اشک برنج بر سینه تب‌دار زمین
به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از ایسنا، گویا روزهای نحس تقویم کشاورزان شمالی پایانی ندارد، سال گذشته برف آمد و زندگی باغداران را برهم زد و امسال غول خشکسالی و بحران آب کام کشاورزان شمال را تلخ کرد.
این روزها زندگی کشاورزان در بیم و امید می‌گذرد، کمبود آب در مناطق مستعد خشکسالی و کاهش نزولات جوی در سال گذشته سبب شد آب در پشت سدها به اندازه کافی ذخیره نگردد تا شالیزارهای تشنه برای کشت برنج سیراب گردد.
حال باتوجه به این که برنج محصول استراتژیک برای شمال کشور است و بسیاری از کشاورزان از راه کشت برنج ارتزاق می‌کنند برای مدیریت کشت در زمان خشکسالی چه باید کرد تا چرخ زندگی کشاورزان نیز بچرخد؟
رحمان عرفانی معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایسنا اظهار می‌کند: توجیه کشت برنج تنها بر مبنای وجود آب نیست، بلکه شرایط منطقه نیز در آن دخیل است. در شمال کشور شالیزارها غرقابی بوده و وجود آب حرف اول را در این نوع کشت می‌زند و درجایی که آبی وجود نداشته باشد طبعا برنجی نیز کشت نخواهد شد.
براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته 30 تا 40 هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری مازندران که یکی از مناطق استراتژیک برنج کشور است با تنش آبی روبرو خواهد بود.
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران معتقد است: برای فرار از تنش‌های آبی به کشاورزان توصیه شده تقویم‌های زراعی و آمارهای هواشناسی را مدنظر قرار دهند و در مناطقی که بحران شدید آبی وجود دارد مطلقا هیچ کشتی صورت نگیرد، زیرا اگر کشت انجام شود، کشاورز با کمبود آب مواجه شده و نیمه کاره زمین را رها می‌کند که این خود به کشاورزان هزینه بیشتری را تحمیل خواهد کرد.
آبیاری تناوبی و مدیریت منابع آبی مانند رودخانه و چاه می‌تواند راه کاری موثر برای پیشبرد شالیکاران در زمان خشکسالی باشد.
عرفانی می‌گوید: کشت زودهنگام نیز برای مناطق مشکوک به خشکسالی و بحران آب توصیه شده تا کشاورزان بتوانند با توجه به حرارت بالای اواخر تیر و اوایل مرداد حداقل محصول را برداشت نمایند؛ بهترین ارقامی در این دوره زراعی کشت ارقام بومی مانند “طارم محلی”،”سنگ طارم”،”هاشمی” و ارقام زودرس پرمحصول مانند رقم “دماوند” است.در مناطقی که با بحران آب مواجه نیستند رقم “فجر” جوابگو بوده و رقم ” ندا” نیز هرچند دیررس است اما تحمل خوبی در برابر خشکی دارد.
با توجه به روند افزایش خشکی در سال‌های آتی موسسه تحقیقات برنج کشور طی یک تا دو سال آینده درصدد معرفی ارقام نسبتا مقاوم به خشکی در سطح محدود است تا پس از انجام تست اصلی این ارقام را برای کشت در اختیار شالیکاران قرار دهد؛ هورمون‌هایی نیز برای شرایط خشکسالی جهت باردهی برنج تهیه شده که در دست آزمایش و بررسی است.
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران در خصوص ابهام در قیمت افزایشی برنج با توجه به عدم کشت در برخی معتقد است: عدم کشت در مناطق مستعد خشکی به حدی نیست که تاثیر زیادی بر قیمت برنج بگذارد و واردات نسبتا زیاد برنج در سال‌های گذشته قطعا موضوع انحصار یا احتکار را منتفی می‌کند.
اکنون قیمت برنج نسبت به سایر محصولات بالا نبوده و قیمت تضمینی آن در بازار هم بین 9000 تا 9500 تومان است. اما اگر تنش آبی در شمال کشور زیاد شود و بخش اعظمی از تولیدات را از دست بدهیم شاید پدیده افزایش قیمت برنج دور از انتظار نباشد.
*آبیاری تناوبی بهترین روش کشت برنج در زمان بحران آب
رضا اسدی رئیس بخش فنی مهندسی و استادیار موسسه تحقیقات برنج شمال کشور نیز می‌گوید: بسیاری از نقاط شمال کشور که اکنون در آن کشت برنج رواج دارد بر اساس صرفه‌های اقتصادی ایجاد شده و اگر زمانی بحران آبی شدید شود اولویت آب دهی به اراضی خواهد بود که قدمت سابقه کشت در آن بیشتر است. به دلیل شرایط مختلف آب و هوایی در مناطق شمالی نسخه واحدی نمی‌توان به شالیکاران در زمان بحران خشکسالی ارائه داد بلکه رویه‌ها بر اساس مناطق مختلف است.
در سه مرحله خزانه گیری، آماده سازی زمین و از نشا تا برداشت می‌توان طوری منابع آبی را مدیریت کرد که 30 تا 35 درصد در مصرف آب صرفه جویی شود بدون این که در کمیت و کیفیت محصول اثری بگذارد.
استادیار موسسه تحقیقات برنج شمال کشور خاطرنشان می‌کند: در زمان خزانه گیری اگر شخم‌ها عمیق نشود، تسطیح و گل آب مناسب انجام گیرد و خزانه به کانال‌های آب نزدیک‌تر باشد در مصرف آب قطعا صرفه جویی می‌شود. در بخش داشت بذر برنج باید در عمق مناسب کاشته شود زیرا ارتفاع زیاد موجب پرتی آب می‌شود.
در خزانه‌گیری مصرف آب بالا نبوده و بین 150 تا 200 مترمکعب در هکتار است؛ آماده‌سازی زمین یا گل آب بیشترین هدر رفت آب را با بی‌توجهی کشاورزان در پی دارد.
استادیار موسسه تحقیقات برنج شمال کشور یادآور می‌شود: آماده سازی زمین باید در سه تا چهار روز و نهایتا هفت روزه انجام گیرد اما زارعین این عملیات را 30 روزه انجام می‌دهند که به دلیل طولانی شدن آماده سازی زمین بالغ بر 1500 مترمکعب آب در هکتار هدر می‌رود. برای مدیریت آبی در کشت زارها باید عملیات آماده سازی بعد از یک بارندگی مناسب صورت گیرد زیرا خشک بودن خاک 2000 تا 2500 متر معکب آب را هدر می‌دهد؛ در سال‌های گذشته تبلیغات وسیعی برای کشت ارقام پرمحصول صورت می‌گرفت اما با توجه به کاهش نزولات جوی و کمبود آب کشاورزان باید از ارقام مقاوم به خشکی و زودرس استفاده کنند.
کشت ارقام محلی یا ارقام اصلاح شده پرمحصول که زودرس هستند می‌تواند بهترین گزینه باشد زیرا با هر روز برداشت زودتر چیزی بالغ بر 100مترمکعب آب صرفه‌جویی می‌شود.
وی معتقد است: آبیاری تناوبی بهترین روش کشت برنج در زمان بحران آب است؛ این روش یکی از روش‌های نوین آبیاری بوده که پس از غرقاب نمودن زمین، آبیاری قطع شده و تا زمانی که زمین به مرحله ترک خوردن (شل ترک) نرسد آبیاری مجدد صورت نمی‌پذیرد.
*کشت دوم تهدیدی برای منابع آبی شمال کشور
شمسعلی هادی‌زاده معلم، استاد دانشگاه نیز می‌گوید: متاسفانه به خاطر عدم حمایت دولت از کشاورزی و به طور جزئی کشت برنج در کشور صرفه اقتصادی ندارد. بخش کشاورزی به صورت عام و برنج کاری در شمال به صورت خاص از بی‌برنامگی و عدم مدیریت رنج می‌برد. برنامه مدونی در حوزه تامین نهاده‌ها، نظارت و کنترل واردات،تامین آب، کشت دوم برنج و یا رتون وجود ندارد.کشاورز شمالی همواره در حال زیان است حال زمانی از سریز تولیدات در روزگاری که بسیاری از زمین‌های کشاورزی تبدیل به باغات مرکبات شد و باغداران پس از مدتی دریافتند که مرکبات سود اقتصادی چندانی برای آن‌ها ندارد و دوباره باغ مرکبات را تبدیل به شالیزار کردند و همواره این دور باطل وجود دارد.
وی معتقد است:کشت دوم برنج تهدیدی برای منابع آبی شمال کشور است و این کشت باید به سمت کشت کلزا یا علوفه هدایت شده تا منابع آبی و خاکی را تهدید نشود.
امروز شمال همانند کل کشور با معضل خشکسالی روبرو است
این استاد دانشگاه می‌گوید: برای حل این معضل جهادکشاورزی باید با یک طرح ضرب الاجلی به ساماندهی و نسخ برداری مدیریت زمین‌های کشاورزی اقدام کند. بسیاری از تغییر کاربری اراضی در آمارها وارد نشده و باید آمار دقیقی از میزان زمین‌های فعال کشت برنج تهیه شده و ساماندهی مجوز چاه‌ها صورت گیرد. زمانی ارقام پرمحصول در تولیدات کشاورزی شمال کشور وارد شد که به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی از سیستم زراعت حذف گردید و این حاکی از این امر بوده که در انتخاب و تحقیق نوع گونه، اصلاح نژاد، بازار، صرفه اقتصادی و ذائقه مردم دقت کافی صورت نگرفته است.
وی می‌گوید: انتخاب در نوع کشت محصولات کشاورزی به خصوص برنج باید بر اساس آیتم‌هایی چون بازار، بهای تمام شده، ارزش افزوده و با نگاه به حفظ منابع آبی و خاکی صورت گیرد؛ باید تولید بهره محور داشته باشیم و به جای خودکفایی در محصولات به خوداتکایی برسیم تا هر محصولی به هر بهایی کشت نشود.
*برنج یک پروژه ملی است/ اختصاص بودجه ویژه برای ساخت سد و آب بندان‌های پیشرفته جهت مهار آب
اسماعیل یزدان‌پناه مدیرعامل مرکز بین المللی تجارت و پایانه صادرات برنج ایران می‌گوید: نیاز برنج ایران در سال بالغ بر سه میلیون تن است که 2 میلیون و 200 هزارتن در داخل کشور تولید می‌شود.
تقریبا 43 درصد برنج تولیدی داخل در مازندران، 38درصد در گیلان و مابقی در استان‌های گلستان، شیراز، اصفهان و خوزستان کشت می‌شود.
کشور ایران به دلیل قرارگرفتن در کمربند بیابانی همواره با کمبود آب رو به رو بوده است اما در سال گذشته به دلیل شرایط جوی این بحران تبدیل به چالشی بزرگ برای کشور شد، به طوری که دولت تصمیم گرفت تنها برای سه استان شمالی یعنی مازندران، گیلان و گلستان مجوز تولید برنج را صادر کند و در دیگر استان‌ها کشت برنج را مورد حمایت قرار ندهدتا کشاورزان بنا به نوع منطقه به دنبال کشت دیگری بروند.
وی معتقد است: این تصمیم دولت مسئولیت استان‌های شمالی را دوچندان کرد زیرا برنج یک محصول استراتژیک بوده و با امنیت غذایی کشور رابطه مستقیم دارد؛ متاسفانه با زمزمه کمبود آب و واردات بی‌رویه برنج برخی سطحی نگران را به این فکر انداخت که کشت برنج به دلیل مصرف بالای آب در استان‌های شمالی توجیه اقتصادی ندارد حال آن که این توجیه تنها پاک کردن صورت مساله است.
مدیرعامل مرکز بین المللی تجارت و پایانه صادرات برنج ایران می‌گوید: ورودی حوزه آبخیزداری مازندران که بیشترین سهم تولیدات برنج کشور را دارد 6 میلیون متر مکعب آب است در حالی که تنها یک میلیارد متر مکعب آن (400هزار متر مکعب توسط سدها و 600هزار مترمکعب توسط آب بندان‌ها و غیره) جمع‌آوری شده و 5 میلیارد مترمکعب دیگر به هدر می‌رود.
برای جمع آوری تمامی این آب ورودی می‌توان از سدها و آب بندان‌هایی با تکنولوژی های روز دنیا استفاده کرد تا به اندازه کافی در مواقع بحران آب ذخیره شده داشته باشیم.
وی می‌گوید: برنج یک پروژه ملی بوده و برای تامین آب در جهت کشت برنج باید با دید ویژه اقتصادی و اختصاص بودجه خاص برای مهار آب به این موضوع نگریسته شود؛ اگر آبیاری‌های نوین وارد مزارع استان‌های شمالی شود قطعا از هدر رفت آب بسیار جلوگیری خواهد شد.
به گزارش پایگاه خبری چهاردانگه، به نقل از ایسنا، در ایران کشاورزی بزرگترین متقاضی آب است به طوری که حدود 93 درصد از آب قابل استحصال، سالانه در این بخش استفاده می‌شود؛ لازم است که توجه ویژه‌ای به نحوه بکارگیری این منابع و برنامه‌ریزی دقیقی برای استفاده بهینه از منابع آبی موجود، ولی محدود برای کشت پایدار صورت گیرد.
گزارش از: سارا ربیعی خبرنگار ایسنا مازندران
