشته کوه‌های داراب کوه به ارتفاع 2540متر، آلشکوه به ارتفاع 2218متر از مهمترین ارتفاعات منطقه می‌باشند.
از فراز ارتفاعات پشتکوه ( قلعه شاهدژ و داراب کوه و…) می‌

توان جلگه‌ی مازندران و صفحه‌ی سمنان و دامغان را زیر نظر گرفت. از شعبه‌های اصلی رودخانه مشهور تجن به طول 140 کیلومتر سفیدرود است که از به هم پیوستن رودهای بورطلا و تنگ‌کاود گسیل می شود و با پیوستن رودخانه لنگر در جنوب خاوری نقیب خیل تحت عنوان سفیدرود پس از عبور از سعیدآباد، ذکریاکلا و اروت وارد خاک دودانگه شده و به سد شهیدرجایی می ریزد شعبه‌ی دیگر منشعب از چهاردانگه ازدامنه کوه‌های داراب‌کوه سرچشمه می‌گیرد شعبه دائمی این رود شوررود می‌باشد که از شورکوه کوات سرچشمه می گیرد و با عبور از خرابه‌های روستای چرگت با رودخانه‌های مسیر نظیر دره فک بن مخلوط شده و در دهستان گرماب تحت عنوان گرماب‌رود در نزدیکی تاکام به سفیدرود می‌پیوندد.

دیدنی‌های چهاردانگه

-آب معدنی سورت باحوضچه‌های طبیعی ناشی از املاح (با آب شور و ترش و خواص درمانی‌)چشم انداز بسیار زیبایی به خود گرفته است .

-دریاچه میان شه ( نیمه‌های شب‌) ناشی از زمین لرزه وزمین لغزه دردل جنگل‌های چورت نیز دیدنی است.

-آب بنــدان فصلی پله و لالا نیز در فصل بهــار مملو از آب بوده وهمچون نگینی نیلگـون بر بستر سبز و خـــرم جنگل می‌درخشد.

– قلعه شاه دژ برفراز کوه مشرف بر لنگر از نادر ارتفاعات بسیار زیباست. مراتع سرسبز و یخچال طبیعی و دائمی دامنه کوه بر جذابیت آن افزوده است.

– طبیعت زیبای عالیکلا – جمال الدین کلا – لنگر و….

– بقعه‌ی میرعمادالدین محمود در 6کیلومتری شمال غربی کیاسر (روستای وری) از نوادگان امام موسی کاظم (ع) و بقعه ی امامزاده علی (ع) در روستای لنگر کعبه‌ی آمال و زیارتگاه ارادتمندان به اهل بیت است. قلعه مازیار،مربوط به حکومت مازیار در سده‌ی دوم هجری است که ابتدا در کوهستان و بعد از مرگ رقیبش (موسی بن حفض) حکم و دستورش درکوه و دشت یکسان اجرا می شد مازیارپس از7سال حکومت به دستور معتصم دستگیر و در عراق کشـته شـــد.

مفاخرواندیشمندان منطقه

منطقه هزارجریب از دیرباز مهد پرورش و تربیت اندیشمندان زیادی بوده که پرداختن به شرح حال آنها در این مقال میسر نیست وصرفا به اسامی تعدادی از آن‌ها اشاره می‌نماییم:

-حسام الدین محمدصالح معروف به علامه محمدملاصالح مازندرانی فرزند ملااحمدتیلکی دامادعلامه‌مجلسی

– علی اصغربن علی اکبرهزارجریبی (ولویه ای)

– ملاعبدا… کیاسری

-ملا عبدا… تیلکی معروف به شریتمدار

– سیدعلی پاجایی

آموزش و پرورش چهاردانگه

نمایندگی آموزش و پرورش منطقه چهاردانگه در سال 1353 تشکیل شد و محمد پور آباد به‌عنوان اولین سـرپرسـت نمایندگی منصوب شد. این دوره تا سال 61 ادامه یافت و افراد دیگری نیز به سـرپرستی نمایندگی انتخاب شده اند.

آموزش و پرورش منطقه در مهر ماه 61 مستقل و آقای شمس‌علی اکبری به عنوان اولین رئیس اداره منصوب شدند. از سال استقلال تا کنون (سال 1395) 14نفر بعنوان رئیس اداره منطقه انتخاب شده اند. اولین مدرسه 2 کلاسه استیجاری تحت عنوان مدرسه دولتی کیاسر در سال 1304 و در کیاسر تشکیل شد که مدیر آموزگار آن آقای شیخ سیف اله یساری بود.

– تدریس 4 کلاسه در سال تحصیلی 17-1316 آغاز شد.

– اولین نام رسمی انتخاب شده برای دبستان دولتی کیاسر «دبستان انوری» بودکه از سال تحصیلی 28- 1327 بر آن نهاده شد.

– اولین دبستان سنگی 5 کلاسه در سال 1338 بنا شد که با تغییراتی تاکنون نیز باقی است.

– بر اساس اطلاعات به دست آمده، اولین مدرسه روستایی با نام « بوستان» در سال 1327 در روستای ایول دایر شد.

– اولین دبستان دخترانه مستقل در سال 1350 و تحت عنوان دبستان سپاهی دخترانه «یادبود» با 4 پایه دایر شد. مدیر آموزگار آقای نریمان معتمدی شارک بود.

– اولین مدرسه راهنمایی مختلط، بصورت ملی با مشارکت چند نفر در سال 1352 در کیاسر و با نام «ملی البرز کیاسر» دایر شد. مدیریت این مدرسه را آقای احمد ملکی عهدار بودند .

– اولین مدرسه راهنمایی دخترانه مستقل در سال 1360 دایر و مدیریت آن با خانم نسرین مطهری ملکشاهی بود.

– اولین دبیرستان بصورت مختلط و با رشته های اول انسانی و دوم اقتصاد در سال 1358 و با نام دبیرستان البرز و بصورت استیجاری دایر شد.

– اولین دبیرستان دخترانه به‌صورت ضمیمه دبیرستان پسرانه ( با مدیر مشترک) در سال تحصیلی 62-61 دایر شد که مدیریت آن را آقای منصور نیستانی به عهده داشتند.

– اولین دبیرستان روستایی با مشارکت و همیاری مردم روستای نوکنده تحت عنـوان (دبیرستان امام جعفر صادق (ع) در سال 1368 دایر شد .

این بخش دارای یک شهرک صنعتی است سه منطقه گردشگری را در چهاردانگه ساری باید دید: باداب سورت در دهستان پشتکوه، دریاچه چورت در دهستان گرماب و دریاچه الندان در دهستان چهاردانگه.

معرفی یکی از پر طرفدار ترین مکان های تفریحی چهاردانگه

باداب سورت چشمه پلکانی تراورتنی بی‌نظیر در ایران و کم‌نظیر در جهان است که در روستای اروست بخش چهاردانگه‌ واقع شده است. این چشمه توسط سازمان میراث‌فرهنگی در سال 1387 پس از کوه دماوند به عنوان دومین میراث‌طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. ثبت‌جهانی این باداب نیز پس از پاموککاله ترکیه، به عنوان دومین چشمهٔ آب شور جهان بوده است.

ویژگی‌های چشمه‌های باداب سورت

این چشمه‌ها در بلندای 1841 متری از تراز دریا جای دارند، در ایران بی‌نظیر هستند. اطراف چشمه پوشیده از درختچه‌های زرشک وحشی و ارتفاعات بالاتر پوشیده از جنگل‌های سوزنی برگ است.این باداب شامل چندین چشمه با آبهای کاملاً متفاوت از لحاظ رنگ، بو، مزه و حجم آب است. چشمهٔ پرآب دارای آب بسیار شور و استخری با قطر حدود 15 متر و عمق زیاد است. چشمهٔ دوم که در بالادست و شمال غربی این چشمه قرار دارد، ترش مزه و دارای آبی به رنگ قرمز و نارنجی است، در اطراف چشمه کمی رسوب آهن نشست‌هاست. جریان آب‌های رسوبی و معدنی این چشمه‌ها طی سال‌ها، در شیب پایین دست کوهستانی خود، صدها طبقه و ده‌ها حوضچه پلکانی بسیار زیبا به رنگ‌های نارنجی، زرد و قرمز در اندازه‌های مختلف پدید آورده‌است. این طبقات و حوضچه‌ها در واقع جاذبه اصلی و ویژگی منحصر به فرد چشمه‌های باداب سورت است. زیبایی این طبقات و محل ویژه قرارگیری چشمه در دامنه کوهستان و چشم اندازهای اطراف به ویژه در غروب تحسین برانگیز است.

ثبت ملی و حریم حفاظتی

خبرگزاری مهر در گزارشی تصویری به تاریخ 29 مهر 1391 اعلام کرد: که این چشمه‌ها در حال نابودی کامل هستند. با وجود انبوه گردشگران بازدیدکننده از باداب سورت، این منطقه عاری از هر گونه مانع جداکننده، حصار، نگهبان و حتی یک تابلوی اطلاعات یا راهنمایی یا هشداردهنده است که نشانگر بی‌توجهی شگفت‌آور مسئولان است. اگر چه دیدن چشمه باداب سورت به عنوان یکی از آثار طبیعی ملی توصیه می‌شود اما گردشگران باید رفتاری از خود بروز دهند که از ادامه روند تخریب این اثر تاریخی طبیعی جلوگیری شود. این چشمه توسط سازمان میراث فرهنگی در سال 1387 پس از کوه دماوند به عنوان دومین میراث طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در 4مرداد 1393 عرصه، حریم و ضوابط حفاظتی آن تعیین شد و هرگونه دخل و تصرف در محدوده حریم و تخلف از ضوابط حفاظتی برخورد مجرمانه قضایی دارد.

در کتب قدیم گریگوری ملگُنُف در سال 1858 و 1860 در پی انجام ماموریتی از سوی حکومت قفقاز (برای اجراء وصیتنامه پتر کبیر) به نواحی جنوبی دریای مازندران سفر کرد. او در سفرنامه‌اش آنجا که مناطق مرزی هزارجریب را برمی‌شمارد، نام باداب سورت را به صورت «چشمهٔ آروس» آورده است که در واقع اشاره به چشمه روستای ارست (آروس) می‌باشد. در سفرنامهٔ کلنل برسفرد لوات چنین آمده: در یک دره در کنار یکی از این رودخانه‌ها قریه کله‌سر (قلعه‌سر) یا کله‌هزار واقع است و قریب هشتاد خانه پانصد نفر جمعیت دارد. اطراف ده هر قطعه زمین مناسبی را زراعت کرده بودند. از این دره که گذشتیم به قریه سورت رسیدیم چشمه‌های آب گوگردی که سابقاً ذکر شد در حوالی این قریه واقع است. در این کوه‌ها درخت‌های سرو کوهی زیاد دارد. در سمت شمال راه در کمرکوهی قریه است موسوم به بدله (بادله کوه) که قریب هفتصد نفر جمعیت دارد.

 

منبع: ویژه نامه صلابت برای چهاردهمین دوره یادواره شهدا بخش چهاردانگه