آغاز سال نو با «مارمِ» در مازندران

یکی اول هر ماه تبری (ماه زمینی) که به ماه مارمه موسوم است که اندک اندک از رونق افتاد تا جایی که در روستاها و آبادی‌های دور دست و کوهستان‌های دور از شهرنشینی پیر زنان و سالخوردگان چنین می‌کنند، در مجموع دوازده ماه تبری را مارمه می‌کنند و دیگری هم که روز اول سال جدید را مارمه می‌گویند.

«حسین اسلامی» مسئول پژوهشکده و کتابخانه مازندران‌شناسی و ساری‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص آئین‌های مرسوم در روز نخست عید، اظهار کرد: آنچه از نوروز داریم آداب مشترک ملی  بوده و در مازندران آداب خاص دیگری نیز دیده شده است که با سایر استان‌های کشور متفاوت است.

وی ادامه داد: در روز نخست سال و نوروز نمادی از مازندران هلی تی تی است و هر شب در استان‌های دیگر نماد دیگری می‌توان داشته باشد، هلی تی تی معادل شکوفه شاخه از درخت آلوچه است.

این پژوهشگر و نویسنده خاطرنشان می‌کند: آنچه در نوروز در مازندران ویژگی خاصی دارد «مارمه» به‌عنوان سرآغاز روز است و زندگی دیگر به این باور است که در هر اتاقی گام اول باید خوش یوم باشد.

اسلامی ادامه می‌دهد: این کلمه به اشتباه است  «مادرمه» یا «مارمه» هم تلفظ می‌شود که نادرست است و کلمه صحیح آن «مارم» با کسره تلفظ می‌شود.

وی با بیان این‌که مارم به معنای کلمه مادر نیست و  حرف «ه» چسبان در مازندران با کسره تلفظ می‌شود، گفت: در زبان مازنی ما حرف «ه» چسبان نداریم.

اسلامی افزود: در مورد مارم به زور نخستین گام خوش قدم در هر منزلی پس از تحویل سال جدید می‌گویند، فردی که وارد منزل می‌شود برای نخستین گام باید خوشنام باشد.

این محقق مازندرانی تصریح کرد: در برخی مکان‌ها حیوانی مانند اسب مارم است و گام اول را به خود اختصاص می‌دهند، در ییلاقات نیز به کودکان و سالمندان خوشنام و مسئولیت مارم را می‌دهند و خوش قدمی را به عهده بچه‌های خوشرو و خوش اخلاق و مردان و زنان خوشرو و سالمند وا می‌گذارند.

وی خاطرنشان کرد: مازندرانی‌ها اعتقاد دارند پس از ورود مار می که فردی خوشنام و خوش قدم است و آن سال خوبی برای افراد و اهالی آن خانواده خواهد بود این رسم از دیرباز در میان مازندرانی‌ها مرسوم بوده است و گاه دیده شده که با استخاره گرفتن با قرآن نیز فرد مارم را برای گام نخست انتخاب می‌کنند.

«نصرالله هومند» پژوهشگر فرهنگ مردم نظر دیگری دارد: مارمه، یعنی آئین ماه در آمدن، آغاز ماه نو یا آئین نو شدن ماه(برجی)که هر ماه با نماز مخصوصی در نزدایرانیان کهن جشن گرفته می‌شد.

وی افزود: به طور کلی دو گونه مارمه داریم، یکی اول هر ماه تبری(ماه زمینی) که به ماه مارمه موسوم است و به‌ندرت اول ماه عربی(ماه آسمانی) انجام می‌گیرد که اندک اندک از رونق افتاد تا جایی که در روستاها و آبادی‌های دوردست و کوهستان‌های دور از شهرنشینی پیر زنان و سالخوردگان چنین می‌کنند، امروزه در میان میانسالان و جوانان ماه مارمه صورت نمی‌پذیرد، در مجموع دوازده ماه تبری را مارمه می‌کنند.

هومند تصریح کرد: در تشکون از روستاهای تنکابن رسم است، روز اول هر ماه به فردی که قدمش برای خانوار سازگار است اجازه می‌دهند با دسته‌ای از برگ سبز وارد خانه شود، معتقدند اگر این کار صورت پذیرد در آن ماه اتفاقات بدی متوجه آن خانواده نمی‌شود.

وی گفت: در برخی طوایف شهر آمل مرسوم است که الاغی را تزئین کرده و پس از تحویل سال برای شگون و میمنت وارد خانه‌ها می‌کنند.

این پژوهشگر فرهنگ مردم این نکته را باید متذکر شد که مردمان این شهر و حومه در اول هر ماهی(مادرمه)یعنی قدم خیر می‌گیرند، به این معنی که در اول هر ماه باستانی که بین مردم به ماه گبری مشهور است.

وی ادامه داد: یک نفر از میان فامیل به نام این که قدمش میمون است انتخاب می‌کنند و در اول صبح روز اول هر ماه باید به همه خانه‌ها و اتاق‌ها قدم بگذارد تا دیگران بتوانند بعد از او وارد حیاط و اتاق‌ها شوند.

هومند خاطرنشان کرد: شخصی که مادرمه می‌کند باید برگ سبز و قرآنی در دست داشته باشد که پس از ورود در خانه آن برگ را روی تاقچه نهاده یا به میخ در یا دیوار آویزان کنند، در همه ماه‌های قمری که به ماه آسمانی معروف است، همین عمل انجام می‌گیرد، به ویژه روز اول نوروز نیز این عمل برای یک سال اجرا می‌شود.

وی تصریح کرد: سال مارمه هم هر سال با شور و اشتیاق و شکوه هر چه تمامتر در نخستین روز عید انجام می‌پذیرد، چند روز مانده به عید و تحویل سال جدید خانواده‌ها استخاره می‌زنند چه کسی خانه و کاشانه آن‌ها را مارمه کند.

 

این پژوهشگر گفت: معمولاً کسی را انتخاب می‌کنند که اولاً دارای خصوصیات نیک انسانی از جمله راست کردار، خوشرو، خوش نام و بالاخره دارای کردار نیک، گفتار نیک و پندار نیک باشد، هم‌چنین قرعه فال به نام او بیفتد، یعنی وقتی استخاره به نام او زدند، خوب بیاید.

وی افزود: وقتی مارمه‌کننده مشخص شد، چند دقیقه مانده به تحویل سال وارد حیاط خانه می‌شود تا سینی را که در آن وسایلی چون سبزه (همیشک=گیاه همیشه سبز که معمولا داخل جنگل جایی که بیشتر صخره‌ای است می‌روید)، آیینه، قرآن کریم، چند سکه، کاسه آب و ماهی زنده یا ماهی دودی که از قبل خانم خانه آماده کرده است، بر داشته وارد خانه شود.

هومند تصریح کرد: با پای راست وارد خانه می‌شود، چون پای چپ شگون ندارد، لازم به ذکراست خانواده‌هایی که همیشک تهیه نکردند، به جای آن از برگ سبز درختی مثل نارنج یا پرتقال و …یا شکوفه‌ی درخت استفاده می‌کنند.

وی ادامه داد: داخل همه اتاق‌ها رفته، ابتدا در گوشه اتاق‌ها آب ریخته بعد یک شاخه سبز آن جا می‌گذارد، آنگاه به انبارها و آغل‌ها و مطبخ که در حیاط منزل تعبیه شده است، می‌رود و مارمه می‌کند، اگر مارمه‌کننده برای چند خانوار انتخاب شود، خانواده‌ها صبر می‌کنند تا مارمه‌کننده به نوبت همه خانه‌ها را مارمه کند.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: کسی که خوش قدم است هر سال برای مارمه می‌آید، اگر به‌عللی نتواند آن سال مارمه کند، فرد دیگری را به حکم استخاره انتخاب می‌کنند تا با جانشینی موقت او انجام وظیفه کند، این فرد از لباس و وسایل شخص غایب(مارمه‌کننده اصلی)مثل پیراهن، کت، کفش، زیر پیراهنی و…را برداشته، آن‌ها را با دست به جلو قرار می‌دهد و خودش پشت سر این وسایل حرکت می‌کند و در خانه‌ها مارمه انجام می‌دهد.

وی گفت: لازم به یادآوری است چند روز مانده به عید بازار همیشک آمل شلوغ می‌شود، افراد به جنگل رفته با جمع‌آوری همیشک به بازار آورده، به‌صورت دسته‌های کوچک به مردم عرضه می‌کنند و می‌فروشند.

هومند تصریح کرد: چند دقیقه به تحویل سال سرپرست خانوار به حیاط خانه رفته، تبر برداشته به طور نمادین هیزم را خرد می‌کند و بار اسب می‌کند، در برخی مکان‌ها مردان یا زنان به آغل حیوانات رفته گاو را می‌دوشند و کارهای آن جا را انجام می‌دهند، این کار را تا زمانی که سال نو نشده، ادامه می‌دهند و معتقدند آن سال، سال پر درآمد و پر خیر و برکت برای آن‌ها خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: تا زمانی که مارمه انجام نگرفت، یعنی عمل نو شدن ماه یا سال انجام نگیرد، کسی حق ورود به خانه را ندارد و اگر کسی از خانه خارج شود آن قدر باید بیرون از خانه بماند تا مارمه‌کننده بیاید مارمه‌اش را انجام بدهد، آنگاه بتواند وارد خانه بشود.

هومند گفت: شخص اولی که مارمه را انجام می‌دهد پیش مارمه گویند، به‌دنبال پیش مارمه شخص دیگری وارد خانه می‌شود که به مارمه معروف است.

وی یادآور شد: وقتی که مارمه انجام گرفت مارمه‌کننده(به مارمه موسوم است) با اعضای خانواده روبوسی می‌کند بعد عیدی‌اش را می‌گیرد، عیدی می‌تواند پول، پارچه، دستمال، تخم مرغ رنگ شده‌ی پخته و…باشد، به کسی که سال مارمه را انجام می‌داد سال مج هم می‌گویند.