راز بقای مِرال‌ها در جنگل‌های هیرکانی
این روزها در البرز مرکزی، نمایش رزم و عشق و بقا برپاست… در ماهی که حیات وحش از شاخ و شانه کشیدن، قصه‌ها در خود دارد…
این روزها بزرگ‌ترین پستانداران علفخوار به دل «هزارجریب» می‌تازند تا پادررکابِ هم باشند؛ نرها و ماده ها. چشم که بیندازیم – جنگل‌های هیرکانی و بلوط – پُرجمعیت‌تر از همیشه است… پُر خلسه‌تر از همه وقت… و گوش که بسپاریم، بانگ و نعره در «لت کومه» و «بارکلا» طنین انداز است، در موسم مستی مرال‌ها…
و چه خوب شهریور و مهر، از ردپای گوزن‌های قرمز می‌گویند… از گلستانک و گزو و کجور و منجیر که به گله گاوبانگی‌ها منزل می‌دهند…
این روزها که هوای پاییز در چهاردانگه و دودانگه می‌پیچد – گاو کوهی‌ها – جفتشان را می‌جویند و به خوش سَر و زبان‌ترین بانگ، آری می‌گویند و با همسفرشان به دل جنگل می‌زنند.
* جنگل‌های شمال، سَرشلوغ‌تر از همیشه
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل محیط زیست مازندران می‌گوید: مرال یا گوزن قرمز که در گویش مازندرانی به آن «گاوکوهی» یا «اشکارگو» نیز گفته می‌شود از گونه‌های باشکوه جنگل‌های پهن برگ هیرکانی شمال است.
زیستگاه این گونه، در مناطق جنگلی – کوهستانی و بویژه جنگل‌های بلوط می‌باشد و جنس نر آن دارای قلمرو جنسی بوده و از جنگل‌های منطقه هزارجریب گلوگاه در شرق تا جنگل‌های دوهزار و سه هزار تنکابن در غرب مازندران پراکنش دارند.
یکی از آسیب هایی که گاوبانگی برای جمعیت مرال در پی دارد، فرصت طلبی شکارچیان با دریافت صدا و شناسایی محل‌های حضور مرال هاست و از این طریق، شکار غیرقانونی این گونه ارزشمند اتفاق می‌افتد! ربیعی در گفت و گو با قدس توضیح می‌دهد: دامنه و گستره حضور این گونه در نواحی آزاد مناطق جنگلی شهرستان گلوگاه و زیستگاه پیوسته به این منطقه در ناحیه جنگلی هزار جریب بهشهر و بخش‌هایی از پارک ملی پابند و با شیب بیشتر جمعیتی در مناطق آزاد و پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه کیاسر در جنوب ساری می‌باشد.
از این مناطق که به سمت جنگل‌های حوزه مرکزی البرز در نواحی سوادکوه می‌رویم، جمعیت متوسطی از مرال‌ها در مناطق جنگلی کارسنگ، گزو، شش رودبار و آبشار، پراکنش دارند و بتدریج در حوزه جنگلی بابل، آمل و نور از جمعیت و زیستگاه دائمی‌شان کاسته می‌شود و عموماً گله‌های مهاجر و جابه جا شونده‌ای از این گونه در این مناطق در فصولی از سال دیده می‌شوند.
همچنین در غرب مازندران به کیفیت زیستگاه و هم به جمعیت مرال‌ها اضافه می‌شود؛ چنان که بزرگ‌ترین جمعیت و مهم‌ترین زیستگاه‌های مرال را در بخش هایی از محدوده‌های امن منطقه حفاظت شده البرز مرکزی در حوزه شهرستان‌های نوشهر و چالوس در زیستگاه‌های گلستانک، شلزیر، منجیر و کجور می‌بینیم.
* فرصت طلبی شکارچیان در گاوبانگی
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران ادامه می‌دهد: جمعیت‌های پراکنده مرال در برخی از مناطق استان در فصل مستی یا همان «گاوبانگی»، در نواحی خاصی تجمع و تمرکز یافته و این رفتار مرال‌ها شرایط را برای سرشماری و برآورد قابل اعتمادتری از جمعیت آن‌ها فراهم می‌سازد. رشد شاخ‌ها در مرال‌های نر در این ایام در حداکثر حجم و طول بوده و آمادگی دفاع و قلمروطلبی و حفظ گله‌های ماده را دارند. مرال‌های نرِ پیروز، هدایت گله را تا پایان دوران جفتگیری بر عهده دارند و در این مرحله از دوران زیستی که حدود یک ماه به طول می‌انجامد، کمتر به تغذیه پرداخته و تمام توجه و حواس خود را معطوف به حفظ گله در مقابل نرهای رقیب می‌کنند.
ربیعی با اشاره به اینکه گوزن‌های نر برای نمایش حضور خود مدام به بانگ و نعره می‌پردازند تا از این طریق، قدرت خود را به حریف نشان دهند و از نزدیک شدن سایر نرها به گله جلوگیری کنند، یادآور می‌شود: یکی از آسیب هایی که گاوبانگی برای جمعیت مرال در پی دارد، فرصت طلبی شکارچیان با دریافت صدا و شناسایی محل‌های حضور مرال هاست و از این طریق، شکار غیرقانونی این گونه ارزشمند اتفاق می‌افتد!
* متولدان اردیبهشت
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران می‌گوید: مرال‌های نر تا آمادگی کامل ماده‌ها و باروری تمامی آن‌ها که ممکن است گاهی بیش از یک ماه به طول انجامد، گله را از دستبرد سایر نرها حفظ می‌کنند و گاهی مشاهده می‌شود که به همین سبب، بین نرها جدال و درگیری رخ می‌دهد. پس از پایان دوران مستی و جفتگیری که بتدریج از نیمه مهرماه آغاز می‌شود، نرهای غالب عموماً از گله خارج می‌شوند و به نقاط امن و انبوه جنگلی بویژه بلوطستان‌ها که از منابع غنی غذایی برخوردارند، جابه جا شده و به تقویت و جبران انرژی و وزن از دست رفته دوران مستی می‌پردازند و بدین ترتیب قلمروطلبی دوران مستی در مرال‌ها به پایان می‌رسد.
وی یادآور می‌شود: مرال‌های ماده پس از طی یک دوره آبستی که میانگین آن حدود ۲۳۵ روز است، درست در زمانی که طبیعت در پُربارترین فصل از نظر وفور و فراوانی منابع تغذیه‌ای و رویشی است یعنی اردیبهشت تا اواسط خرداد یک گوساله به دنیا می‌آورند. پوشش‌های بلند علفی این امکان را می‌دهد تا مرال‌های مادر برای مدت دو هفته، گوساله‌ها را که توان گریز از دشمنان طبیعی و همراهی با مادر را ندارند در میان انبوه شاخ و برگ‌های گیاهان مخفی می‌کنند و فقط برای شیر دادن در طول روز، چند باری به سراغشان می‌روند.
* گله‌ها از هم دور افتاده‌اند
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران خاطرنشان می‌کند: پیوستگی زیستگاهی در بین دو کانون در برخی از حوزه‌ها دچار گسست کامل شده و در برخی دیگر در حال فرسایش است. ربیعی با اعلام اینکه نواحی جنگلی لاویج و واز در چمستان نور و نواحی شرق هراز در آمل در سال‌های اخیر دچار افت شدید جمعیتی شده‌اند، ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد جمعیت‌های موجود در جنگل‌های مناطق جنوبی بابل در بخش مرکزی مازندران که می‌توانست به عنوان پلی در جابه جایی گله‌ها و جمعیت‌های غرب و شرق عمل کند کاملاً از دست رفته و آمار تأیید شده‌ای از جمعیت مرال‌ها در سال‌های اخیر در دست نیست.
وی تأکید می‌کند: روند فعلی نشان دهنده کاهش جمعیت و پراکنش از دو سوی غرب و شرق استان بوده و شکل‌گیری کانون‌هایی مجزا در دو بخش مستقل را در محدوده البرز مرکزی نشان می‌دهد.
ربیعی، صرف‌نظر از انزوای جمعیتی که از تهدیدات جدی در پایداری و حفظ نیرومندی ژنتیکی گله‌ها به حساب می‌آید، وقوع فعالیت‌های انسانی و انواع بهره‌برداری از عرصه‌ها و منابع ملی را از دیگر چالش‌ها و مشکلات موجود در این زمینه می‌داند.
* خبری از هوشیاری نیست
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست مازندران نیز در گفت‌وگو با قدس، ۱۵ شهریور تا ۱۵ مهرماه را فصل جفت گیری گوزن‌های قرمز اعلام می‌کند و می‌گوید: نرها در این بازه زمانی به صورت غریزی صداهایی از خودشان ایجاد می‌کنند که «گاوبانگ» نامیده می‌شود؛ همچنین نرهای قوی‌تر با جنگ و جدال، حرمسرایی برای خودشان دست و پا می‌کنند که متشکل از ۵ تا ۱۰ ماده است.
مسلم آهنگری که ۲۶ سال سابقه محیط بانی دارد، با اشاره به اینکه افراد سودجو با تقلید صدای مرال‌ها سعی می‌کنند آن‌ها را به سمت خود جذب و شکار کنند، می‌افزاید: گوزن‌ها در این فصل، هوشیاری کمتری دارند و این مسئله موجب می‌شود راحت‌تر شکار شوند.
* چادرهای حمایت
وی اضافه می‌کند: همه ساله در این فصل، چادرهای سیّار محیط‌بانی با عنوان چادرهای گاوبانگی را در زیستگاه‌های مهم و محل‌های تجمع مرال‌ها برپا می‌کنیم که تعداد این چادرها به ۳۰ مورد می‌رسد و محیط بانان به صورت شبانه روزی و نوبتی از زیستگاه‌های گوزن‌ها حفاظت می‌کنند. آهنگری با اشاره به اینکه محیطبانان کمک می‌کنند تا مرال‌ها با آرامش بیشتری جفت گیری کنند، می‌گوید: استرس، زمان جفتگیری مرال‌ها را که «فَل» نامیده می‌شود به تأخیر می‌اندازد و بدین ترتیب آن‌ها باید یک سال دیگر به انتظار بنشینند تا گوساله‌ای به دنیا آید.
وی جمعیت گوزن‌ها را در مازندران ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ رأس تخمین می‌زند و می‌افزاید: تیپ زیستگاهی ترجیحی مرال‌ها در میان پوشش انبوه جنگلی بوده و امکان مشاهده مستقیم و آسان جمعیت‌ها به راحتی وجود ندارد. فرمانده یگان حفاظت محیط زیست مازندران به گردشگران توصیه می‌کند در این بازه زمانی، حضور کمتری در زیستگاه‌های مرال‌ها داشته باشند تا امنیت مناطق برهم نخورد و آرامش در فصل گاوبانگی حاکم باشد. وی از مردم می‌خواهد در صورت دیدن متخلفان، مراتب را با شماره تلفن‌های ۱۵۴۰ و ۳۳۳۵۸۸۱۳ اطلاع دهند.
منبع: روزنامه قدس
